حسینیه مسجد اعظم زنجان ، بزرگ ترین دسته عزاداری ایران

مسجد حسینیه اعظم از نظر جغرافیایی در جنوبیترین منطقه شهر زنجان، بین مدارهای ۳۶ و ۳۷ درجه شمالی و نصف النهارهای ۴۸ و ۵/۴۹ درجه شرقی واقع شده است. قدمت این مکان به حدود یک قرن پیش می‌‌رسد، این حسینه توسط دو فرد به نام‌‌های حاج میرزا محمد نقی و حاج میرزا بابایی وقف شده است. این حسینه هر سال در روز ۸ ماه محرم اقدام به برگزاری دسته عزاداری می‌‌کند. برای آشنایی با این مکان مقدس که آوازه آن در سرتاسر کشور پیچیده است با ما همراه باشید .

حسینیه اعظم زنجان بیشتر به‌ خاطر دسته‌‌ای مشهور است  که هر سال در هشتمین روز ماه محرم برگزار می‌شود. این دسته حرکت خود را از محل حسینیه اعظم شروع می‌ کند و معمولا همزمان با اذان مغرب در امامزاده ابراهیم پایان می‌‌یابد. جمعیت این دسته افزون بر ۵۰۰ هزار نفر است. مراسم عزاداری حسینیه اعظم زنجان در تاریخ ۱۵ دی‌ ماه ۸۷ با شماره ثبتی ۱۰ به‌عنوان دهمین مورد از میراث معنوی ثبت‌ شده در ایران است. 

بنا به اسناد موجود حسینیه اعظم فقط در یک سال و در مسیر حرکت این دسته نزدیک به ۱۳ هزار راس قربانی تقدیم حسینیهو علاوه بر آن بالغ یک میلیارد و ۸۰۰ میلیون تومان نیز نذورات نقدی مردم تقدیم بارگاه شد. هم اکنون گزارش‌‌های متعددی از کرامات و شفایافتگان این مکان مقدس در دسترس است.

مسجد حسینیه اعظم زنجان به‌عنوان دومین قربانگاه جهان اسلام بعد از منا و مرکز پایتخت شور و شعور حسینی در ایران شناخته شده است. ثبت دسته عزاداری هشتم محرم برابر با شب تاسوعای حسینی به‌عنوان دهمین میراث معنوی ایران، دلیل منحصربه‌فرد بودن این برنامه و آستان مقدس و صد البته توجهات خاص حضرت سید الشهداء (ع) به این مکان مذهبی است که شهرت و آوازه آن را به برکت معنویت خاص این مسجد و اعتقاد قلبی ارادتمندان حضرت امام حسین (ع) جهانی کرده است.

این دسته عظیم عزاداری که از آن به‌عنوان بزرگ‌ترین تجمع عزاداران حضرت سید الشهداء (ع) در ایران نام برده می شود، به نام و یاد برادر بزرگوار و علمدار آن حضرت یعنی حضرت ابوالفضل العباس (ع) در روزی که در تقویم سوگواری محرم زنجان به «یوم الابوالفضل و یوم العباس» معروف است، به حرکت در می‌آید و هزاران قربانی به یاد دستان بریده آن بزرگوار در مسیر دسته حسینیه ذبح یا به مسجد اهداء می‌شود.

تاریخچه حسینه اعظم زنجان 

با ظهور سلسله صفویه در سال ۹۰۷ هجری قمری به قیادت شاه اسماعیل صفوی، مذهب رسمی ایران «تشیع اثنی عشری» اعلام شد. یکی از دستاوردهای مهم ظهور این سلسله در ایران، تداوم و گسترش عزاداری و تعزیه‌خوانی بود. همچنین به دلیل اینکه زیارت عتبات عالیات به خصوص کربلا مورد توجه شیعیان جهان اسلام بود، در مسیر راه‌های مختلف شهری و روستایی قلعه‌هایی برای عزاداری زوار کربلا احداث کردند که «حسینیه» نامیده شد.

تاکنون اولین نمونه‌های لفظ و واژه «حسینیه» در متون تاریخی دوره شاه عباس صفوی از جمله «عالم آرای عباسی» ثبت شده است. یکی از شهرهای مورد توجه در این دوره «زنجان» بود که علیرغم ویرانی ناشی از دوره تیموریان و ادامه این روند، رشد و بالندگی دوباره خود را از دوره صفویه آغاز کرد. در همین زمان بود که حسینیه‌ای نیز در این شهر احداث شد. در متون تاریخی و جغرافیایی موجود فعلا بجز یک منبع، هیچ منبع دیگری ذکری از «حسینیه زنجان» نیاورده و امید است در آینده منابع دیگری در این زمینه پیدا شود.

منبع موجود کتابی است به نام «تاریخ دارالعرفان خمسه» تألیف «رستم الحکما» که با مقدمه و تصحیح آقای حسن حسینعلی در سال ۱۳۸۷ شمسی توسط انتشارات پینار زنجان به چاپ رسیده است. این کتاب در دوره فتحعلی شاه قاجار و به فرمان فرزندش عبدالله میرزا، حاکم زنجان، و با روایت دو نفر به نام‌های «میر اشرف بیگ زنجانی» و «میرافضل بیگ زنجانی» گویا در سال ۱۲۴۸ هجری قمری تألیف شده است. موضوع کتاب، شرح حال حاکمان زنجان از زمان مرگ نادر شاه افشار تا روی کارآمدن فتحعلی شاه قاجار است. با مطالعه این کتاب مشخص می شود حسینیه اعظم زنجان در دوره نادرشاه افشار و شاید هم سال‌های قبل وجود داشته است.

بار اول در صفحه ۳۷ این کتاب به نام «حسینیه» اشاره رفته است؛ وقتی که عده‌ای از اهالی زنجان به سرکردگی «علی بیگ عسگرلو» و «جلال محمد» درصدد قیام عیارانه بودند.

«ظهر تابستان و گرمای عجیب حکمروا بود که از جوانب محله‌ای که اهالی شهر «حسینیه» می‌گویند و همچنین از جوانب باغات جنوب بلده، مشرف بر «زنجانرود» که صدای سم اسبان که بر رویشان فارسان (سوارکاران) مضمار دلاوری و جنگ و نبرد بودند بر «آشاقه محله» هجوم عام آورده …»

بعد از آن مؤلف به جنگ این گروه با افراد باج‌گیر و زورگو می‌پردازد. مسأله این است که «حسینیه» مذکور در آن زمان هم نام محله و هم نام تکیه بوده و از نظر جغرافیایی نیز با حسینیه امروزی منطبق است.

حسینه در دفتر تاریخ

با این اوصافی که در کتاب «تاریخ دارالعرفان خمسه» در خصوص «حسینیه» آورده شده است ، ثابت می‌شود این محله و مسجد قبل از دوره زندیان وجود داشته و در دوره زندیان و اوایل قاجاریه محله‌ای تاریخ‌ساز محسوب بوده است. دومین سند مربوط به تاریخچه حسینیه اعظم علمی است که در حسینیه موجود است و به نام «علم اصلی» معروف و اندازه آن از سایر علم‌ها کوچکتر بوده و تاریخ ۱۲۲۱ روی آن حک شده است.