از بدو تولد تا 5 سالگی روند رشد نوزاد در مقایسه با دورانهای دیگر رشد، بیشترین سرعت را دارد و در این میان تغییر و تحول نوزاد در 6 ماه نخست آنقدر سریع روی میدهد که شاید بهتر باشید بگوییم هر روز آن برای والدین همراه با تازگی است. همزمان که نوزاد رشد میکند و والدین متوجه تغییرات رفتاری و فیزیکی در او میشوند، آنها (والدین) میتوانند بر اساس یک سری راهنماییها که توسط مشاور ارایه میشود پیش بینی نسبتا دقیقی از رفتارهای آتی نوزادشان داشته باشند. با این حال باید توجه داشت که هر نوزاد با روند خاصی رشد میکند و به همین دلیل ممکن است بروز تغییراتی که در نوزادان مختلف هم سن روی میدهد اندکی تفاوت زمانی داشته باشد. از این رو نباید چندان با وسواس و نگرانی این فرآیند را دنبال کرد. اما عدم مشاهده یک سری تغییرات بدیهی در نوزاد درحال رشد میتواند در حکم پرچم قرمزی باشد که در این صورت والدین باید نسبت به آن حساس بوده و با مشورت پزشک اطفال اقدامات مناسبی انجام دهند.
یک ماهگی
در روزهای نخست تولد، نوزاد معمولا مشغول خوردن شیر مادر است و والدین او نیز غالبا در حال تعویض پوشک و خواباندنش هستند. او این روزها به دفعات گریه میکند و توجه چندانی به صدای شما ندارد. اما با گذشته چند هفته به تدریج نسبت به چهرههایی که میبیند، صداهایی که میشنود و همچنین لمس کردن بدنش واکنشهای مختلفی از خود بروز میدهد. یادتان باشد نوزاد در هفته های نخست، توانایی آن را دارد که بینایی خود را نهایتا تا فاصله 20 الی 30 سانتیمتری متمرکز کند و این تقریبا فاصه متعارف صورت نوزاد تا صورت مادر در حین درآغوش گرفتن اوست. در این روزها الگوهای سیاه و سفید محیط اطراف توجهش را به خود جلب میکنند. البته سیستم شنوایی نوزاد کاملا رشد کرده تا آنجاکه درصورت شنیدن صداهای آشنا نظیر صدای پدر و مادر نسبت به آنها واکنش متفاوتی از خود بروز میدهد. در این روزها نوزاد میتواند به هنگام قرار گرفتن بر روی شکم، سرش را اندکی بالا آورده و به اطراف بچرخاند. با این حال دقت کنید که در این وضعیت باید مراقب سر و گردن نوزاد باشید. او را در کالسکه گذاشته و با هم به پارک و پیادهروی بروید. با نوزاد حرف بزنید. در خلال برقراری این دست از ارتباطات، سیگنالهای نوزاد برای مواردی نظیر نیاز به خواب داشتن یا گرسنگی را میآموزید. سعی کنید در فرآیند برقراری ارتباط با نوزاد فعال باشید.
تا آنجاکه نوزاد تمایل دارد و شرایط مهیاست او را به شکم خوابانده تا بتواند دستهایش را ستون کرده و بازی کند. نوزاد این مدل بازی کردن را خیلی دوست دارد. در عین حال چنین حرکاتی به تقویت بازوهایش منجر میشود. بد نیست او را تشویق و ترغیب کنید تا برای رسیدن به اسباب بازیهایش که اندکی آن طرفتر چیدهاید، حرکت کرده و دست و پا بزند. برای نوزاد باید وقت زیادی در نظر بگیرید. او دوست دارد که در فضای باز باشد. پس او را برای بازی به پارک و زمینهای بازی ببرید. ترکیب ایدهآل و حتی میتوان گفت رویایی نوزاد شما در چند هفته نخست تولید چزی جز این نیست: حضور در فضای خارج از خانه، احساس آرامش در کنار شما و بودن در اطراف کودکان دیگر. در عین حال به خوبی باید مراقب اوضاع و احوال باشید و چشم از او برندارید. اگر در حال صحبت با فردی هستید، کتاب میخوانید یا هر سرگرمی مشابه دیگری را دنبال میکنید نباید از نوزاد در فضای باز خارج خانه چشم بردارید. سعی کنید زمانی که نوزاد در هوشیاری کامل به سر میبرد و اصطلاحا «سرحال» است بازیهای ساده را با او انجام دهید. تقلید از صداهایی که تولید میکند یکی از بهترین این بازیهاست. همچنین تلاش کنید که در همان چند هفته نخست که او را با خود به بیرون میبرید حرکات و علائم قطعی که نشان میدهد «دیگر کافی است و به خانه برگردیم» را متوجه شوید!
