مبحث 109 طرح صالحین: «چگونه جوانان را با احکام اسلامی آشنا کنیم؟»

راهکارهای گسترش فرهنگ و معارف قرآنی در میان جوانان
محسن موحدی

چکیده
بر اساس اهمیت موضوع جوان و ارتباط با قرآن و معارف قرآنی، در این پژوهش به تکالیف نهادهایی که در جامعه، رسالت گسترش فرهنگ و معارف قرآنی در میان جوانان را به عهده دارند ـ از قبیل وزارت آموزش و پرورش، صدا و سیما، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، وزارت علوم و تحقیقات و فناوری، حوزه‌های علمیه و سازمان تبلیغات اسلامی ـ و راهکارهایی جهت گسترش فرهنگ قرآنی در جامعه و به خصوص میان جوانان، پرداخته می‌شود. روش تحقیق از نوع پیمایشی است که در جامعه 3000 نفری فرهنگیان شهرستان نجف آباد و در نمونه‌ای به حجم 340 نفر انجام شده است.
نتایج تحقیق نشان می‌دهد راهکارهای مربوط به حیطه وظایف وزارت آموزش و پرورش، مهمترین راهکارهای گسترش فرهنگ و معارف قرآنی در میان جوانان بوده است و پس از آن راهکارهای مربوط به حیطه وظایف صدا وسیما، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، وزارت علوم و تحقیقات و فناوری، حوزه علمیه و سازمان تبلیغات اسلامی در این رده بندی قرار می‌گیرند.

کلیدواژه‌ها: قرآن، فرهنگ قرآنی، معارف قرآنی، جوانان

مقدمه
با اينكه ما معتقديم قرآن كريم بزرگ‏ترين هديه الهى براى انسان‌ها و گرانبهاترين ميراث پيامبر اعظم9 در ميان مسلمين است، امت اسلامى آنگونه كه شايسته است براى استفاده از اين ميراث عظيم از خود همت نشان نداده و نمى‏دهد. جامعه اسلامى پس از وفات پيامبر اكرم9 على رغم تأكيدات فراوان آن حضرت مبنى بر وجوب رجوع و عمل به قرآن، به عنوان ثقل اكبر و فرا گرفتن علوم قرآن از اهل بيت به عنوان ثقل اصغر، از تمسك به اين حبل متين الهى محروم مانده است. در نتيجه جامعه اسلامى از جايگاه اصلى خويش كه قرآن آن‌ها را بدان مژده داده و مى‏فرمايد: «انتم الاعلون ان كنتم مؤمنين»، (آل عمران، 139) باز مانده‏اند و امروزه به اين واقعيت تلخ مى‏بايد اقرار نمود كه جامعه اسلامى به دليل فاصله گرفتن از واقعيت قرآن و علوم اهل بيت، متحمل خسارت‏هاى جبران ناپذيرى شده است.
اما به رغم دورى مسلمين از حقيقت قرآن و غريب بودن اين گوهر آسمانى و عطيه رحمانى، پرداختن به ظاهر آن در ميان مسلمين گه‌گاه از رواج و رونق خوبى برخوردار بوده است. بدون شناخت افكار انحرافى مخالفان قرآن و مقابله با آن‌ها از طريق روشنگرى و بر ملا كردن توطئه‏هاى فرهنگى آنان، حاكم كردن فرهنگ قرآن كريم و هدايت جامعه بر اساس اعتقادات و ارزش‏هاى دينى، كار چندان آسانى نیست. اين نكته‏اى است كه اغلب مورد غفلت قرار مى‏گيرد. (مصباح یزدی، 1376، صص 112-109)
بنابراين به موازات سعى در فهم قرآن و عمل به رهنمودهاى آن، هرگز دشمنان و مخالفان قرآن را نبايد از نظر دور داشت. تمسك به قرآن و حاكميت بخشيدن به اين كتاب آسمانى جز با شناخت تفكرات انحرافى ضد قرآنى و مقابله با آن‌ها امكان‏پذير نيست. همانطور كه اگر حق را بشناسيم باطل را نيز خواهيم شناخت و شناخت باطل نيز ما را كمك مى‏كند تا حق را بشناسيم، در مقام عمل نيز حاكميت بخشيدن به قرآن در جامعه بدون شناخت مخالفان و افكار انحرافى آنان و مقابله با توطئه‏ها و شگردهاى شيطانى آن‌ها در تضعيف عقاید دينى مردم ممكن نيست. زدودن افكار انحرافى و شبهات ملحدان از افكار مردم به خصوص جوانانى كه از نظر علوم و معارف دينى از بنيه علمى كافى برخوردار نيستند، از كارهاى زيربنايى گسترش فرهنگ و معارف قرآنى است و بدون آن نمى‏توان انتظار نتيجه مطلوب داشت. این نوشتار به فراخور محورهای بخش مقاله نویسی مسابقات بین المللی قرآن همین راهکارها را بررسی می‌نماید.

