خانه تهامی
خانه تهامی بر جانب شمالی معبر اصلی محله کوشک صفی و نزدیک به سه‌راهی که به محله گریچه راه می‌یابد قرار گرفته است. قدمت این خانه به عصر قاجاری باز می‌گردد. معماری این بنا به گونه‌ای است که آنرا جزو دسته خانه‌های گودال باغچه‌ای قرار می‌دهد و فاقد بخش بیرونی و حیاط مجزای دیگری است. این خانه به‌صورت سه طرف ساخت اطراف گودال باغچه بنا گردیده است و هر سه طبقه آن پائین‌تر از شارع عام و ورودی خانه قرار گرفته اند. از فضاهای اصلی معماری این بنا باید از دو سرداب ، شاه‌نشین، پنج‌دری، هشتی ورودی، ایوان، دو بادگیر، و شارم آن یاد کرد. شاه‌نشین خانه دارای تزئینات گچبری و آئینه‌کاری و نمای حیاط گچبری و رنگ‌امیزی دارد. هشتی ورودی خانه دارای تزئیناتی با یزدی بندی و سیم‌گل است. این بنا در تاریخ 1379/12/25 با شماره 3333 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این خانه پس از 7 سال مقاوم‌سازی، استحكام‌بخشی و مرمت، اكنون به عنوان یك اقامتگاه سنتی از نادر خانه‌های مرمت شده مبتنی بر اصول علمی و فنی به شمار می‌رود كه الگوی معماری اصیل خود را حفظ كرده است.
خانه عباسی
خانه عباسی ازمجموعه خانه عباسیان در خیابان علوی،در کوی سلطان امیراحمد میباشد و در نیمه دوم قرن سیزده‌ام قمری ساخته شده است. خانه عباسی به لحاظ معماری، دارای تزئینات گچبری و کاربری تزئینات معماری اسلامی نظیر رسمی بندی، یزدی بندی، قطاربندی،( مقرنس) و گره سازی میباشد.سبک اصلی معماری بنا به گودال باغچه موسوم است. در این سبک معماری، بنا پایین‌تر از سطح کوچه احداث شده و اصطلاحاً گود میباشد. نام مالک فعلی این خانه عباسی است و به همین جهت این بنا، به خانه عباسی مشهور است. این خانه به عنوان رستوران و سفره خانه سنتی از سال 1390 شروع به بهره برداری و فعالیت نمود. این مجموعه در سه طبقه و شامل فضای رستوران، فضای سفره خانه، بالکن باز و زیرزمین است.
خانه نقلی کاشان
محلهْ مسجد آقابزرگ خانه تاریخی نقلی 180 سال قدمت دارد. این‌که نامش نقلی است به خاطر این است که نام فامیلی صاحب قبلی خانه، نقلی است. اما از طرفی این خانه یک دهم خانه‌های تاریخی کاشان (بروجردی‌ها و طباطبایی‌ها و…) وسعت دارد و از این منظر هم یک خانه نقلی به شمار می‌رود. این خانه از آثار تاریخی دوران قاجار است . خانه تاریخی نقلی تمام عناصر یک خانه تاریخی، نظیر آن‌چه در خانه‌های عباسیان و طباطبایی‌ها و احسان و … مشاهده می‌شود را در دل خود جای داده است ، بادگیر و سرداب و ایوان و حیاط اندرونی و بیرونی و اتاق‌های سه‌دری و دو دری و یک دری را مشاهده می‌کنید.
خانه تاريخي "نقلي” كوچكترين خانه تاريخي كاشان است كه در مركز بافت تاريخي شهر كاشان و در نزديكي بقيه خانه‌هاي تاريخي و مسجد آقابزرگ قرار گرفته است .این خانه تاريخي 180 سال قدمت دارد. اين‌كه نامش "نقلي” است به خاطر اين است كه نام فاميلي صاحب قبلي خانه، "نقلي” بوده ولی این خانه واقعا «نقلی» است . خانه نقلی يك دهم خانه‌هاي تاريخي (بروجردي‌ها و طباطبايي‌ها و…) كاشان وسعت دارد و از اين منظر هم يك خانه نقلي به شمار مي‌رود.خانه از آثار تاريخي دوران قاجار است و با شماره ثبت 10255 در فهرست آثار تاريخي كاشان به ثبت رسيده است.
