تاريخچهٔ سينمای ابران و جهان

فيلم‌هاى سال ۱۳۶۸

”آب را گل نکنيم“ (شهريار بحراني)، ”آخرين پرواز“ (احمدرضا درويش)، ”آخرين مهلت“ (پرويز تأييدي)، ”آرزوهاى کوچک“ (مسعود کرامتي)، ”الماس بنفش“ (رحيم رحيمى‌پور)، ”اى ايران“ (ناصر تقوايي)، ”بازى تمام شد“ (مهدى صباغ‌زاده)، ”باغ سيد“ (محمدرضا اسلام‌لو)، ”بچه‌هاى طلاق“ (تهمينه ميلاني)، ”پاتال و آرزوهاى کوچک“ (مسعود کرامتي)، ”پرواز پنجم ژوئن“ (عليرضا سميع‌آذر)، ”۵۳ نفر“ (يوسف سيدمهدوي)، ”پول خارجي“ (رخشان بنى‌اعتماد)، ”تابستان ۵۸“ (محتبى راعي)، ”تا مرز ديدار“ (حسين قاسمى جامي)، ”تماس“ (خسرو ملکان)، ”تمام وسوسه‌هاى زمين“ (حميد سمندريان)، ”تولد“ (عبدالرحيم شرفى فريماني)، ”جستجوگر“ (محمد متوسلاني)، ”چون ابر در بهاران“ (سعيد اميرسليماني)، ”خواستگاري“ (مهدى فخيم‌زاده)، ”دخترک کنار مرداب“ (على ژکان)، ”دخترم سحر“ (مجيد قارى‌زاده)، ”دزد عروسک‌ها“ (محمدرضا هنرمند)، ”در جستجوى قهرمان“ (حميدرضا آشتيانى پور)، ”دستمزد“ (مجيد جوانمرد)، ”دل نمک“ (امير قويدل)، ”دندان مار“ (مسعود کيميايي)، ”دو سرنوشت“ (مهران تأييدي)، ”راز کوکب“ (کاظم معصومي)، ”رانده شده“ (جهانگير جهانگيري)، ”ريحانه“ (عليرضا رئيسيان)، ”زمان از دست‌رفته“ (پوران درخشنده)، ”زير بام‌هاى شهر“ (اصغر هاشمي)، ”ساوالان“ (يدالله صمدي)، ”شب بيست و نهم“ (حميد رخشاني)، ”شب دهم“ (جمال شورجه)، ”شکار خاموش“ (کيومرث پوراحمد)، ”شما فرشته‌ايد“ (محمدعلى مياندار)، ”شنا در زمستان“ (محمد کاسبي)، ”شنگول و منگول“ (پرويز صبري)، ”صنوبرهاى سوزان“ (عباس شيخ بابايي)، ”فاني“ (افشين شرکت)، ”کاکلي“ (فريال بهزاد)، ”کلوزآپ“ (عباس کيارستمي)، ”گل سرخ“ (حميد تمجيدي)، ”عبور از غبار“ (پوران درخشنده)، ”غفلت“ (کامران ملکي)، ”مادر“ (على حاتمي)، ”مرگ پلنگ“ (فريبرز صالح)، ”مدرسه رجايي“ (کريم زرگر)، ”مهاجر“ (ابراهيم حاتمى‌کيا)، ”هامون“ (داريوش مهرجويي)، ”وسوسه“ (جمشيد حيدري).

در هشتمين جشنواره بين‌المللى فيلم فجر در سال ۶۸ فيلم ”مهاجر“ (ابراهيم حاتمى‌کيا) بهترين فيلم و داريوش مهرجويى بخاطر فيلم ‌”هامون“ بهترين کارگردان شناخته شد. جايزه ويژهٔ هيئت داوران به کيارستمى (کلوزآپ) و مهرجويى (هامون) اهدا شد.

 فيلم‌هاى سال ۱۳۶۹

”آپارتمان شمارهٔ ۱۳“ (يدالله صمدي)، ”آتش پنهان“ (حبيب کاوش)، ”آخرين خون“ (منوچهر معيري)، ”آخرين روز بهار“ (يارتا ياران)، ”آواى دريا“ (رحمان رضايي)، ”افسانهٔ آ“ (تهمينهٔ ميلاني)، ”اُو منفي“ (قصه اول) (کريم زرگر)، ”دريا براى تو“ (احمدرضا گرشاسبي)، ”آفتاب و عشق“ (جواد شمقدري)، ”ابليس“ (احمدرضا درويش)، ”بازى آخر“ (على‌اصغر شادروان)، ”بازگشت به خانه“ (ملک‌خاتون) (حسن محمدزاده)، ”بخاطر همه‌چيز“ (رجب محمدين)، ”پرده آخر“ (واروژ کريم مسيحي)، ”تعقيب سايه‌ها“ (على‌ شاه‌حاتمي)، ”تويى که مى‌شناختمت“ (ابراهيم سلطانى‌فر)، ”تيغ آفتاب“ (مجيد جوانمرد)، ”جستجو در جزيره“ (مهدى صباغ‌‌زاده)، ”چاووش“ (ساموئل خاچيکيان)، ”چشم شيشه‌اي“ (حسين قاسمى جامي)، ”حکايت آن مرد خوشبخت“ (غلامرضا حيدرنژاد)، ”در آرزوى ازدواج“ (اصغر هاشمي)، ”در کوچه‌هاى عشق“ (خسرو سينايي)، ”در مسلخ عشق“ (کمال تبريزي)، ”دو فيلم با يک بليط“ (داريوش فرهنگ)، ”رنو تهران ۲۹“ (سيامک شايقي)، ”سايه خيال“ (حسين دلير)، ”سفر جادويي“ (ابوالحسن داودي)، ”سکوت“ (على سجادى‌حسيني)، ”شهر خاکستري“ (حسن هدايت)، ”عروس“ (بهروز افخمي)، ”عروس حلبچه“ (حسن کاربخش)، ”شب‌هاى زاينده‌رود“ (محسن مخملباف)، ”عشق و مرگ“ (محمدرضا اعلامي)، ”فرماندار“ (سيدمرتضى مسائلي)، ”کلنل“ (نورالدين نيک‌روش)، ”گالان“ (امير قويدل)، ”گربه آوازه‌خوان“ (کامبوزيا پرتوي)، ”گرگ‌هاى گرسنه“ (سيروس مقدم)، ”گروهبان“ (مسعود کيميايي)، ”گزل“ (محمدعلى سجادي)، ”على کوچولو و غول جنگل“ (مسعود رسام، بيژن بى‌رنگ)، ”مجنون“ (رسول ملاقلى‌پور)، ”نقش عشق“ (شهريار پارسى‌پور)، ”نوبت عاشقي“ (محسن مخملباف)، ”همه يک ملت“ (حسين مختاري).

