آموزش حفظ قرآن

نگهداري محفوظات

قبل از هر چيز بايد دانست كه استعداد ذهن براي كسب اطلاعات، نگهداري و بازشناسي و يادآوري مطالب را حافظه مي گويند. ما هرچه را ببينيم و يا بشنويم و يا بخوانيم در حافظه نمي ماند بلكه تنها چيزهايي در حافظه ماندني است كه نسبت به آنها توجه و ادراك داشته باشيم.

عواملي كه در بقاء محفوظات ذهني موثرند عبارتند از:

# دسته بندي و تفكيك كردن آيات، و قبلاً گفتيم مي توان آيات مربوط به يك مجموعه داستان را با هم حفظ كرد.

# اضطراب و هيجان، اضطراب و هيجان كم تا حدي در انسان كارآيي حافظه را بالاتر مي برد. مثلاً معلمي كه مي خواهد ساعاتي ديگر مطالب را تحويل دهد هنگام حفظ چون حافظه او با مقداري هيجان و اضطراب همراه است، مطالب را عميق تر فرا گرفته و بيشتر نگهداري مي كند. اما اين اضطراب اگر زياد باشد در اينصورت نسيان مي آورد.

# تمرين و تكرار، تمرين به دو صورت ممكن است:

الف ـ توزيعي: يعني آيات دسته بندي شده را در فواصل جداگانه تكرار و حفظ كردن.

ب ـ تراكمي: يعني حجم زيادي از مطالب يا آيات را در مدت كمي تمرين كردن.

ابينگهاوس اولين كسي است كه حافظه را به طريق عملي مورد بررسي قرار داد معتقد است كه هر چه حجم مطالب براي حفظ بيشتر باشد زمان لازم براي يادگيري به صورت تصاعدي نامنظم بالا مي رود. او از تحقيقاتش نتيجه گرفت كه تمرين بايد به صورت توزيعي باشد يعني در هر تمريني مقدار كمتري حفظ شود اما تعداد تمرينها بيشتر شود زيرا از نظر زماني كاملاً مفيد و مقرون به صرفه است.

# بهتر است تمرين و تكرار در اولين ساعات حفظ صورت گيرد زيرا ثابت شده است هر چه زمان بيشتر مي گذرد فراموشي نيز بيشتر مي شود.

# تكرار و استمرار و نظم در اين دو، اين سه عامل از مهمترين عواملي هستند كه در نگهداري محفوظات نقش موثري را دارند كه لازم است تمام افراد حافظ، آنها را در نظر بگيرند. در اين باره گرچه قبلاً توضيحاتي داده شده ولي اضافه مي كنيم كه بايد به تناسب محفوظات براي نگهداري آنها برنامه ريزي شود. مثلاً اگر ده جزء را حفظ هستيم بايد روزي يك جزء را در ساعت معين تكرار كنيم. و يا اگر بيست جزء حفظ هستيم هر روز دو جزء و در صورت حفظ بودن همه قرآن روزي سه جزء از محفوظات را تمرين و تكرار كنيم. گر چه ممكن است گفته شود تكرار تنها سه جزء در هر روز براي حافظ كل قرآن كم است ولي حداقل اين خاصيت را دارد كه تمرين با طيب خاطر و رعايت و دقت در تجويد و ترتيل و صوت و لحن صورت مي گيرد. و چه بهتر اگر با تدبر و تفكر در آيات نيز همراه باشد. اين روش كمك مي كند تا آيات بهتر حفظ شود و در عين حال حافظه دچار خستگي نشود.

گاهي ديده مي شود بعضي افراد در تمرينات خود هر روز قسمتي از قرآن را انتخاب مي كنند و به تمرين مي پردازند. مثلاً روزي از سوره بقره و روزي ديگر از سوره اسراء و روز سوم از اواخر قرآن تكرار و تمرين مي كنند. بايد گفت اين شيوه درست نيست زيرا ذهن را خداوند به گونه اي آفريده است كه هر چه مطالب منظم تر و يك دست تر به حافظه سپرده و تمرين شود بهتر مي تواند تحويل دهد. از اين رو تجربه نشان داده است كه از اول قرآن و پيش رفتن بر اسا رديف سوره ها است و تكرار و تمرين آنها در ساعات معين و برنامه ريزي شده. و اينكه در روز هر چقدر وقت اضافي باشد صرف تكرار شود نيز شيوه اي مردود است.

خلاصه آنكه در امر نگهداري محفوظات بايد بسيار دقت كرد كه اين نعمت بسيار بزرگ از دست نرود زيرا از روايات زيادي چنين استفاده مي شود كه اگر خداوند نعمت حفظ قرآن را به كسي داد و بعد شخص در نگهداري آن كوتاهي كرد در روز قيامت از او سؤال خواهد شد.

در پايان اين قسمت به مطلبي كه از محقق طوسي عليه الرحمه در آداب المتعلمين آمده اشاره مي كنيم كه خلاصه آن چنين است:

و أقوي أسبابُ الحفظِ الجِدُّ و المُواظبةُ و تَقليِلُ الغذاءِ و صَلوةُ اللّيلِ بالخُضوعِ و الخُشوعِ و قراءَةِ القُرآنِ.

از قوي ترين وسايل به حافظه سپردن مطالب، تلاش و كوشش، و نگهداري كردن به وسيله ممارست و مرور و تمرين، وكم خوري، ونماز شب را با خضوع و خشوع به جا آوردن، وقرآن خواندن مي باشد.