خانه تاريخي نقلي تمام عناصر يك خانه ايراني، نظير آن‌چه در خانه‌هاي عباسيان و طباطبايي‌ها و احسان و … مشاهده مي‌شود را در دل خود جاي داده است.» حوض و بادگير و سرداب و ايوان و حياط اندروني و بيروني و اتاق‌هاي سه‌دري و دو دري و يك دري همه عناصری است که این خانه را زیبا و دلنشین کرده است.
خانه نقلی با فضاي سنتي تزيين شده و داراي 6 اتاق است كه مي‌تواند تا حدود 30 نفر را در خود جاي دهد. صاحب خانه با غذاهاي سنتي همچون كال جوش، خورش كدوي ترش، كشك بامجان، قیمه ریزه بادمجان، گوشت لوبیا،اشکنه، آش جو، آش رشته، و… و نوشيدني‌هاي خوش طعم بومي ازجمله، گل‌گاوزبان، نعنا، بابونه و دارچين و شربت‌هاي بيد مشك و كاسني و گلاب از مهمانان پذيرايي مي‌كنند.
خانه عباسیان کاشان
مجموعه خانه عباسیان کاشان در خیابان علوی در کوی سلطان امیراحمد واقع شده است این مجموعه از جمله برجسته ترین آثار معماری و یکی از نامزدهای دریافت جایزه بهترین بناهای مسکونی ایران است خانه عباسیان از لحاظ معماری و تزیینات حایز اهمیت فراوان است خانه عباسیان بین سال های ۱۲۴۵-۱۲۵۰ قمری ساخته شده است.
گفته می شود این بنا در مدت ۲۰ سال ساخته شده است وسعت این مجموعه حدود 5 هزار متر مربع و زیر بنای آن در حدود 7 هزار متر مربع می باشد. این مجموعه دارای پنج طبقه و شامل 5 حیاط و گودال باغچه است که پس از فوت مالک اولیه به مرور از هم تفکیک و به صورت ۵٫ باب خانه مستقل از هم درآمد اما در سال های اخیر ۴ باب از ۵ باب خانه خریداری و بازسازی شد. از ۴ باب خانه خریداری شده، دو واحد آنها به صورت طرح معمول معماری بافت قدیم کاشان یعنی گودال باغچه و یکی از آنها به صورت دو طبقه با حیاط مسقف و چهارمی که در اصل باغچه بوده است به صورت حیاط سنتی است. خانه‌های عباسیان به لحاظ معماری، دارای طرحی بسیار قوی و غنی و از نظر تزئینات گچبری و نقاشی و کاربری تزئینات معماری اسلامی نظیر رسمی بندی، یزدی بندی، کاربندی، قطاربندی، مقرنس و مشبک در اوج زیبایی و ظرافت می باشد.
خانه تاریخی تاج
خانه تاج در خیابان علوی شهر کاشان قرار دارد و یکی از بناهای گودال باغچه‌ای اصیل مردم این شهر در دوران قاجاریه با حدود دو قرن قدمت است. خانه تاریخی تاج که اکنون با عنوان خانه هنرمندان از آن کاربری فرهنگی می‌شود دارای 700 مترمربع عرصه و 800 مترمربع اعیانی و برخوردار از معماری ارزشمند بومی از نمونه خانه‌های عام مردم کاشان در آن دوره است. خانه تاج در 3 طبقه همکف، گودال باغچه و سرداب تحتانی، دارای 2 باب حیاط بیرونی و اندرونی و 13 باب اطاق پنج دری و سه دری و تک دری است. حیاط بیرونی خانه با ورودی از هشتی پنج ضلعی منحصر به فرد و دالان باریک پیچیده، فضا را از دید رهگذر محفوظ داشته است. حیاط بیرونی دارای یک باب مطبخ و سرداب کوچک می باشد که سرداب در زمین رُس حفاری شده و دارای نم خوانی است مخصوص نگهداری مواد خوراکی در تابستان گرم این دیار. ایوان پیشکم بوسیله 3 باب درب میوجی توپر (فاقد شیشه)، حرمت قسمت بیرونی (خاص مراجعات) را از اندرونی که مخصوص زندگی کدبانو و اهل و عیال در خانه است را حفظ می نماید که این موضوع ماهیت فرهنگ و تمدن اسلامی را تعریف می‌نماید. درونگرایی، تناسب، تقارن، تعادل، هماهنگی، ظرافت و در عین حال قداست و نجابت