روز سپندارمذگان را همچون ولنتاین بشناسیم

اتفاقات و حوادث مختلفی وجود دارد که باعث می‌شود ایرانیان  هر چه بیشتر نسبت به فرهنگ ملی خود بیگانه شوند ومی‌بینیم در این روز ها بسان چند سال گذشته، جوانان ایرانی غافل از داشته‌های فرهنگ ملی و آیین‌های غرورانگیز کهن ایران زمین به تقلید از جوانان غربی در تدارک مراسمی به عنوان "ولنتاین" می کوشند و البته این موضوع جای هیچ شکوه و شکایتی را برنمی‌دارد، چرا که هر موضوعی که برای جامعه جذاب و دوست‌داشتنی باشد، بخصوص اگر نوعی تحرک اجتماعی در آن نهفته شود، درجامعه رواج  پیدا می‌کند. ولی این آگاهی و دانایی است که می‌تواند بهترین و درست‌ترین راه را برای تمام جامعه روشن کرده و هیچ نیازی به مقابله کردن با آن  و یا ممنوع دانستن آن نیست بلکه این خرد جمعی است که در اثر آگاهی، خط و مشی خود را یافته و هر چیزی در جایگاه خود تعریف پیدا کرده و ستوده می‌شود.

هر آنچه که به بزرگداشت پاکی و مهر و محبت پرداخته شود و به برگزاری جشنی برای زنده نگهداشتن آن بیانجامد، در ذات خود زیباست. اما آنچه که در این مقاله به آن می‌پردازیم، دادن آگاهی برای درک مفاهیمی است که می‌خواهیم توجه تمامی ایرانیان به خصوص جوانان را به آن جلب نماییم. اول شناخت ولنتاین و دوم شناخت پیشینه‌های فرهنگی و آیینی و حتی مذهبی سرزمین خودمان ایران می‌باشد. از آن پس هر عملکردی می‌تواند خود را تعریف و یا نفی کند.

روز والنتین یا والنتاین، (روز عشاق و یا روز عشق‌ورزی) عیدی در روز ۱۴ فوریه (۲۵ بهمن‌ماه و بعضی سال‌ها ۲۶ بهمن‌ماه) و در برخی فرهنگ‌ها روز ابراز عشق است. این روز با توجه به افسانه‌ها و یا داستان‌های تعریف شده به ۱۷۰۰ سال قبل بازمی‌گردد. اگرچه تاریخچه کامل و دقیق والنتین در دست نیست و آنچه از پیشینه این روز می‌دانیم با افسانه‌ها درآمیخته‌ است ولی در سده سوم میلادی مطابق با اوایل شاهنشاهی ساسانی در ایران، در روم باستان فرمانروایی بوده‌ است بنام کلاودیوس (دوم)، کلودیوس عقیده داشت مردان مجرد نسبت به آنانی که همسر و فرزند دارند، سربازان جنگجوتر و بهتری هستند. از این رو ازدواج را برای سربازان امپراتوری روم قدغن می‌کند. کلاودیوس به قدری بی‌رحم و فرمانش به اندازه‌ای قاطع بود که هیچکس جرات کمک به ازدواج سربازان را نداشت. (شایان ذکر است که در آن هنگام هنوز امپراتوری روم، به آیین مسیحیت نگرویده بود و این امر تقریباً ۴۰ سال پس از دوران کلاودیوس دوم یعنی در دوران کنستانتین اول، موسوم به کنستانتین کبیر صورت گرفت).

کلاودیوس دوم 

اما کشیشی به نام والنتین (والنتیوس)، مخفیانه عقد سربازان رومی را با دختران محبوبشان جاری می‌کرد. هنگامی که کلاودیوس این امر را دریافت، والنتین را دستگیر و زندانی کرد. کلاودیوس به منظور منصرف ساختن والنتین از باور خویش، در زندان و به استقبال وی شتافت و او را مورد محبت فراوان قرار داد. این در حالی بود که والنتین نیز به گونه‌ای متقابل کوشید تا کلاودیوس را به آیین مسیحیت فراخواند؛ امری که موجبات خشم امپراتور روم را فراهم ساخت و حکم به اعدام وی داد.