پرچم های قرمز
در این صورت با پزشک اطفال مشورت کنید : * به آرامی شیر میخورد * به نظر میرسد که برای دیدن اطراف چشمهایش را متمرکز نمیکند و یا توجهی به حرکت اجسام در اطرافش ندارد * نسبت به نورهای روشن واکنشی نشان نمیدهد * عضلاتش خیلی سفت یا خیلی نرم و شل است * واکنشی به صداهای بلند از خود نشان نمیدهد
سه ماهگی
نوزاد شما حالا وارد سه ماهگی شده و دنیایی از خنده را برای زندگیتان به ارمغان آورده است. او خندیدن را دوست دارد و بیشتر از هر زمان دیگری در هفتههایی که از عمرش گذشته میخندد. نوزاد به طرز چشمگیری به بازی کردن علاقه نشان میدهد. همچنین اکثر نوزادان در این روزها علاقه زیادی به تقلید حالات صورت والدین خود نشان میدهند. حتی صداهایی که تولید میکنید برای نوزاد سه ماهه از جذابیت زیادی برخوردار است. او تلاش زیادی میکند تا از آن صداها تقلید کند. دیگر نیازی نیست همچون هفتههای نخست، مراقب سر نوزاد باشید زیرا بازوها و ماهیچههای گردنش تا آن حد قوی شدهاند که به راحتی میتوانند سر را در وضعیت مناسبی نگاه دارند. نوزاد از بازوهایش برای بالانگاه داشتن نیم تنه بالایی استفاده میکند. او دستهایش را باز و بسته میکند و با استفاده از آنها عروسکهایش که دور و برش ریخته شده است را تکان میدهد، حتی میتواند دستانش را به دهان برساند.
در این هفته ها هماهنگی دست و چشم نوزاد به طرز چشمگیری در حال بهبود است. برای اینکه توجه نوزاد را به خوبی جلب کنید می توانید از اشیایی که نسبت به آنها از خود علاقه نشان میدهد استفاده کرده و با تکان دادن آن در برابر دیدگانش به خوبی مشاهده کنید که با چه شوق و ذوقی چشمانش را حرکت داده و آن شی به خصوص را دنبال میکند. یادتان باشد نوزادی که وارد سه ماهگی شده به راحتی میتواند والدینش را از میانه اتاقی که در آن قرار دارد تشخیص دهد. خیالتان راحت باشد که با پاسخ دادن به خواستههای نوزاد او را لوس (!) نمیکنید و در آینده برایتان مشکلساز نمیشود. در واقع با واکنش مناسب و به موقع به این خواستهها به تقویت حس امنیت و عشق بیشتر در نوزاد کمک میکنید. در این هفتهها به بازی با نوزاد و ترغیب کردنش برای قرار گرفتن بر روی شکم ادامه دهید تا در عین حال که با بازی کردن، ارتباط بهتری با اطرافیان برقرار میکند، ماهیچههایش نیز تقویت شود. در این وضعیت اسباب بازیهای بیخطری را اندکی دورتر قرار داده تا ترغیب شود که به آنها برسد. او در این وضعیت به طور ناخواسته بازوهایش را تقویت میکند. در طول روز با نوزاد صحبت کنید. قرار نیست او حتما به صحبتهای شما واکنش کامل نشان دهد. سعی کنید در خلال صحبتهایتان، کارهایی را که انجام میدهید توصیف کنید. همچنین اشیایی را که حدس میزنید برای نوزاد آشناست به زبان بیاورید. با هم کتاب بخوانید، باهم بازی کنید. خیلی خوب است کاری کنید که غلت بزند.
