گمراهي
متن حديث:
وقيل له (امام سجّاد(عليه السلام)) يوماً: إنّ الحسن البصرى قال: ليس العجب ممّن هلك كيف هلك؟ و انّما العجب ممّن نجا كيف نجا. (كسانى كه گمراه مى شوند تعجّب ندارد بلكه آنهايى كه هدايت مى شوند تعجّب دارد) فقال (عليه السلام): انا اقول: ليس العجب ممّن نجا كيف نجا و امّا العجب ممّن هلك كيف هلك مع سعة رحمة اللّه.(1)
ترجمه حديث:
به امام سجّاد(عليه السلام) گفته شد حسن بصرى مى گويد: كسانى كه گمراه مى شوند تعجّب ندارد بلكه آنهايى كه هدايت مى شوند تعجّب دارد امام سجاد(عليه السلام)فرمودند من مى گويم كسانى كه هدايت مى شوند تعجّب ندارد بلكه آنهايى كه گمراه مى شوند تعجّب دارد كه با وجود رحمت واسعه الهى چگونه گمراه شده اند!
شرح حديث:
اين حديث به نكته مهمّى اشاره دارد. بعضى به سوء ظن و بدبينى عادت دارند و به تعبير امروزى ها همه چيز را تاريك مى بينند و مى گويند نجات پيدا كردن بشر با وجود شيطان گمراه كننده و هواى نفس و آلودگى هاى زمان و مكان جاى تعجّب است يعنى اصل بر آلودگى هاست و امّا هدايت خلاف اصل است و تعجّب دارد. افرادى كه اين گونه فكر مى كنند از نظر ما افكارشان شيطانى است، كما اين كه حسن بصرى شخصى بود كه افكار شيطانى داشت. داستان او با على(عليه السلام) معروف است، حضرت به او فرمودند: چرا در جنگ جمل شركت نكردى؟ گفت من براى شركت در جنگ بيرون آمدم ولى ديدم يك نفر صدا مى زند در اين جنگ قاتل و مقتول هر دو در آتش هستند. حضرت در جواب فرمودند درست است اين همان برادر تو شيطان بوده كه چنين ندايى كرده است تا تو را گمراه كند. يكى از عوامل فساد در دوران على(عليه السلام)همين حسن بصرى بود كه از فقها و مفسّران اهل سنّت شمرده مى شود.
اولياء اللّه اين گونه فكر نمى كردند و روحانيون اين گونه نبايد فكر كنند بلكه بايد بگويند حق اين است كه همه مردم بايد اهل نجات باشند چرا كه رحمت واسعه الهى سبب شده تا صدو بيست و چهار هزار پيامبر و اين همه كتابهاى آسمانى مخصوصاً قرآن را فرستاده است، علاوه بر اين به انسان عقل و هوش داده است كه اگر از آن استفاده كند بر نفس مسلّط مى شود، همچنين فطرت پاكى به او داده است كه باعث هدايت است و وجدان به او داده است كه داور و قاضى خوبى است. درس هاى عبرتى براى او در زندگى قرار داده است كه همه را با چشم خويش مى بيند، آيات توحيد و عظمتش آسمان و زمين را پر كرده است، ديگر براى هدايت چه چيزى لازم است؟! اگر مويى را در زير ميكروسكپ مشاهده كرده و بررسى كنيم درمى يابيم كه همين يك مو دليل بر خداشناسى است تا چه رسد به چشم، قلب و مغز با آن ساختمان اعجاب انگيز و يا گياهان و پانزده هزار نوع ماهى درياها همه، نشانه هاى خداوند و وسيله اى براى هدايت است. امام كاظم(عليه السلام) به هارون پرادّعا فرمود:
كل ما تراه فهو لك عظة. رحمت خدا ايجاب كرده كه در عالم تكوين نشانه هاى هدايت براى بشر قرار دهد، پس آنكه نجات پيدا مى كند تعجّبى ندارد و اصل بر نجات است نه هلاكت.
يكى از وسوسه هاى شيطان كه دامن بزرگ و كوچك و حتّى بعضى از علما را هم مى گيرد، اين است كه انسان بگويد زمانه فاسد شده و ما مأيوسيم و وظيفه اى نداريم; اين در واقع براى برداشتن بار مسئوليت از روى دوش است كه با ديد حسن بصرى نگاه مى كند و مى گويد انسانها نجات پيدا نمى كنند. انسان مؤمن بايد مانند امام سجّاد(عليه السلام)باشد و بگويد كه آنهايى كه نجات پيدا مى كنند تعجّب ندارد، بلكه آن كس كه گمراه مى شود تعجّب دارد; يعنى اميدوار به نجات همه باشيم و كار كنيم. شما خيال مى كنيد دوران بنى اميّه بهتر از دوران ما بود، دوران تاريكى بود در عين حال امام مى فرمايد كه نجات يافتگان تعجّب ندارند.
اميدوارم اين درس را از محضر امام سجّاد ياد گرفته باشيم و از زير بار مسئوليت الهى شانه خالى نكنيم