والنتین 

هنگامی که والنتین در زندان به سر می‌برد، یکی از زندانبانان دختری نابینا داشت که به زندان می‌آمد به تفصیل با وَلِنتَین سخن می‌گفت و درست پیش از آن که والنتین به اعدام محکوم گردد، برای آن دختر نابینا کارتی فرستاد که روی آن نگاشته بود: ««از طرف والنتین ِ تو» (From Your Valentine)» و والنتین آن را امضاء کرده‌ است، اصطلاحی که تا به امروز مورد استفاده قرار گرفته و به وفور بر روی کارت‌های والنتین مشاهده می‌شود.

افسانه دیگر حاکی از آن است که هنگامی که والنتین را به زندان افکندند، مردم برای وی یادداشت‌هایی کوچک در لفافه پیچانده بودند و در شکاف‌های دیواره سلول وی جاسازی می‌کردند و او آنها را یافت و در حق آنان نیایش کرد. به دیگر سخن، بنیاد تاریخی کارت والنتین همین امر است. کشیش والنتیوس در ۱۴ فوریه ۲۷۰ میلادی (در برخی روایات ۲۶۹ و مطابق با برخی روایات دیگر ۲۷۳ بعد از میلاد) اعدام شد. بنابراین او را به عنوان فدایی و شهید راه عشق می‌دانند و از آن زمان والنتین تبدیل به نمادی برای عشق شده‌ است و از این روست که در کشورهای جهان، به ویژه کشورهای اروپایی و آمریکای شمالی، مراسم روز والنتین همه ساله در ۱۴ فوریه برگزار می‌گردد.

 و اما در تاریخ ایران باستان در گاهشماری زرتشتی، سال اوستایی خورشیدی است و از ۳۶۵ روز تشکیل می‌شود. هر سال دوازده ماه دارد و هر ماه درست سی روز. این سی روز دارای سی نام مشخص و ویژه می‌باشد که هر روز به نامی خوانده می‌شود.به‌عنوان مثال روز اول هر ماه «روز اورمزد»، روز دوم هر ماه، روز بهمن (سلامت، اندیشه) که نخستین صفت خداوند است، روز سوم هر ماه، اردیبهشت یعنی «بهترین راستی و پاکی» که باز از صفات خداوند است، روز چهارم هر ماه، شهریور یعنی «شاهی و فرمانروایی آرمانی» که خاص خداوند است و روز پنجم هر ماه، «سپندارمذ» بوده‌است.

نام‌ها از آن امشاسپندان و ایزدان است اما پنج روز باقی می‌ماند. این پنج روز پس از آخرین روز از ماه اسفند یعنی روز سیصد و شصتم قرار دارد که پنجه، پنجه دزدیده، خمسه مسترقه یا اندرگاه خوانده می‌شود و هر روزی را نامی ویژه است. این پنج نام از پنج بخش گاتها یا سرودهای زرتشت برگزیده شده است. همچنین دوازده ماه اوستایی نیز دارای دوازده نام است، منتخب از نامهای امشاسپندان و ایزدان که با دوازده نام از سی اسم روزها مشترک است .در هر ماه، یك بار، نام روز و ماه یكی می شده است. كه در همان روز كه نامش با نام ماه مقارن می شد، جشنی متناسب با نام آن روز و ماه ترتیب می دادند . به طور مثالً شانزدهمین روز هر ماه، «مهر» نام داشت که در ماه مهر، جشن مهر یا آیین«مهرگان» با شکوه هر چه تمامتر برگزار می شد.و ینجم اسفند ماه روز سپندارمذ بوده که هم نام با اسم ماه میشود، از این رو آن روزنیز جشن سپندارمذگان است.

