پرسش و پاسخ ویژه توحید و خداشناسی

پرسش:چگونه ثابت مي کنيد خدا عادل است؟ در باب قادر بودنش شکي ندارم ولي اتفاقات گوناگون دنيوي نشاني از جريان داشتن عدل ندارد.

پاسخ:

ظلم و عدل در مورد خدا از دو زاویه قابل بررسی است؛ یکی در اصل خلقت موجودات و اعطای قبل از حساب ، و دیگری در حساب رسی اعمال آنها.

1ـ ظلم در اصل خلقت برای خدا فرض ندارد.

اساساً در اصل خلقت، چگونه می توانید ظلم را در مورد خدا فرض نمایید؟!! اگر شما حقّی بر کسی داشته باشید و آن کس حقّ شما را اداء ننماید ، ظالم شمرده می شود. حال چگونه فرض می کنید که کسی بر خدا حقّی دارد. مخلوقات اصل وجودشان را از خدا دارند ، کجا رسد قدّ و قواره و ثروت و دست و پایشان را. اگر خدا بدهد احسان نموده و اگر ندهد بدهکار کسی نمی شود. اگر بنده ـ که بدهکار شما و بدهکار برادر شما نیستم ـ یک میلیون تومان به شما بدهم و دو میلیون تومان هم به برادر کوچکتر شما بدهم ، آیا شما حقّ اعتراض دارید؟!! یا اگر از آن یک میلیون که داده ام نصفش را بگیرم شما حقّ دارید اعتراض نمایید؟! روشن است که در هیچکدام از این حالات ، حقّ اعتراض نخواهید داشت ؛ بلکه برعکس باید تشکّر هم بکنید. امّا عجیب این است که شما در هر دو حالت ناراحت خواهید شد ؛ بخصوص در حالت دوم. بلی اگر فقط به شما صد هزار تومان می دادم خوشحال می شدید ؛ ولی وقتی به دیگری ـ که کوچکتر از شماست ـ دو میلیون بدهم و به شما یک میلیون ، دلخور می شوید و احساس می کنید که خلاف عدالتی رخ داده است.

حاصل کلام اینکه اساساً کسی در اصل خلقت و در دادن و ندادن دنیوی بر خدا حقّی ندارد تا خدا به سبب ندادن آن ظالم شمرده شود. پس آنکه مثلاً یک پا دارد ، باید آن را احسان خدا بداند و اگر دو پا دارد باز باید آن را احسان خدا شمرد.

2ـ عدل جزایی خدا

خداوند متعال در امر حساب رسی آخرت با همه به صورت یکسان و به مساوات برخورد نمی کند؛ بلکه از هر کسی به تناسب رتبه ی وجودیش و امکاناتی که به او داده شده بود، حساب می کشد.

مساوات به معنی عدالت نیست ؛ بلکه مساوات گاه از مصادیق عدل است و گاه از مصادیق ظلم. برای مثال اگر پدری برای فرزند دوازده ساله اش کفش مناسبی خرید و عین همان کفش را با همان اندازه برای فرزند پنج ساله اش هم خرید ، ظلم نموده با اینکه رعایت مساوات کرده است. اگر معلّم ورزش به فرد بلند قدّی که دو متر پرش نموده بیست داد و به فرد کوتاه قدّی که صد و هشتاد سانتی متر پریده 18 داد ، ظلم نموده ؛ چرا که انتظار پرش دو متری از فرد کوتاه قدّ ، انتظار نامعقولی است. پس در عدالت جزایی تناسب را باید مراعات نمود نه مساوات را. خداوند متعال نیز در پاداش دادن به افراد ، تناسب را مراعات می کند نه مساوات را. لذا فرمود: « لا يُكَلِّفُ اللَّهُ نَفْساً إِلاَّ وُسْعَها ــــ خداوند هيچ كس را، جز به اندازه گستره ی وجودیش تكليف نمى‏كند.»(البقرة:286) و فرمود: « لِيُنْفِقْ ذُو سَعَةٍ مِنْ سَعَتِهِ وَ مَنْ قُدِرَ عَلَيْهِ رِزْقُهُ فَلْيُنْفِقْ مِمَّا آتاهُ اللَّهُ لا يُكَلِّفُ اللَّهُ نَفْساً إِلاَّ ما آتاها ــــ آنان كه امكانات وسيعى دارند، بايد از امكانات وسيع خود انفاق كنند و آنها كه تنگدستند، از آنچه كه خدا به آنها داده انفاق نمايند؛ خداوند هيچ كس را جز به تناسب آنچه كه به او داده تكليف نمى‏كند»(الطلاق:7)

آنکه فقیر است در مقابل گرسنگان تکلیف ندارد ؛ امّا اغنیا روز قیامت باید جواب دهند که چرا به گرسنگان رسیدگی نکرده اند. آنکه پا دارد مکلّف است که دنبال خیلی از امور برود ، امّا بر آنکه فلج است چنین تکلیفی نیست. آنکه هوش زیادی دارد ، تکلیف دارد که از هوشش برای پیشبرد اهداف الهی استفاده نماید ، امّا افراد کم هوش چنین وظیفه ای ندارند. پس چنین نیست که هر که در این دنیا اضافه دریافته نموده ، حقیقتاً خوشبخت باشد ؛ بلکه هر که بامش بیش برفش بیشتر.

