مسیرهای انقلابی

فرانسه (پاریس)

هدف اصلی رژیم شاه از تبعید حضرت امام، دور نگه‌داشتن ایشان از مردم و تحت الشعاع قرار دادن ایشان در حوزه نجف اشرف بود. امّا اوج‌گیری نهضت و رهبری بلامنازع امام موجب شد تا رژیم شاه مجدداّ به فکر محدود کردن امام باشد. به همین دلیل با عادی‌سازی روابط خود با رژیم بعث عراق، رسماً درخواست کرد که دولت عراق فعالیت‌های امام را محدود نماید. دولت عراق توسط نیروهای امنیتی خود منزل امام را محاصره و رفت و آمدها را محدود و کنترل کرد. در نهایت سیزده سال پس از ورود حضرت امام به عراق و اقامت در نجف اشرف، با فشار دولت بعثی عراق و محدود کردن فعالیت‌های سیاسی، ایشان تصمیم گرفت عراق را ترک نماید. حضرت امام به همراه فرزندشان حاج سید احمد آقا خمینی و چند تن از نزدیکان و یاران خویش صبح روزپنج شنبه 13/ مهر 1357 از بصره به بغداد رفتند- روز قبل قصد ورود به کویت داشتند، اما به دلیل ممانعت دولت کویت به رغم داشتن ویزا، مجبور شدند برگردند. از این رو حضرت امام از بازگشت به نجف خودداری و شب را در بصره گذراندند-  تا به پاریس بروند. عراقی‌ها هم موافقت خود را اعلام کردند. ایشان قبل از عزیمت و ترک عراق، پیام مهمی خطاب به ملت ایران صادر کرده و اظهار داشتند: «‌حال که به ناچار باید جوار مولاامیرالمومنین(ع) را ترک نمایم و از ورود به کویت با داشتن اجازه ممانعت نمودند، به سوی فرانسه پرواز می‌کنم. پیش من مکان معینی مطرح نیست، عمل به تکلیف الهی مطرح است. (همان، ص 481).

سفیر انگلیس در تهران، در ملاقات با وزیر کشور وقت ایران گفت: وقتی آیت‌الله [امام] خمینی می‌خواست از عراق به کویت عزیمت کند، ما از دولت دوست کویت خواستیم که او را راه ندهند و ملاحظه کردید که چنین هم شد. (هفت هزار روز، ج دوم، ص 950).

تصمیم تاریخی خروج امام برای هر دو کشور ایران و عراق غیر مترقبه بود. مقصد بعدی امام هم برای آنها محرز نبود. به همین دلیل ساواک مرکز طی تلفنگرامی به ساواکهای خوزستان، کرمانشاهان، فارس و هرمزگان در نهم مهر 57 اعلام کرد: «خمینی روز گذشته تقاضای روادید خروج از کشور عراق نموده گرچه مقصد نهائی او روشن نشده، لیکن احتمال می‌رود به یکی از کشورهای کویت، سوریه یا ترکیه برود. یا شاید به طور ناگهانی به کشور وارد شود. از هم اکنون در مرزهای ورودی آمادگی لازم داشته باشند تا به محض ورود اعلام و یاد شده را به تهران اعزام دارند.» (امام در آیینه‌ی اسناد ساواک، ج 16، ص 93 و 94) بولتن حاوی مذاکرات جلسه شورای امنیت ملی در خصوص خروج امام از عراق نیز جالب است. این مذاکرات مؤید آن است که تصمیم امام در خروج از عراق برای سران و مقامات رژیم غیر منتظره بود؛ از این رو خواهان آن بودند که دولت عراق از این امر برای مدتی جلوگیری کند و در صورت خروج امام ترجیح می‌دادند ایشان در ترکیه اقامت گزیند.

پس از مهاجرت تاریخی امام به سوی فرانسه، ساواک که از اقدامات ایشان مستأصل شده بود احتمال می‌داد ایشان با یک پرواز خارجی وارد ایران شود، لذا به ساواکی‌های آبادان، بوشهر، بندر عباس و زاهدان دستور داده شد در صورت ورود امام، ایشان را با یک هواپیما یا هلیکوپتر نظامی به مرکز اعزام دارند. برای سر پوش گذاشتن بر این سردرگمی در نخستین اظهار نظر، دولت وقت، شریف امامی گفت: آیت‌الله [امام] خمینی با عزیمت به پاریس محدودتر خواهد شد. زیرا او به علت رفت و آمد زائران ایرانی به عراق می‌توانست با مردم تماس حاصل نماید. لیکن با عزیمت به فرانسه این امکان وجود نخواهد داشت. (هفت هزار روز، ج دوم، ص 953) گذشت روزها نشان داد که این تحلیل آقایان غلط از در آمده و نتیجه‌­ی برعکس داد.

در بدو ورود به فرانسه، اولین مصاحبه امام خمینی با رادیو ـ تلویزیون اتریش درباره علل ترک عراق انجام گرفت. حضرت امام در این مصاحبه کوتاه به سئوالات خبرنگار، در خصوص علل ترک عراق و مهاجرت به فرانسه پاسخ دادند. ایشان همچنین نظر خود را  درباره تحولات آینده ایران بیان فرمودند. (صحیفه امام، ج 4، ص 244). همچنین در اظهار نظر دیگری فرمودند که: «اگر فرانسه برای ایشان کمترین محدودیتی ایجاد کند، این کشور را نیز ترک خواهد کرد.» (هفت هزار روز، ج دوم، ص 952).