مبحث 109 طرح صالحین: «چگونه جوانان را با احکام اسلامی آشنا کنیم؟»

جوانان و نوجوانان در هر جامعه ای منابع و گنج های نهفته ای هستند که اگر متولیان امور، سرمایه گذاری لازم را انجام دهند و با رفتار حکیمانه و احترام به نیازها و در نظر گرفتن شخصیت آن ها، به اهداف مطلوب و ایده آل خود هدایت نمایند، علاوه بر این که آنان را از گزند انحراف و بی هویتی و آسیب های جامعه مصون می دارد، قلب های پاک و زلال آن ها را به سوی نیکی ها و اخلاق پسندیده رهنمون داشته و جامعه آینده را از نظر سلامت و حفظ ارزش ها، بیمه می نماید.
امام صادق (ع) در مورد سرمایه گذاری معنوی برای نسل جوان و حفاظت آن ها از انحراف و کج اندیشی، می فرماید: «نوجوانان خود را با احادیث ما آشنا نمائید قبل از این که مُرجعه (که یکی از گروه های منحرف عصر ایشان بود) بر شما پیشی گیرند.»(تهذیب الأحکام، ج 8، ص 111)
شیوه رفتاری آن امام همام با جوانان، و همچنین سخنان و دستور العمل های ایشان در مورد جوانان و برخورد با آنان، بزرگداشت شخصیت آن ها، توجه به استعداد و صلاحیت آنان، احترام به نیازهای فردی و اجتماعی و همچنین رفتار سرشار از عاطفه و خلوص، موجب جذب جوانان به سوی آن حضرت بود و همین امر باعث شیفتگی آنان به رهبر خویش گردیده بود.
آن حضرت به سرعت پذیرش مکارم اخلاقی در جوانان توجه کرده و در همین زمینه به ابوجعفر؛ مؤمن طاق (یکی از شاگردان مبرز ایشان) می فرماید:«بر تو باد تربیت جوانان، زیرا آنان زودتر از دیگران نیکی ها را می پذیرند.»( کافی، ج 8، ص 93)
در این گفتار به بخشی از روش ها و راه کارهای عملی برخورد و هدایت جوانان در پرتو گفتار و رفتار صادق آل محمد علیهم السلام می پردازیم:
الف) ترغیب به دانش طلبی:
یک جوان مسلمان باید از دانش روز آگاهی لازم را دارا باشد. تخصص در کنار تعهد یک اصل مسلم و تردید ناپذیر در فرهنگ اسلام است. از منظر حضرت صادق (ع) کسب علم و مهارت های فنی برای یک جوان ضروری است، ایشان می فرماید: « هیچ گاه دوست ندارم یکی از جوانان شما (شیعه) را ملاقات کنم مگر اینکه در یکی از دو حال، شب و روز خود را بگذراند: یا عالم باشد یا طالب علم.»( امالی شیخ طوسی، ص 303)
ب) آگاهی بخشی در مسائل دینی:
یکی از مهم ترین علل دین گریزی برخی جوانان و نوجوانان، عدم اطلاع از مسائل دینی است، چرا که انسان طبیعتاً هر چه را نشناسد به سویش ترغیب نمی شود و افکار و احساسات و حواس خود را به طرف آن معطوف نمی دارد. برای همین اگر جوانان با آثار و برکات و احکام و معارف دین آشنا شوند، فاصله خود را با حقایق دینی کم نموده و تحت تاثیر تبلیغات و هجمه های فرهنگی دشمنان قرار نمی گیرند.
امام صادق (ع) به «بشیر دهان» (یکی از شاگردان ایشان که از روغن فروشی امرار معاش می کرد) فرمود: «از دوستان ما کسی که در دین خود اندیشه و تفکر نکند ارزشی ندارد. ای بشیر! اگر یکی از دوستان ما در دین خود تدبر نکند و به مسائل و احکام آن آشنا نباشد، محتاج دیگران (مخالفین ما) می شود، هر گاه به آن ها نیاز پیدا کرد، آنان او را در مسیر انحراف و نابودی قرار می دهند، در حالی که خودش نمی داند.» (کافی ج 1، ص 25) ضرورت یادگیری احکام دینی در منظر پیشوای ششم آنقدر مهم است که می فرماید: «اگر به جوانی از جوانان شیعه برخورد نمایم که در دین تفقه و تفکر نمی کند او را تأدیب خواهم نمود.»( بحار الانوار، ج 1، ص 214)
ج) شناساندن ناهنجاری های اجتماعی:
آشنا نبودن نسل جدید با آفت ها و آسیب های اجتماعی باعث کم شدن ارزش های اخلاقی و در مقابل، موجب پیروزی دشمنان فرهنگی و رواج خلاف و حرام در جامعه می شود. اگر جوان مسلمان با این آفت ها آشنا باشد و از نتایج ناگوار آن در میان افراد جامعه آگاهی یابد، بر اساس فطرت الهی از آن ها فاصله خواهد گرفت. صادق آل محمد (ع) مواردی از آفت های اجتماعی را چنین فهرست کرده است: «به برادر ایمانی خود ستم ننماید، او را فریب ندهد، به او خیانت نکند، او را کوچک نشمارد، او را دروغگو نخواند، به او اُف نگوید و اگر به او اُف بگوید (غرغر کند) دوستی بین آن دو قطع می شود و اگر به برادر ایمانی اش بگوید تو دشمن من هستی، یکی از آن دو کافر [باطنی] می شود و اگر برادرش را متهم نماید، ایمان در قلب او ذوب می شود مانند ذوب شدن نمک در آب.» (وسائل الشیعه، ج 12، ص 208)