جوان و ارتباط با قرآن
نوجوانى و جوانى، بهار عمر و هنگام شكوفايى آن و آغاز فراز و نشيب‌هاى روحى و جسمى و رسيدن به رشد است. در اين دوره كم‏كم شخصيت انسان شكل مى‏گيرد و پرسش‌هاى فكرى و فرهنگى بسيارى در ذهن جوان پيدا مى‏شود. (بلر، 1379، ص 93) روزهاى جوانى لبريز از زيبايى، نشاط، احساسات، لذت‌هاى متنوع، تفريح و آراستگى است. از سوى ديگر، خداجويى و خدايابى و دين‏باورى از ويژگي‌هاى اين دوران است. با درك اين ويژگي‌ها و انرژى متراكمى كه در آن‌ها وجود دارد و با تبيين صحيح باورها و ارزش‌هاى دينى و مذهبى، مى‏توان روح ناآرام جوان را آرامش و اطمينان بخشيده و او را به نجات و كمال رساند.
نهادهای فرهنگی جامعه وظيفه دارند قرآن كريم را كه تجلى‌گاه خداوند و يگانه وسيله ارتباط ميان بندگان و آفريدگار جهان است، به ميان جوانان بياورند و آنان را با كتاب خدا آشنا، و انديشه و عمل آنان را با قرآن هماهنگ كنند و بدين وسيله، قرآن را از انزوا و مهجوريت خارج سازند تا فرستاده خدا در روز قيامت، لب به گلايه نگشايد: «و قال الرسول يا ربّ انّ قومى اتخذوا هذا القرآن مهجوراً»؛ (فرقان، 30) و رسول خدا گفت: پروردگارا (با اينكه هشدار دادى و فرمودى اگر مى‏خواهيد سربلند و عزيز باشيد، به قرآن عمل كنيد) قوم من (نه تنها آن را ترك كردند) دورى از قرآن را پيشه خود ساختند.
بهترين فرصت براى آشنایی با قرآن و معارف قرآنی، دوره نوجوانى و جوانى است؛ چرا که آنچه در اين دوره فرا گرفته شود، ماندگار و جاودان خواهد بود. حضرت امام خمینی (ره) در طول نهضت خود همواره جوانان را مى‏ستود و آنان را ارشاد و راهنمايى مى‏كرد و براى پيشبرد آرمان‌هاى اسلام بر آنان سرمايه‏گذارى مى‏نمود:
«شما جوان‌ها اميد من هستيد، نويد من هستيد، اميد من به شما توده جوان است. به شما توده محصل است. من اميد اين را دارم كه مقدرات مملكت ما، بعد از اين به دست شما عزيزان بيافتد و مملكت ما را شما عزيزان حفظ كنيد. شما جوانان برومند، شما محصلين ارجمند، در هر جا از ايران كه هستيد بايد بيدار باشيد با بيدارى از حقوق خودتان دفاع كنيد». (خمینی، 1378، ج2، صص 80-79)
ایشان با تأکید بر اهمیت قرآن در مسأله انسان سازی، حضور این کتاب آسمانی را در تمامی شئون زندگی لازم می‌شمارند:
«اگر قرآن نبود، باب معرفة ‏الله بسته بود الى الابد. قرآن كتاب انسان‌سازى است. هرچه در راه خدا بدهيم و هرچه در راه قرآن بدهيم، فخر ماست، افتخار ماست، راه حق است. قرآن كريم پناه همه ماست. قرآن كتاب انسان‏سازى است، كتاب انسان متحرك است، كتاب آدم و كتابى است كه آدمى را از اينجا تا آخر دنيا و تا آخر مراتب حركت بكند، راه مى‏برد... قرآن بايد در تمامى شئون زندگى ما حاضر باشد». (خمینی، 1378، ج 1، ص 148)