پرچم های قرمز
در این صورت با پزشک اطفال مشورت کنید : * نوزاد نمیتواند به راحتی سرش را نگاه دارد * نمیتواند اشیاء را در دست بگیرد * نوزاد نمیتواند بر روی اشیای مختلف تمرکز کند * نمیخندد * نوزاد به صداهای محیطی واکنش نشان نمیدهد * چهرههای ناآشنا را نادیده میگیرد و توجهی نمیکند * احساس میکنید که در مجاورت افراد ناآشنا و غریبه مضطرب و پریشان میشود.
4 تا 7 ماهگی
با گذشت 4 ماه یعنی زمانی بیش از یک فصل از سال، نوزادتان به خوبی با دنیای جدیدی که وارد آن شده در هم آمیخته شده است. او به خوبی میخندد و حتی قهقه میزند. اگر خوب دقت کنید کلمات نامشخصی را به زبان میآورد اما در واقع «صحبت میکند» و به احتمال زیاد «با شما گفتگو میکند». او به حرکت افتاده است. به طور طبیعی نوزادان از 4 ماهگی به بعد و به تدریج میتوانند بر روی شکم چرخیده و تحرکات زیادی از خود نشان دهند. حتی کار به جایی میرسد که نوزاد بدون نیاز به کمک والدینش میتواند بنشیند. او به خوبی میتواند با استفاده از پاهایش تعادلش را حفظ کرده و حتی زمانی که او را با دستانتان نگاه داشتهاید حرکات بیشتری از خود بروز دهد. به خاطر داشته باشید که حالا نوزاد نسبت به لحن گفتار و صداهایی که تولید میکنید حساسیت بیشتری دارد. حتی در این سن نوزاد تا حدی میتواند منظور شما را از گفتن تحکم آمیز «نه» متوجه شود. دستانتان را مقابل صورت گرفته و ناگهان کنار ببرید. نوزادی که چهارماهگی را رد کرده از این بازی بسیار ذوق زده میشود. در واقع او از پیدا کردن و به نوعی کشف کردن هر چیز جدیدی لذت میبرد و صورت شما میتواند یکی از این موارد کشف شده باشد! اکنون نوزاد دنیا را به طور کاملا رنگی میبیند و توانایی آن را دارد که فواصل دورتر را هم مشاهده کند. نشستن مقابل آینه و تماشای خود یکی از جالبترین و جذابترین تفریحاتی است که یک نوزاد میتواند در این هفتهها تجربه کند. سعی کنید از هر فرصتی استفاده کرده و به او این فرصت را بدهید که مهارتهای جدید فیزیکی اش را تقویت کند. مثلا به او کمک کنید تا بر روی زمین نشسته تا با وسایل اطرافش بازی کند. البته حواستان باشد که همزمان با جنب و جوش بیشتر نوزاد، امکان برخورد او با موانع محیطی بیشتر میشود. پس از ایمن بودن خانه مطمئن شوید.
پرچم های قرمز
در این صورت با پزشک اطفال مشورت کنید : * نوزاد بیش از آنچه که از نظر شما طبیعی به نظر میرسد پف کرده است * نمیتواند سرش را به خوبی نگاه دارد * به تنهایی نمیتواند بنشیند * نسبت به سر و صداها و خنده ها واکنش نشان نمیدهد * چندان با آنهایی که برایش آشنا هستند گرم نمیگیرد * تلاشی برای رسیدن به اشیای مختلف از خود بروز نمی دهد.