بررسی جشن‌های ایرانی و زمان برگزاری آنها نشاندهنده ویژگی‌هایی مشترک در میان همه آنهاست. نخست اینکه تقریباً همگی در پیوند با پدیده‌های طبیعی و کیهانی و اقلیمی هستند و به همین دلیل کوشش شده است تا زمان برگزاری آنها هر چه بیشتر با تقویم طبیعی منطبق باشد. ولی آنچه که دراین زمینه باید عنوان شود،این است که وجود این روزها اتفاقی نبوده و حکمتی در آن نهفته است که برای ارزش‌گذاری برای آن حکمت‌ها این روزها جشن گرفته می‌شده است. در نتیجه‌ی این جشنها بوده که ایرانیان حکمت آن روز را هم بیشتر درک می‌کردند و هم آن را زنده نگه می‌داشتند .در بعضی سایت‌ها اطلاع‌رسانی در تاریخ ۲۹ بهمن است. این تاریخ، تاریخ درست جشن سپندارمذگان نبوده بلکه تاریخ دقیق آن ۵ اسفند ماه می‌باشد. 

 سپندارمذ لقب ملی زمین است. یعنی گستراننده، مقدس، فروتن. زمین نماد عشق است چون با فروتنی، تواضع و گذشت به همه عشق می ورزد. زشت و زیبا را به یك چشم می نگرد و همه را چون مادری در دامان پر مهر خود امان می‌دهد.

مهر زمین بر تمام موجودات

"سپندارمذگان"،یا "سپندارمذ"از بیش از ۵۰۰۰ سال پیشینه در ایران برخوردار بوده و می توان گفت که ولنتاین کپی برداری شده از این جشن باستانی ایرانی است.!به همین دلیل در فرهنگ باستان، اسپندارمذگان را به عنوان نماد عشق، مهر مادری و باروری می‌پنداشتند. بر این پایه روز پنجم ماه (سپندار مذ یا اسفندارمذ) در ماه دوازدهم سال كه آن هم اسفندارمذ نام داشت، جشنی با همین عنوان می‌گرفتند.

این واژه که در اوستایی «سْپِنْتَه آرمَئیتی»(Spenta-Ârmaiti) می‌باشد و نام چهارمین امشاسپند(فرشته خدای یگانه) است، از دو بخش «سپنته»(Spenta) یا «سپند» به مانک پاک و مقدس و «آرمئیتی»(Ârmaiti) به مانک فروتنی و بردباری تشکیل شده است و مانک این دو با هم فروتنی ِپاک و مقدس است. این واژه در پهلوی «سپندارمت»(SpandÂrmat) و در فارسی «سپندارمذ» و «اسفندارمذ» و «اسفند» شده است. امشاسپند سپندارمذ، نگهبان و ایزدبانوی زمین ِسرسبز و نشانی از باروری و زایش است.

سپندار مذگان جشن زمین و گرامیداشت عشق است كه هر دو در كنار هم معنا پیدا می كردند. در این روز زنان به شوهران خود با محبت هدیه می‌دادند. مردان نیز زنان و دختران را بر تخت شاهی نشانده به آنها هدیه داده و از آنها اطاعت می كردند. هر کدام از جشن‌ها در ایران نماد گلی را دارد که نماد گل این جشن نیز بر پایه بندهش گل پلنگ مشک می‌باشد .

گل پلنگ مشک

دکتر مهرداد بهار در ترجمه «بندهش ایرانی»، دکتر رقیه بهزادی در ترجمه «بندهش هندی» و دکتر سعید عریان در ترجمه متن پهلوی «خسرو قبادان و ریدکی» گل ویژه سپندارمذ را «پلنگ مشک» ترجمه و ثبت کرده‌اند. بر این اساس در کتاب پهلوی «بندهش»، گل ویژه سپندارمذ «پلنگ مشک» نامیده شده و آمده است:

 این را نیز گوید که هرگلی از آن امشاسپندی است؛ و باشد که گوید:.. پلنگ مُشک سپندارمذ را و...» . در متن پهلوی «خسرو قبادان و ریدکی» نیز بوی پلنگ مشک چنین توصیف شده است: « پلنگ مشک را بوی چون بوی نیکی است.

