صنایع دستی ایران

ازهزاره هاي پيش از ميلاد، استقاده ازنقوش پرندگان و گل ها برروي آثاري چون سفالينه ها و ديوارنگاره ها رايج بوده ودرسيرتحول خود در دوره اسلامي، نقوش ظرافت وكمال يافته تاگل ومرغ به عنوان طرحي اصيل درهنرهاجايگاه خاصي داشته باشد. باتوجه به اين سابقه كهن درفرهنگ وهنرهاي ملي اين سبك وشيوه درتمام رشته هاي هنرهاي سنتي به كارگرفته شد. گل و مرغ در سنت هنري نقش پردازي ايراني، از شاخه هاي هنر نگارگري به شمار مي رود. مجموعه اي از هنرهايي چون مينياتور، تذهيب، گرفت و گير (تشعير)، گل و مرغ، گل و بوته و … که شيوه هاي برآمدن و باليدن آن به گونه اي بنيادي با هنرهاي ديگري چون خوشنويسي و به ويژه کتاب آرايي در پيوند بوده است. در حقيقت اين هنرها زمينه هاي جلوه گري و پويايي نگارگري را در همه شاخه هاي آن فراهم ساخته اند.

جلوه هاي پرنده و مرغ در هنر ايراني پيشينه اي دراز دارد، پيشينه اي که به گونه اي بنيادي از فرهنگ ايراني مايه گرفته است. سيمرغ برجسته ترين نمونه ي پرنده ي نمادين در فرهنگ و هنر ايراني است، درهم پيوسته با گياه و رستني و زايش آن، اين پرنده که در روايات اسلامي “عنقا” ناميده مي شود همان “سين مورو”ي پهلوي است.خوي ايزدي سيمرغ از ميان نامه هاي فارسي در هم پيوسته با فرهنگ ايراني پيش از اسلام بيش از هر جاي ديگر در شاهنامه نمودار شده است. به گواهي شاهنامه سراسر زندگي خاندان رستم با اين پرنده اسطوره اي پيوند خورده است و در همه جا سيمرغ به گونه اي شگفت انگيز گره گشايي مي کند. جايگاه نمادين پرندگان به سيمرغ منحصر نمي شود بلکه در منطق الطير عطار، به خوبي صفات و شخصيت هاي متفاوتي را که هر پرنده نمادي از آن است بيان کرده است.

دگرديسي مفهوم نمادين سيمرغ در فرهنگ اسلامي و چگونگي گذر آن از نقش مايه هاي اساطيري به قلمرو صورت هاي مثالي در انديشه هاي سهروردي (587-549) روشن ترين، فشرده ترين و شيواترين بيان خود را باز مي يابد. سهروردي که مي کوشيد تا انگاره هاي فرهنگ ايراني پيش از اسلام را در پرتو مفاهيم فرهنگ اسلامي بازخواني کند به گونه اي سامان مند و برپايه ي بن انگاره هاي نگرش اشراقي، در بازخواني تاويل گرايانه ي داستان هاي شاهنامه که از ديد او نشانه هاي حکمت ايرانيان باستاني در آن موج مي زند، سيمرغ را به جايگاهي بر مي کشد که جلوه گاه پروردگار است. نخستين جلوه هاي پرنده و مرغ در کتاب نگاري به دوره اي بر مي گردد که در سنت تاريخ نگاري هنر ايراني دوره اسلامي مکتب بغداد* ناميده مي شود.

جايگاه نمادين پرندگان به سيمرغ منحصر نمي شود بلکه در منطق الطير عطار، به خوبي صفات و شخصيت هاي متفاوتي را که هر پرنده نمادي از آن استبيان کرده است.هم اکنون هنرمندان اين رشته هنري در آفرينش هاي هنري خود تصاوير واقعي از پرندگان را با قوه خيال در هم آميخته و آثار گهربار مي آفرينند که تزييني بر کلام الله مجيد و کتب ديگر است. متاسفانه اين شاخه از هنرهاي دستي و سنتي هم اکنون جز رشته هاي کم رونق و مهجور به شمار مي آيد و لازم است که جوانان خوش ذوق که دستي در هنر دارند براي پاسداشت اين شاخه از هنر اصيل ايراني اهتمام ورزند.

* مکتب بغداد: مکتب بغداد، از آن جهت که نوعي نقاشي بدوي است تا حدودي نشان از فقدان مهارت و قدرت هنري سازندگانش دارد و بيشتر در بردارنده ي قصه ها و روايات مذهبي است. هنرمندان مکتب بغداد، اکثر ايراني بوده اند و معمولاً نيز به سفارش و دستور روساي قبايل عرب کتب خطي را با ذوق خود تزئين مي کردند و روش کار آنها به اکثر نقاط دور و نزديک ايران راه يافته بود و تا دوران سلجوقيان که نقاشي ايران ترقي محسوسي کرد، ادامه يافت.