صنایع دستی ایران

بامبو يا ني هندي نوعي خيزران است و اولين بار همراه با تخم چاي توسط کاشف السلطنه به ايران آورده شد . به اعتقاد عده اي صنعت بامبو بافي با آمدن استاد ولتري از چين به لاهيجان ، شروع گشته و با کمک استاد – کاران ايراني که شاگردان وي بوده اند رشد و تکامل يافت . بامبوبافي يكي از صنايع دستي در استان گيلان است كه مواد اوليه از ني خيزران بدست مي آيد. شروع کار بامبو بافي از حدود يكصدسال پيش با کشت چاي در گيلان رواج يافت و مهمترين مرکز توليد آن لاهيجان به ويژه منطقه ليالستان است. بامبو در مرداب ها و اطراف رودخانه هاي لاهيجان و رشت كه بسيار مرطوب است، مي رويد و محصولات آن هم جنبه تزييني و هم كاربردي دارد.

بامبو كه در زبان فارسی به نی خیزران شهرت دارد، گیاهی است كه در دامنه كوه ها و تپه هایی كه دارای رطوبت ۶۵ تا ۹۰ درصد باشد روئیده با كشت می شود. میزان رطوبت، حرارت موجود در منطقه و نوع خاك تعیین كننده كیفیت و مرغوبیت بامبو بوده و هر چه میزان رطوبت و حرارت بیشتر باشد، كیفیت محصول نیز بهتر خواهد بود.
گیاه بامبو كه تا كنون بیش از ۶۶۲ نوع آن شناخته شده دارای قطر و ضخامت های متفاوت است و در حال حاضر بهترین نوع بامبو در ژاپن، چین و بطور كلی كشورهای شرق آسیا ئ هند روئیده و كشت می شود و در ایران میتوان لیالستان لاهیجان، علی آباد(در فاصله سخت سرو تنكابن )، قاسم آباد رودسر و تقریبا بیشتر نقاط شمال كشور را در زمره مساعدترین مناطق رویش بامبو بحساب آورد.
در این مناطق بیشه های كوچكی وجود دارد كه در فصل پائیز و اوایل زمستان، یعنی هنگام بریدن و قطع ساقه های بامبو از هر یك بین ۵۰ الی ۲۰۰ شاخه نی بدست می آید.
بامبو از چهارقسمت سطح داخلی (دارای پوشش نرم )، دیافراگم (متصل كننده بخش های ساقه به یكدیگر ) میانه و پوشش رویه كه بسیار سخت و دیر شكن است تشكیل شده و دیافراگم كاملا فشرده بوده و آب در آن نفوذ نمی كند. بامبو معمولا به رنگهای مختلفی مانند سبز، مشكی متمایل به قهوه ای، عنابی و زرد مایل به كرم دیده می شود و اگرچه می توان معارف زیادی بر آن قائل شد، ولی بطور كلی موارد مصرفش بیشتر محدود می شود به :
۱) استفاده از آن برای تغذیه.
۲) بهره برداری بمنظور تهیه كاغذ و اشیاء مختلف چوبی و سایر معارف صنعتی.
۳) كاشت در اطراف باغها و مزارع جهت حفاظت محل.
گیاه بامبو محتوی مقدار فراوانی سلولز است كه میتواند برای تهیه كاغذ و همجنس ابریشم مصنوعی مورد استفاده قرار می گیرد.
در ایران كشت بامبو هنوز رواج چندانی ندارد و صرف نظر از بخشهای كوچكی در شمال كشور كه در آنها مقدار محدودی بامبو كشت میشود صنعتگران سایر نقاط از بامبوهای خودرویی كه در اكثر شهرهای شمالی و بویژه منطقه لیالستان لاهیجان وجود دارد، استفاده میكنند.
استفاده از بامبو جهت تولید محصولات مختلف تقریبا از زمان كشت چای در ایران، رواج یافت چرا كه بامبو بعنوان حفاظت محل چای كاری بكار گرفته شد و صنعتگران همزمان با بهره برداری چایكاران از مزارع چای به موارد استفاده متعدد آن برای ساخت فرآورده های گوناگون پی بردند و ساخت محصولات بامبو در گیلان متداول گردید.
هم اكنون استانكاران جوانی كه اكثرا نیز برخوردار از مهارت و كارآیی كافی هستند به كار در این رشته اشتغال دارند و مهمترین مركز تولید محصولات بامبو لیالستان لاهیجان میباشد.
از بامبو محصولاتی نظیر شكلات خوری، میوه خوری، لوستر، كلاهك آباژور، جای نان، صندلی و انواع دیگر وسایل مصرفی در اندازه های مختلف تولید می گردد.
برای تهیه یك ظرف بامبو ابتدا شئی را كه قبلا در انبار گذاشته شده و خشك شده است با اره نجاری به قطعات ۸۰ الی ۱۰۰ سانتی متر در می آورند. اندازه این قطعات با توجه به محصولی كه می خواهند تولید كنند متفاوت است. سپس با وسیله مخصوصی بنام داس آنها را از وسط بریده و بصورت نوارهای نئی در می آورند و لبه این نوارها را با وسیله ای كه در اصطلاح محلی ؛ ماشین ؛ نامیده میشود به عرض مساوی در می آورند و پس از رنده كردن آماده بافت مینمایند. كاربافت معمولا بر روی میزی كه روی آن چند دایره به اندازه كف و ته ظرفی كه میخواهند ببافند قرار دارد، انجام می شود.
صنعتگران ابتدا دایره كف ظروف را تهیه و سپس بدنه آنرا می بافند، گاهی نیز برای وصل كردن برخی از قطعات به یكدیگر از مفتولهای سیمی به بار نازك استفاده كرده و با انبردست معمولی آنها را به هم می پیچانند و در انتهای كار، تمامی اطراف نی را كه معمولا بزرگ و كوچك است با قیچی مخصوص كه بشكل قیچی باغبانی است، برش می دهند تا نی ها یك اندازه شود و محصول شكل یكنواختی پیدا كند.
یك محصول بامبو از نوع مرغوب باید دارای ویژگیهای زیر باشد:
– رنگ آن طلایی متمایل به سفید باشد، قابل ذكر است كه بامبوئی كه رنگ آن سبز باشد نشان دهنده خشك نبودن آن بوده و احتمالا سیاه می شود.
– شبكه هایی كه بعد از بافت ایجاد می شود باید منظم و یك اندازه باشد.
– مفتولی كه برای وصل كردن بعضی از قسمتهای بامبو از آن استفاده میشود باید بسیار ظریف بوده و دقت كافی در پیچاندن آن به كار رود.
– از آنجا كه برخی از ظروف بامبو رنگی هستند مسلما در انتخاب نوع رنگ و نحوه بكار گرفتن آن باید دقت كافی بعمل آید.