خاقانی در سروده‌ای از پلنگ مشک چنین یاد می‌کند:

عطر کنند از پلنگ مشک به بغداد      و آهوی مشک آید از فضای صفاهان

 

 

 

بر پایه این گزارش، هنوز نیز در برخی از گوشه‌های ایران زمین مانند اصفهان، پهله، ری و دیگر شهرهای ناحیه مرکز و غرب ایران، مراسم جشن اسفندگان همچون گذشته برگزار می‌شود، در این روز بانوان لباس و کفش نو می پوشند، زنانی که مهربان، پاکدامن، پرهیزگار و پارسا بوده اند و در زندگی زناشویی خود فرزندان نیک را به جامعه تحویل داده‌اند مورد تشویق قرار می‌گیرند و از مردهای خود پیشکش‌هایی دریافت می‌کنند. آن‌ها در این روز از کارهای همیشگی خود در خانه و زندگی معاف شده و مردان و پسران وظایف جاری زنانه را در خانه به عهده می‌گیرند.

ابوریحان بیرونی در آثارالباقیه آورده‌ است که ایرانیان باستان این روز را روز بزرگداشت زن و زمین و مهر می‌دانستند.

چنان که ابوریحان روایت کرده‌ است:

این جشن را با نام‌های جشن "برزیگران" هم نامیده‌اند. در روز اسفندگان چند جشن با مناسکی به‌خصوص برگزار می‌شده‌ است. نخستین جشن مردگیران یا جشن مژدگیران بود که اختصاص به زنان داشت. در این روز مردان زنان را هدیه‌ای خریدندی و از ایشان قدردانی کردندی. امروزه نیز بیشترین جنبه مورد تأکید در اسفندگان قدردانی از زنان است.

از آنچه رفت می توان چنین نتیجه گرفت که در ایران کهن، یک جشن بهاری زنان بوده که در آن روز زنان از آزادی بیشتری برخوردار بودند و بویژه دختران «دم بخت» به همسرگزینی تشویق می شدند و از این رو این جشن را «مردگیران» می نامیدند.با نفوذ بیشتردین اسلام  این جشن نخست تغییر ماهیت داده و جشن زنان شوهردار شده و این دسته زنان در آن روز از شوهران خود به پاس یکسال پارسایی و خانه داری و شوهردوستی «مزد» می گرفتند، تا اینکه همین نیز رفته رفته فراموش شده است.

تردید نمی توان داشت که در صورت بی‌توجهی به این جشن‌ها و آیین‌های ملی ،استحاله‌ای که با حمله و تاراج بیگانگان ضد ایرانی برای فرهنگ ایرانی وجود داشته است با شدت و حدت بیشتری ادامه خواهد یافت تا ایرانیان را هر چه بیشتر از پیشینه پرافتخار خود دور کند.

در پایان لازم به ذکر است درحالی که در برخی کشورها مانند عربستان سعودی که از پشتوانه فرهنگی تاریخی لازم برای ارج نهادن به جایگاه اجتماعی زنان برخوردار نیستند,برگزاری ولنتاین غیرقانونی است و فروش محصولات مربوط به روز والنتین مانند گل سرخ در روزهای نزدیک به این روز، ممنوع می‌باشد و پلیس مذهبی این کشور از مغازه داران می‌خواهد تا چنین چیزهایی را به فروش نرسانند. ولی در ایران پیشینه‌ای غنی از بزرگداشت مهر و عشق و توجه به زنان به عنوان نهاد اولیه ی عشق وجود داشته والبته که وجود دارد وب سیاری از ایرانیان میهن دوست ودوستداران فرهنگ ایرانی پیشنهاد کرده اند که به منظور حفظ فرهنگ کهن ایرانی روز ۵ اسفند هر سال به صورت رسمی در ایران و بیش از 10 کشور دیگر آریایی نژاد فلات ایران به عنوان سپندارمذگان به جای والنتاین به عنوان روز عشق گرامی داشته شود.

منابع:

sepandarmazgan

drshahinsepanta

wikipedia

  mehrman

drshahinsepanta