ارزش قائل شدن براي خود
متن حديث:
مَنْ هانت عليه نفسه فلا تأمن شرّه.(1)
ترجمه حديث:
كسى كه شخصيّتش بر او بى ارزش باشد (ارزش براى خودش قائل نباشد) از شرّ او در امان نباش.
شرح حديث:
يكى از مسائل مهم مسائل نظام ارزشى در اديان آسمانى در جوامع بشرى است. در عالم مادّه و در عالم معنويّت هر چيزى قيمتى دارد امورى ارزان و امورى با ارزش هستند و طبيعى است اگر چيزى را كم بها تشخيص دهد به آسانى آن را از دست خواهد داد و اگر پربها تشخيص دهد به آسانى از دست نمى دهد، به عنوان مثال يك گوهر گرانبها در دست كودك وسيله اى براى بازى است و در نظر او ارزشى ندارد و به ارزانى آن را از دست مى دهد.
جواهرهاى گرانقيمت و پربها در جهان داراى اسم است و يكى از گوهرهاى نامى دنيا توسّط شخص رهگذرى كشف شد، در حالى كه بچّه ها با آن در حال بازى بودند و در مقابل چيز بى ارزشى آن رابه دست آورد.
شخصيّت انسان هم همين است، اگر براى آن ارزش قائل باشد به آسانى نمى فروشد. قرآن در اين زمينه مى فرمايد در عالم هستى بعد از ذات پاك الهى چيزى گرانقيمت تر از انسان نيست و دليل آن اين است كه همه چيز براى انسان خلق شده:
«خلقت الاشياء لاجلك و خلقتك لاجلى» و بالاترين مخلوقات خدا (فرشتگان) بر انسان سجده كردند «فسجد الملائكة كلهم اجمعون»، از اينجا قيمت و ارزش انسان روشن مى شود. علاوه بر اين تمام اشياء براى انسان مسخّر شده اند. يعنى همه آنها براى انسان كار مى كنند كه نشان دهنده مقام انسان است.
حال اگر گوهر نفس را بشناسيم آن را در مقابل شهوات زودگذر و مقامات بى ارزش دنيايى نمى فروشيم ولى اگر ارزش خود را نشناسيم شخصيّت خود را مى فروشيم و از شرّ چنين انسانى بايد ترسيد زيرا با مبلغ ناچيزى انسان مى كشد چرا كه ارزشى براى خود قائل نيست و انسان خطرناكى است.
و امّا «من كرمت عليه نفسه» چگونه است؟
جواب اين سؤال را مولى على(عليه السلام) در سه جمله بيان مى فرمايند:
«من كرمت عليه نفسه لم يهنها بالشهوات» با شهوات او را كوچك نمى كند.
«من كرمت عليه نفسه هانت عليه شهوته» شهوات در مقابل او كوچك است.
«من كرمت عليه نفسه صغرت الدنيا فى عينه» دنيا در نظر او كوچك است.(2)