حضرت امام خمینی (ره) با تمسک به قرآن و به شرط وحدت ناگسستنی جوانان با یکدیگر، مژده پیروزی نهایی می‌دهند:
«من با تأييد خداوند متعال و تمسك به مكتب پرافتخار قرآن، به شما فرزندان عزيز اسلام مژده پيروزى نهايى مى‏دهم، به شرط اينكه نهضت بزرگ اسلامى و ملى ادامه يابد و پيوند بين شما جوانان برومند اسلام ناگسستنى باشد». (خمینی، 1378، ج 2، ص 112)
باور و اعتقاد حضرت امام خمینی (ره) به اتکال به خداوند و قرآن تا آنجا عمیق و ریشه‌دار است که آن را تنها رمز پیروزی بر می‌شمارند:
«رمز پيروزى ما اين است كه اتكال به خداى تبارك و تعالى داشتيم، رمز پيروزى اتكال به قرآن و اين شيوه مقدس كه شهادت را استقبال مى‏كردند بود. اين رمز را حفظ كنيد. اين رمز پيروزى را تا حفظ كنيد پيروز هستيد». (خمینی، 1378، ج 6، ص 117)
ایشان با هشدار در زمینه خلط نمودن معارف اسلامی و قرآنی با مکاتب انحرافی بشری، امتیازات اسلام بر سایر مکاتب را گوشزد نموده و خطاب به جوانان می‌فرمایند:
«مجاهدات و كوشش‌هاى خستگى‏ناپذير شما جوانان روشن ضمير مسلمان در راه درك صحيح اسلام و شناسايى حقيقت قرآن كريم، موجب اميدوارى و خرسندى مسلمانان بيدار است. بر شما جوانان مسلمان لازم است كه در تحقيق و بررسى حقايق اسلام، در زمينه‏هاى سياسى، اقتصادى، اجتماعى، و غيره اصالت‌هاى اسلامى را در نظر گرفته و امتيازاتى را كه اسلام را از همه مكاتب ديگر جدا مى‏سازد، فراموش نكنيد. مبادا قرآن مقدس و آيين نجات‏بخش اسلام را با مكتب‌هاى غلط و منحرف كننده‏اى كه از فكر بشر تراوش كرده است خلط نماييد». (خمینی، 1378، ج 1، ص 158)
حضرت امام خمینی (ره) با استناد به سخن امام صادق7 درباره قرائت قرآن توسط جوان و آثار جاودان آن معتقدند:
«در حديث است كه كسى كه قرآن را در جوانى بخواند، قرآن با گوشت و خونش مختلط شود. و نكته آن، آن است كه در جوانى اشتغال قلب و كدورت آن كمتر است. از اين جهت قلب از آن بيشتر و زودتر متأثر مى‏شود و اثر آن نيز بيشتر باقى مى‏ماند». (خمینی، 1370، ص 19)
حضرت امام خمینی (ره) در برخى از پيام‌هاى خود، جوانان را به شيوايى و روشنايى سخن خداوند و بهره‏گيرى از آن فرا مى‏خواند:
«آنگاه كه منطق قرآن آن است كه ما از خداييم و به سوى او مى‏رويم و مسير اسلام بر شهادت در راه هدف است و اولياى خدا شهادت را يكى از ديگرى به ارث مى‏بردند و جوانان متعهد ما براى نيل به شهادت در راه خدا درخواست دعا مى‏كردند و مى‏كنند، بدخواهان ما كه از همه جا وا مانده دست به ترور وحشيانه مى‏زنند، ما را از چه مى‏ترسانند». (خمینی، 1378، ج 11، ص 39)
حضرت امام خمینی(ره) با توصیه به جوانان به تمسک به قرآن و سلاح، آینده را از آن مستضعفین می‌دانند که دیر یا زود پیروز می‌شوند:
«جوانان عزيزم كه چشم اميد من به شماست با يك دست قرآن را و با دست ديگر سلاح را برگيريد و چنان از حيثيت و شرافت خود دفاع كنيد كه قدرت تفكر توطئه عليه خود را از آنان سلب نماييد و چنان با دوستانتان رحيم باشيد كه از ايثار، هرچه داريد، نسبت به آنان كوتاهى ننماييد. آگاه باشيد كه جهان امروز دنياى مستضعفين است و دير يا زود پيروزى از آنان است و آنان وارث زمين و حكومت كننده خدايى‏اند». (خمینی، 1378، ج 12، ص 19)
رهبر معظم انقلاب اسلامی هم در مواقع و مناسبت‌هاى گوناگون درباره جوانان سخن گفته و ارشادات و رهنمودهاى فراوانى بيان كرده‏اند كه اگر جوانان آن‌ها را به كار ببرند، به سعادت و خوشبختى خواهند رسيد و هويت و جايگاه واقعى خود را در جامعه اسلامى و انقلابى خواهند يافت. ايشان در جمع جوانان مى‏فرمايند:
«جوانى يك پديده درخشان و يك فصل بى‏بديل و بى‏نظير از زندگى هر انسانى است. در هر كشورى كه به مسأله جوانان و جوان آنچنان كه حق اين مطلب است، درست رسيدگى بشود، آن كشور در راه پيشرفت، موفقيت‌هاى بزرگى به دست خواهد آورد». (خامنه‌ای، 1381، ج2، ص 67)
مقام معظم رهبری با برشمردن امتیازات جوان ایرانی، امکانات روحی و معنوی و ذهنی و ایمانی آنان را در حد بسیار خوب می‌دانند و می‌فرمایند:
«كاوش‌ها نشان مى‏دهد كه جوان ايرانى جوانى است مؤمن، پاكدامن، پاك گوهر، داراى زمينه‏هاى دينى بسيار زياد، مايل به جنبه‏هاى معنوى، جوان ايرانى چه دخترانش، چه پسرانش هم از لحاظ امكانات روحى و معنوى و ذهنى، هم از لحاظ امكانات ايمانى در حد بسيار خوبى هستند». (خامنه‌ای، 1381، ج4، ص 115)
ایشان نظریه بی‌تاب بودن جوانان در مقابل گناه را باطل اعلام فرموده و معتقدند جوان همچنان که از قدرت جسمی برخوردار است، قدرت اراده هم دارد:
«جوان‌ها، بهتر از قشرهاى ديگر مى‏توانند خودسازى كنند؛ چون نيرومندند. بعضي‌ها خيال مى‏كنند جوان‌ها در مقابل گناه بى‏تابند، ولى من مى‏گويم كه جوان همچنان كه از قدرت جسمانى برخوردار است، از قدرت اراده هم برخوردار است. اراده همان چيزى است كه انسان مى‏تواند با اتكاى به آن خود را به خدا نزديك و از شيطان دور كند». (خامنه‌ای، 1381، ج3، ص 89)
مقام معظم رهبرى جوانان را به تلاش در راه خدا و براى خدا دعوت مى‏ فرمایند و در فراز‌های جداگانه‌ای آنان را به تحکیم ارتباط با خدای متعال تشویق می‌نمایند:
«توصيه من اين است كه در راه خدا، براى خدا با وحدت كامل تلاش خودتان را دنبال كنيد. به شما مى‏گويم كه پروردگار متعال با شماست و آينده متعلق به شماست و شما جوان‌ها آن روزى را خواهيد ديد كه ايران اسلامى شما به فضل پروردگار براى كشورها و ملت‌ها يك الگوى تقليد كردنى خواهد بود». (خامنه‌ای، 1381، ج1، ص 166)