در این خانه نشانی از معماری اصیل کاشان و هویت تاریخی مردم این دیار است. حیاط اندرونی و شارم های اطراف گودال باغچه و مهتابی مقابل با غرفه های مجاور شارم بوسیله راه پله ای باریک ما را به پائین خانه هدایت می‌کند. باغچه‌ها و آب نمای مرکزی گودال باغچه طراوت را از دهانه باز زیر زمین به سرداب و پس سرداب منتقل می‌نماید. بادگیر مرتفع بام هوای گرم و خشک و سوزان تابستان را بوسیله وزش باد گرفته و از پره های داخل بادگیر به کانال‌های مرطوب اطراف سرداب منتقل کرده و پس از خنک شدن از طریق شبکه‌های جعفری به داخل زیر زمین هدایت می‌کند و باعث اختلاف دمای بین پانزده تا بیست درجه سانتیگراد با سطح کوچه می‌شود. خانه تاج به صورت متروکه و مخروبه در مرداد ماه سال 1383 توسط معمار مرمت بناهای تاریخی کاشان سید اکبر حلی خریداری و مرمت و بازسازی شد. خانه تاج با شماره 9028 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
خانه آل یاسین
این خانه متعلق به مرحوم حاج سید محمد تقی پشت مشهدی است و بعدها به صورت موروثی در اختیار آقا نظام الدین مجتهد کاشانی(آل یاسین) قرار گرفت. سیستم مرکزی حوضخانه و حیاط خلوت در عین سادگی از ظرافت و لطافت خاصی برخوردار بوده و بسیار زیبا طراحی شده است. فضای خانه متشکل از یک بخش اصلی شامل حوضخانه، تالارها و اتاق‌های پیرامون آن در جبهۀ شمالی و دو بخش قرینۀ یکدیگر در دو جبهۀ شرقی و غربی است. بنا از جهات شمال، شرق و جنوب چند ورودی دارد که جدارۀ مجاور سردر ورودی خانه در جبهۀ شمالی نماسازی شده است. خانه از دو قمست کلی اندرونی و بیرونی تشکیل شده است. در کنار در ورودی خانه دو سکو وجود دارد که نام آن «شیخ نشین» یا «پیر نشین» است. پس از گذشتن از مدخل خانه که هشتی ورودی نام دارد به فضایی سر پوشیده با اتاق‌هایی در پیرامون و دو طبقه می‌رسیم که در وسط آن حوض آبی وجود دارد.کل این قسمت از ساختمان به بیرونی مشهور است. بیرونی خانه مخصوص مراجعات روزمره، پذیرایی از مهمان ها و اقامت مسافرین بوده است. قسمت اندرونی خانه دارای حیاطی بزرگ است که در دو طرف آن قسمت های زمستانی و تابستانی نشین وجود دارد. قسمت راست حیاط که آفتابگیر است، زمستانی نشین بنا بوده است. فضاهای این مکان، پوشیده است و دارای اتاقی است به نام کرسی خانه. سمت چپ حیاط، قسمت تابستانی نشین بنا است. فضاهای این قسمت بازتر بوده و دارای یک ایوان زیبا به نام شاه نشین است. زیر شاه نشین سرداب اصلی خانه است.خانه دارای چندین سرداب میباشد. در گوشة سرداب اصلی پنجره‌های مشبکی وجود دارد که به بادگیرهای خانه متصل‌اند. خانه آل یاسین تا سال 1365 مسکونی بود اما در سال 1370 توسط نسل چهارم به شهرداری کاشان فروخته شد. در سال 75 تا 76 این خانه بازسازی می‌شود و بعدها به محل معاونت عمرانی شهرداری کاشان تغییر کاربری می‌یابد.
مسجد و مدرسه آقابزرگ
بنای مسجد و مدرسه آقابزرگ یکی از باشکوهترین و زیباترین مساجد دوره قاجار در ایران به شمار می آید. این بنا در خیابان فاضل نراقی کاشان واقع شده است. ساختمان این مدرسه با سرمایه حاج محمد تقی خانبان طی سال های ۱۲۵۰تا۱۲۶۰ هجری قمری جهت استفاده نماز جماعت و درس و بحث داماد خود، ملا مهدی نراقی دوم، ملقب به آقابزرگ بنا شده و به این نام معروف شده است.