د) تبیین دوست واقعی:
انسان با انس به دوستانش احساس مسرت و لذت می کند. او در همنشینی با دوست خود، نشاط و نیرو می گیرد و این یک نیاز طبیعی است که باید تأمین گردد. از طرف دیگر بر اثر غلبه احساسات و شور و شوق جوانی و خامی بر نگرش عقلانی، ممکن است در دام دوستان ناباب و یا صیادان و شیادان بیفتد. از این رو در انتخاب یک دوست ممکن است دچار مشکلات گردد. امام جعفر صادق (ع) دقیقاً روی همین نکته اشاره فرموده و به جوانان چنین رهنمود می دهند: «دوستان سه دسته هستند. اول: کسی که مانند غذا در هر زمان به او نیاز هست و او دوست عاقل است. دوم:کسی که [برای انسان] مانند بیماری و درد [رنج آور] است، و او دوست احمق [و نادان] است و سوم: کسی که وجودش برای فرد همانند داروی حیات بخش است، و آن رفیق روشن بین [و اهل تفکر] است.»( بحارالانوار، ج 75، ص 237)
ه) ضرورت ازدواج:
هر جوانی بر اساس غریزه و فطرت خود نیازمند ازدواج است و باید به این نیاز خدادادی و طبیعی از طریق مشروع جواب داد. اما بعضی جوانان با بهانه قرار دادن بعضی مشکلات و سختی ها از این سنت الهی روی برتافته و خود را در دام نفس شیطانی گرفتار می کنند. به آنان باید توجه داده شود که این پیمان مقدس در میان تمام ملت ها وجود داشته و محبوبترین بنیان نزد خداوند متعال است. با ازدواج، شخصیت و ایمان دو جوان کامل می شود. صادق آل محمد(ع) فرمودند: «کسی که ازدواج کند، نصف دینش را حفظ کرده است پس باید در نصف دیگرش تقوای الهی پیشه کند.»( بحارالانوار ، ج 100، ص 219) و در حدیث دیگری آن حضرت به جوانان چنین پیام دادند: «دو رکعت نماز که فرد ازدواج کرده می خواند بر 70 رکعت نماز یک فرد مجرد برتری دارد.»( روضة الواعظین، ج 2، ص 374)
و) ترغیب به نماز:
نماز، عامل کمال انسان و حافظ او از پلیدی ها و صفات مذموم و ناپسند است. همچنین این رفتار معنوی، تاثیر بسزایی در تقویت روح نظم و حفظ نظام انسان دارد. نماز، تسلی بخش و آرامش بخش دل های مضطرب در انسان های خسته و نگران است. آمار گواهی می دهد که درصد بالایی از خلافکاران و هنجارشکنان در جامعه اسلامی در خانواده هایی بزرگ شده اند که یا نماز نمی خوانند و یا آن را سبک می شمارند. پیشوای ششم، جایگاه مهم نماز را در زندگی و رفتار روزانه یک مسلمان برای اقشار مختلف به ویژه جوانان تبیین نموده و فرمود: «[روز قیامت] اولین چیزی که از بنده محاسبه می شود، نماز است. اگر از او نماز پذیرفته شد، سایر اعمالش پذیرفته می شود، اما اگر نماز او رد شد سایر اعمال [نیک] او نیز رد خواهد شد.» (من لا یحضره الفقیه، ج 1، ص 208)
نیز آن حضرت در مورد زیان هایی که در اثر دوری از نماز برای انسان رخ می دهد به ابن جندب فرمود: «وای بر آن ها که از نماز غفلت کنند و در خلوت بخوابند و خدا و آیاتش را در دوران ضعف دین، استهزاء کنند، آنان کسانی هستند که در آخرت بهره ندارند و خدا در روز قیامت با آنان سخن نخواهد گفت و آنان را تبرئه نخواهد کرد و عذاب دردناک برای آن هاست.»( تحف العقول، ص 302)
ز) رفتار نیکو و ملایم:
نوجوان، دارای قلبی پاک و روحی حساس است. در برخورد با او باید راه نرمی و ملایمت پیش گرفت. نگاه مهربان، ارزش دادن به شخصیت و رفتار خوش، بهترین شیوه ارتباط با اوست. محبت، اظهار علاقه، صدا کردن با القاب، عناوین و نام های زیبا که در متون دینی به آن ها توصیه شده است، سبب می گردد تا او را به سوی مبلّغ و مربی جذب کند. امام صادق (ع) فرمودند: «هر کس سه خصلت را دارا نباشد از ایمان خود سودی حاصل نخواهد کرد: اول – بردباری، که جهل نادان را برطرف کند. دوم - پارسائی، که او را از حرام باز دارد. سوم - رفتار نیکو، که با مرد