دقّت نمایید و جدّاً دقّت نمایید که طبق منطق قرآنی ، در این دنیا هیچکس صاحب هیچ چیزی نیست ؛ باز هم تکرار می کنم، در این دنیا هیچکس صاحب هیچ چیزی نیست ، حتّی انسانها صاحب بدن خود هم نمی باشند ؛ بلکه همه ی امور دنیا صرفاً سوال امتحانی می باشند. فقیر با فقرش امتحان می دهد و ثروتمند با ثروتش. انسان سالم با سلامتی اش و انسان بیمار با بیماری اش. اگر کسی خیال کند که اشخاص حقیقتاً در دنیا صاحب چیزی شده اند، سخت گول شیطان را خوده است. در این دنیای موقّت چند ساله، ما فقط در جلسه ی امتحانیم و سوالات هر کسی نیز متناسب با ساختار وجودی خود و متناسب با امکانات داده شده به اوست. دقّت فرمایید! سوال امتحانی، فقط ح.ادث خاصّ نیستند؛ بلکه حتّی نفس کشیدن و غذا خوردن و خوابیدن ما نیز امتحان است. آنها که غیر این فکر می کنند سخت فریفته ی شیطان شده اند. امتحان نیز فقط و فقط برای ترقّی وجودی و شکوفا گشتن استعدادهای الهی در وجود انسان می باشد. اگر کسی خود را شکوفا کرد، انسان الهی محشور می شود و در غیر این صورت ، صورت اخروی او انسان الهی نخواهد نبود. ما را به خودمان سپرده و وسائل خودسازی ( تمام امور دنیا) را در اختیارمان گذاشته اند تا خود بسازیم.

پس قضاوت عجولانه نکنیم و فقط دنیا را نبینیم ؛ آن هم با نگاه غلط و شیطان زده، بلکه باید بعد از دیدن مجموع دنیا و آخرت قضاوت نمود. خدا عادل است در کلّ هستی. لذا اگر کسی هستی را خلاصه نمود در دنیای چند روزه، بدیهی است که نخواهد توانست برای عدل خدا معنایی پیدا کند. و حقیقت این است که اکثر ما انسانها چنان در سلطه ی شیطان گرفتار شده ایم که همه چیز را وارونه می بینیم. آخرت را که ابدی است در نظر نداریم ولی دنیای چند روزه در نظرمان جدّی است. حال آنکه هزاران سال در برابر ابدیّت هیچ است کجا رسد هفتاد ، هشتاد سال.

« قالَ رَبِّ بِما أَغْوَيْتَني‏ لَأُزَيِّنَنَّ لَهُمْ فِي الْأَرْضِ وَ لَأُغْوِيَنَّهُمْ أَجْمَعين‏ ؛ إِلاَّ عِبادَكَ مِنْهُمُ الْمُخْلَصين‏ ـــ ( ابلیس)گفت: پروردگارا! چون مرا گمراه ساختى، من نیز زینت می دهم برای آنها( بنی آدم) در زمين، و همگى را گمراه خواهم ساخت، مگر بندگان مخلصت را » (الحجر: 39 و 40)

« زُيِّنَ لِلنَّاسِ حُبُّ الشَّهَواتِ مِنَ النِّساءِ وَ الْبَنينَ وَ الْقَناطيرِ الْمُقَنْطَرَةِ مِنَ الذَّهَبِ وَ الْفِضَّةِ وَ الْخَيْلِ الْمُسَوَّمَةِ وَ الْأَنْعامِ وَ الْحَرْثِ ذلِكَ مَتاعُ الْحَياةِ الدُّنْيا وَ اللَّهُ عِنْدَهُ حُسْنُ الْمَآبِ ـــ محبّت امور خواستنی ، از زنان و فرزندان و اموال هنگفت از طلا و نقره و اسبهاى ممتاز و چهارپايان و زراعت، در نظر مردم زینت داده شده است. اينها متاع زندگى پست است؛ و نزد خداست‏ سرانجام نيک» (آل‏عمران:14)

« وَ إِذا مَسَّ الْإِنْسانَ الضُّرُّ دَعانا لِجَنْبِهِ أَوْ قاعِداً أَوْ قائِماً فَلَمَّا كَشَفْنا عَنْهُ ضُرَّهُ مَرَّ كَأَنْ لَمْ يَدْعُنا إِلى‏ ضُرٍّ مَسَّهُ كَذلِكَ زُيِّنَ لِلْمُسْرِفينَ ما كانُوا يَعْمَلُون‏ ـــ هنگامى كه به انسان زيانی رسد، ما را در حالى كه به پهلو خوابيده، يا نشسته، يا ايستاده است، مى‏خواند؛ امّا هنگامى كه ناراحتى را از او برطرف ساختيم، چنان مى‏رود كه گويى هرگز ما را براى حلّ مشكلى كه به او رسيده بود، نخوانده است. اين گونه زينت داده شده است‏ براى اسرافكاران، اعمالشان » (يونس:12)

« وَ لا تَمُدَّنَّ عَيْنَيْكَ إِلى‏ ما مَتَّعْنا بِهِ أَزْواجاً مِنْهُمْ زَهْرَةَ الْحَياةِ الدُّنْيا لِنَفْتِنَهُمْ فيهِ وَ رِزْقُ رَبِّكَ خَيْرٌ وَ أَبْقى‏ ــــ و هرگز چشمان خود را به نعمتهاى مادّى، كه به گروه‏هايى از آنان داده‏ايم، ميفكن! اينها شكوفه‏هاى زندگى دنياست؛ تا آنان را در آن بيازماييم؛ و روزى پروردگارت بهتر و پايدارتر است» (طه:131)

حاصل کلام آنکه:

خداوند متعال با صراحت تمام به بندگانش خبر داده که دنیا جایی نیست که در آن صاحب چیزی شود. شکوفه های این دنیا در این دنیا برای کسی میوه نشده و نمی شود. چون خزان مرگ هر چه را که در دنیا داده شده خشک خواهد نمود. پس وای به حال آنها که به این متاع عاریتی دل بسته اند و سوالات امتحانی را دارایی خود شمرده اند و غافل شده اند از اینکه این سوالات پاسخ الهی می طلبند.