معمار این بنا شخصی به نام استاد حاج شعبان بوده است. تمامی این بنا از جمله گنبد که جزو بزرگترین گنبدهای آجری است با آجر ساخته شده و تزئینات بکار رفته در این بنا عبارت است از: کاشی کاری، آجرکاری، کتیبه های نفیس گچی و کاشی، مقرنس کاری، خطاطی ثلث و نستعلیق و نقاشی، که نقاشی این مدرسه توسط استاد محمد باقر قمصری صورت گرفته است. کتیبه های خطوط مسجد توسط اساتید برجسته خوشنویس کاشان از جمله: محمد ابراهیم (جد خاندان معارفی)، محمد حسین (جد خاندان ادیب) و بسلمه های طغری توسط سید صادق کاشانی نوشته شده است. این مسجد دارای سردر زیبایی است که سقف آن با مقرنس های معلق گچی و نقاشی تزئین یافته و دیوارهای جلوخان از کتیبه بالای سردر تا کف تختگاه های طرفین درگاه با کاشی های خشتی الوان پوشیده شده است.
هیات اصلی بنا و گنبد و بارگاه با شکوه آن به واسطه عظمت ساختمان و طرح عالی و نقشه بی نظیر به خصوص دقایق و فنون معماری اصیل ایرانی که در آن بکار برده شده، یکی از بناهای مهم ایرانی اسلامی بشمار می رود. پس از ورود به محوطه مدرسه، دو صحن فوقانی و تحتانی و حجره های محل سکونت طلاب و گنبد آجری با شکوه و گلدسته های دو طرف آن خود نمایی می کند. علاوه بر این دو حیاط خلوت، آب انبار بزرگ، شبستان دیگری در پشت گنبد، ساختمان مسجدی که در جنب گنبد واقع است و محراب کاشی کاری واقع در شبستان جنب گنبد که در حقیقت مجموعه ای است از هنرهای کاشی کاری، گچبری، کتیبه نویسی، مقرنس کاری ونقاشی، از جمله متعلقات این بنای عظیم است. مسجد آقابزرگ از نظر پلان جزو مساجدی است که دارای سه شبستان می باشد و نکته مهم وقابل توجه در این محل تلفیق مسجد و مدرسه است. تمامی بنا با آجر ساخته شده و تزئینات بکار رفته در آن جذابیت خاصی به این بنا بخشیده است.
خانه تاریخی عامری ها
یکی از قدیمی ترین و وسیع ترین مجموعه های مسکونی کاشان ، خانه عامری هاست که قدمت آن به دوره زندیه بر می گردد. در دوره قاجاریه توسط سهام السلطنه عامری بازسازی و توسعه یافت . مساحت عرصه این مجموعه 9000 متر مربع با زیربنای 12000 هزارمترمربع بوده و مشتمل بر هفت حیاط مرکزی به صورت بیرونی – اندرونی و مهمانخانه می گردد که تا سالیان اخیر مورد استفاده و بهره برداری قرار داشته است .
در سالهای اخیر از محل پروژه موسوم به طرح پردیسان از طریق سازمان میراث فرهنگی کشور نسبت به خریداری این مجموعه به منظور مرمت و بازسازی و تغییر کاربری آن به یک اقامتگاه گردشگری اقدام شده است.
خانه تاریخی طباطبایی
یکی از زیباترین و دیدنی ترین بناهای تاریخی کاشان، خانه طباطبایی است که در محله سلطان امیر احمد در بافت قدیم کاشان واقع شده است. این خانه که از شاهکارهای هنر معماری قدیم به شمار می رود به وسیله مرحوم سیدجعفر طباطبایی – از تجار معروف فرش آن زمان – در سال ۱۲۵۰هجری قمری ساخته شده است. خانه طباطبایی همچون دیگر بناهای تاریخی آن زمان برخوردار از تزئینات مجلل و باشکوه، اصالت معماری و طراحی متناسب با فرهنگ و اقلیم خاص منطقه است.
