بنام خدا

اتفاقات تلخ و شیرین؛ چه حکمتی دارند؟!

دلیل این همه سختی و مشکلاتی که در زندگی برای انسان پیش می‌‌آید چیست و چه سودی برای انسان دارد؟ اگر آفرینش طوری بود که سختی‌و رنجهایش این قدر گسترده نبود، چه مشکلی پیش می‌‌آمد؟

دنیا دار امتحان و رنج و زحمت است نه جای آسایش و رفاه و بر اساس احادیث و روایات؛ خداوند رفاه و آسایش را در بهشت قرار داده است، ولی بشر آن را در دنیا جستجو می‌‌کند و هرگز به آن نمی‌‌رسد و هر نعمتی در دنیا، همراه با گرفتاریها است.
در سخنان مولای متقیان حضرت علی (علیه السلام) از یک سو ملاحظه می‌کنیم که حضرت دنیا را محل امتحان و آزمون معرفی کرده اند مثلا فرموده‌اند: "فان الله سبحانه یقول (واعلموا انما اموالکم و اولادکم فتنه) و معنی ذلک انه یختبرهم بالاموال و الاولاد لیتبین الساخط لرزقه و الراضی بقسمه و ان کان سبحانه اعلم بهم من انفسهم ..." (« نهج البلاغه»، كلمات قصار، جمله 93)؛  پس همانا خداوند سبحان می فرماید: (و آگاه باشید که همانا دارایی ها و فرزندان شما فتنه هستند) و معنای آیه این است که آدمیان را با اموال و اولاد آزمایش می‌کند تا آشکارا شود که چه کسی از روزی او ناخشنود و غضبناک است و چه کسی از قسمت خداوند خرسند است هر چند خداوند سبحان از آدمیان براحوال خودشان آگاهتر است از یک سو چنین سخنانی از حضرت گزارش شده است و از سوی دیگر رو سپیدی در این آزمایش مایه رسیدن به ثواب خداوند و سعادت معرفی شده است چنانکه در دنباله آمده است که افعالی که باعث ثواب خداوند هستند و از آن سو افعالی که سبب عذاب هستند آشکار بشوند.

علت گرفتاری ها چیست؟

براساس آیات قرآن كریم و روایات اهل بیت عصمت (علیهم السلام)، گرفتاریهایی كه برای مومنین پیش می‌آید یا به خاطر ندانم كاریهای خود آنها است یا آزمایش‌‌های الهی است یا برای بالابردن درجات معنوی آنها است. توضیح مختصر هر یك اینست كه:
گاهی انسان مرتكب خطاها و اشتباهات می‌‌گردد كه پیامد آن ها به صورت گرفتاری و بلا در زندگی دنیا پدیدار می‌گردد.
هر گناه، اثر و پیامد مخصوص دارد، برخی گناه فقر می‌‌آورد، برخی هم گرفتاری دیگر ایجاد می‌‌كند، چنانچه امام علی علیه السلام  در دعای كمیل می‌‌فرماید: «اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِیَ الذُّنُوبَ الَّتِی تَهْتِكُ الْعِصَمَ اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِیَ الذُّنُوبَ الَّتِی تُنْزِلُ النِّقَمَ اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِیَ الذُّنُوبَ الَّتِی تُغَیِّرُ النِّعَمَ اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِیَ الذُّنُوبَ الَّتِی تَحْبِسُ الدُّعَاءَ اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِیَ الذُّنُوبَ الَّتِی تُنْزِلُ الْبَلاء»؛ «خدایا گناهانی كه سبب رسوایی می‌‌گردد و گناهانی كه موجب خشم و انتقام تو می‌‌گردد، گناهانی كه نعمت‌‌های تو را تغییر می‌‌دهد و مانع از اجابت دعا می‌گردد و گناهانی كه سبب نزول بلا می‌‌گردد را بر من ببخش و بیامرز».