مجموعه خانه طباطبایی مشتمل بر ۳ بخش اندرونی بیرونی و بخش مخصوص خدمه است .مجموعه خانه تاریخی طباطبایی با ۴۷۰۰ مترمربع وسعت دارای ۴۰ اتاق، ۴ حیاط، ۴ سرداب (زیرزمین)، ۳ بادگیر و ۲ رشته قنات است.معماری خانه طباطبایی به شیوه معماری حجاب دار، گودال باغچه، متقارن و درون گر است.
خانه تاریخی طباطبایی که به وسیله هیات امنای مرمت و احیای ابنیه تاریخی کاشان خریداری و در سال های ۱۳۷3 تا ۱۳۷۶ با همکاری شهرداری و میراث فرهنگی کاشان و با پشتیبانی مسئولان وقت وزارت و معادن و فلزات طبق نقشه اصلی و نخستین موردمرمت و بازسازی قرارگرفت در فهرست آثار ملی ایران به شماره ۱۵۰۴ به ثبت رسیده است.
مجموعه تاریخی خانه طباطبایی هم اکنون زیرپوشش سازمان رفاهی و تفریحی شهرداری کاشان اداره می شود.
خانه تاریخی بروجردی
اين خانه در محله سلطان اميراحمد كاشان در خيابان علوي واقع است. اين خانه توسط بازرگاني به نام حاج سيدحسن نطنزي در حوالي سال ۱۲۷۵ قمري در دوره قاجاريه ساخته شده است. چون صاحب خانه مال التجاره از بروجرد وارد ميكرده، لذا به حاج آقا حسن بروجردي مشهور شده و خانهاي هم كه متعلق به وي بوده است به خانه بروجردي موسوم گرديده است. معمار اين خانه يكي از نوابغ معماري كاشان و از طراحان معروف ساختمان به نام استاد علي مريم بوده است كه در ايجاد دو بناي تاريخي ديگر كاشان، يكي خانه تاريخي طباطبائي (در نزديكي خانه بروجردي) و ديگري تيمچه امينالدوله (واقع در بازار) نقش داشته است.
اين خانه شامل دو قسمت بيروني و اندروني است و محلي كه فعلا در معرض ديد عموم است قسمت بيروني اين خانه است. در بدو ورود به خانه واردهشتي ورودي خانه ميشويم كه درب ورود به قسمت اندروني خانه هم در اين هشتي قرار گرفته است، پس از آن از راهروي نسبتا طولاني و شيبدار گذشته و وارد حياط ميشويم، در كنار اين راهرو ايوان شمالي خانه قرار دار، در قسمت شمالي ايوان يك پنج دري واقع است كه محل پذيرائي مهمانان بوده و دوطرف آن دو اطاق بهار خواب قرار دارد كه به علت نور مناسب و گرماي زياد، بيشتر در زمستان مورد استفاده قرار ميگرفته، ديوار بيروني اطاقهاي اين ايوان و نيز داخل اطاق پنجدري با گچ بريهاي بسيار ظريف با طرح گل و مرغ زينت يافته است.
در داخل حياط يك حوض بزرگ و باغچه هاي وسيع در اطراف آن قرار دارد. در قسمت شمال شرقي، مطبخ (آشپز خانه) قرار گرفته، در قسمت شرقي بنا اتاقها و ايوانهاي سرپوشيدهاي به چشم ميخورد كه در جلو و ايوانها پله هايي جهت رفتن به سردابها (زيرزمينها) ساخته شده است، اين سردابها در جبهه هاي مختلف بنا واقع است كه به وسيله بادگيرهايي بلند هواي آنها تهويه و خنك شده و قابل استفاده در هواي گرم تابستان بوده است. در روبرو يعني در قسمت جنوبي بنا، تالار سرپوشيدهاي به چشم ميخورد كه بر پيشاني آن ميتوان هنرنمايي استادكار ايراني را نظارهگر بود، بطوري كه منافذ مشبكي كه جهت تهويه هواي تالار در اين قسمت تعبيه گرديده با گچ بري جالب و ديدني در آميخته و دلربائي ميكند. در بام تالار نيز نورگيرها و بادگيرهاي فوقالعاده جالب و منحصر به فرد خودنمائي مينمايد كه از نظر طرح و اجرا در زمره آثار بديع معماري سنتي است.
* گردآوری از وب سایت سیری در ایران
گردش در خانه های تاریخی کاشان (2)