در هر صورت این گرفتاری ها هم به خاطر آن است كه كیفر گناهان او باشد و چون خدا بنده‌‌ی مومنش را دوست دارد در برابر برخی از گناهان او را گرفتار می‌‌كند تا كیفر خطای او در همین دنیا گردد و در آخرت سبكبار باشد و این خود، لطف و رحمت خدا نسبت به بنده مومن است. ولی كسی كه مورد غضب قرار گیرد در بسیاری موارد به جای گرفتاری، نعمتش را بیشتر می‌‌كند تا در نهایت او را به عذاب دردناك آخرت گرفتار سازد.
هر چند خداوند از همه امور آگاه است، لذا امتحانات الهی برای رفع جهل از امور نیست، لكن برای آنكه شایستگی و لیاقت انسان‌‌های مومن خالص به نمایش گذاشته شود و استعداد‌‌های درونی او بروز و ظهور پیدا كند او را مورد امتحان قرار می‌‌دهد. خالص كردن انسان مومن و آشكار شدن جوهره ایمان مومن یكی از حكمت‌‌های آزمایش الهی است. همان گونه كه صنعتگر، طلا را در آتش می‌اندازد تا ناخالصی‌های او در كوره آتش نابود شود و طلای خالص بدست آید، خداوند هم انسان‌‌های مومن را در كوره بلاها وغم ها پخته و ایمان اورا خالص می‌‌سازد.
هم چنین جدا ساختن صفوف مومنین راستین از كسانی كه صرفا در زبان مومن هستند از دیگر حكمت‌‌های امتحان ‌‌های الهی است چنانچه امام علی علیه السلام  می‌‌فرماید: «لَا بُدَّ لِلنَّاسِ مِنْ أَنْ یُمَحَّصُوا وَ یُمَیَّزُوا وَ یُغَرْبَلُوا وَ یُسْتَخْرَجُ فِی الْغِرْبَالِ خَلْق»؛ «باید مردم خالص شوند و امتحان گردند و تمیز داده شوند و غربال شوند، و استخراج شوند».( تحفة الأولیاء ج2)

امتحان‌‌های الهی

گاهی گرفتاری ها به خاطر آنست كه مورد آزمایش و امتحان الهی قرار می‌‌گیرد.
یكی از سنت ها و قانون‌‌های ثابت خدا این است كه مومنین را آزمایش می‌‌كند، چنانچه قرآن كریم در آیات زیادی به این مسئله اشاره دارد. برای نمونه:
در قرآن کریم می‌‌فرماید: «لَتُبْلَوُنَّ فی‏ أَمْوالِكُمْ وَ أَنْفُسِكُمْ وَ لَتَسْمَعُنَّ مِنَ الَّذینَ أُوتُوا الْكِتابَ مِنْ قَبْلِكُمْ وَ مِنَ الَّذینَ أَشْرَكُوا أَذىً كَثیراً وَ إِنْ تَصْبِرُوا وَ تَتَّقُوا فَإِنَّ ذلِكَ مِنْ عَزْمِ الأمُورِ»(آل عمران:186)

«البته، ‌آزمون های مالی و جانی (بسیار) در پیش خواهید داشت، و بی تردید و ناگزیر، از پیروان (دروغین) كتابهای آسمانی پیشین و نیز از كسانی كه مرام شرك را برگزیده‌‌اند، آزار و زخم زبان فراوان خواهید دید، اگر صبر پیشه کنید و استقامت كنید همه كارتان روبراه خواهد شد و توفیق رفیق شما خواهد گردید».
و نیز می‌‌فرماید: «و لَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَیْ‏ءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِنَ الاَمْوالِ وَ الأْنْفُسِ وَ الثَّمَراتِ وَ بَشِّرِ الصَّابِرِینَ»(بقره:155)؛ «قطعا همه ی شما را با چیزی از ترس، گرسنگی و كاهش در مالها و جانها و میوه ها آزمایش می‌كنیم، و بشارت ده به استقامت كنند گان...».
همچنین می‌‌فرماید: «أحسب الناس أن یتركوا أن یقولوا آمنا و هم لا یفتنون...»(عنكبوت1-3)
«آیا مردم چنین پنداشته‌‌اند كه به صرف اینكه بگویند: ایمان آوردیم؛ رهایشان می‌‌كنند و در بوته آزمایش قرار شان نمی‌‌دهند؟ حال آنكه ما امتهایی را كه پیش از اینان بوده‌‌اند نیز آزموده‌‌ایم. (پس، ناگزیر مسلمانان را هم خداوند خواهد آزمود) و معلوم خواهد گردانید كه چه كسانی دارای ایمان راستین هستند و چه كسانی به دروغ ادعای ایمان كرده‌‌اند».
البته آزمایش‌‌های الهی چار چوب مشخص و معین ندارد بلكه هر كس متناسب با حالات روحی اش آزمایش و امتحان می‌‌گردد. لذا در آیه دیگر می‌‌فرماید: «وَ نَبْلُوكُمْ بِالشَّرِّ وَ الْخَیْرِ فِتْنَةً وَ إِلَیْنا تُرْجَعُونَ»(انبیاء: 35)؛ «ما شما را به بدیها و خوبیها آزمایش می‌كنیم و سرانجام به سوی ما بازگردانده می‌شوید».
به امید اینکه با عنایات حق تعالی و تقوای الهی سربلند و مفتخر از این امتحان الهی بیرون بیاییم.

منابع:
قرآن کریم
نهج البلاغه
عدل الهی، شهید مطهری
علت مشکلات و سختیها و فایده آنها؛ پایگاه اطلاع رسانی آیت الله فاضل لنکرانی   
بخش نهج البلاغه تبیان ،فاطمه زین الدینی