در جشنواره نهم فجر سيمرغ بلورين بهترين فيلم به يدالله صمدى براى ”آپارتمام شمارهٔ ۱۳“ تعلق گرفت.

 فيلم‌هاى سال ۱۳۷۰

”آخرين تلاش“ (سيامک اعتمادي)، ”آقاى بخشدار“ (خسرو معصومي)، ”آواز تهران“ (کامران قدکچيان)، ”انفجار در اتاق عمل“ (رحيم رحيمى‌پور)، ”اونيار“ (شهرام اسدي)، ”بانو“ (داريوش مهرجويي)، ”بدوک“ (مجيد مجيدي)، ”برخورد“ (سيروس الوند)، ”بهترين باباى دنيا“ (داريوش فرهنگ)، ”پرندهٔ آهنين“ (على شاه‌حاتمي)، ”پرواز در نهايت“ (محمدمهدى عسگرپور)، ”تبعيدى‌ها“ (جهانگير جهانگيري)، ”جدال بزرگ“ (على‌اصغر شادروان)، ”جيب‌برها به بهشت نمى‌روند“ (ابوالحسن داودي)، ”خانوادهٔ کوچک“ (شاپور قريب)، ”خانه خلوت“ (مهدى صباغ‌زاده)، ”خمره“ (ابراهيم فروزش)، ”دادستان“ (رفيعا)، ”دره شاپرک‌ها“ (فريال بهزاد)، ”دلشدگان“ (على حاتمي)، ”دو نفر و نصفي“ (يدالله صمدي)، ”دو نيمه سيب“ (کيانوش عياري)، ”ديدار در استانبول“ (افشين شرکت)، ”ديگه چه خبر“ (تهمينه ميلاني)، ”رقص خاک“ (ابوالفضل جليلي)، ”زندگى و ديگر هيچ“ (عباس کيارستمي)، ”ساده‌لوح“ (مهدى فخيم‌زاده)، ”سال‌هاى جواني“ (هوشنگ درويش‌پور)، ”سه مرد عامي“ (سيامک تقى‌پور)، ”سيرک بزرگ“ (اکبر خواجويي)، ”شقايق“ (مجيد قارى‌زاده)، ”شهر در دست بچه‌ها“ (اسماعيل براري)، ”قرباني“ (رسول صدرعاملي)، ”قرق“ (احمد هاشمي)، ”عشق من - شهر من“ (على قوى‌تن)، ”عمليات کرکوک“ (جمال شورجه)، ”گل‌ها و گلوله‌ها“ (ناصر مهدى‌پور)، ”مار“ (مجيد جوانمرد)، ”مخترع ۲۰۰۱“ (امير توسل)، ”مرغابى وحشي“ (مسعود کرامتي)، ”مسافران“ (بهرام بيضايي)، ”مسافران درهٔ انار“ (يدالله نوعصري)، ”موتو“ (محمدعلى نظريان)، ”ناصرالدين‌شاه آکتور سينما“ (محسن مخملباف)، ”نرگس“ (رخشان بنى‌اعتماد)، ”نياز“ (عليرضا داودنژاد)، ”هور در آتش“ (عزيزالله حميدنژاد)، ”وصل نيکان“ (ابراهيم حاتمى‌کيا).

در اين سال بهترين فيلم، فيلم ”نياز“ ساختهٔ عليرضا داودنژاد معرفى شد و بهترين کارگردان رخشان بنى‌اعتماد بخاطر فيلم ”نرگس“ انتخاب شد. جايزهٔ ويژه هيئت داوران به فيلم ”هور در آتش“ ساختهٔ عزيزالله حميدنژاد تعلق گرفت.

دورهٔ چهارم از آغاز دههٔ ۱۳۷۰ تا سال ۱۳۷۶ بطول مى‌انجامد. در اين دوره ظاهراً کمک‌هاى دولتى حذف شده است و سينماگران براى جلب مخاطب بايد تلاش بيشترى انجام دهند تا به خودکفايى اقتصادى دست يابند. در اين دوران، ستاره‌سالارى دوباره شکل مى‌گيرد. در عين حال امکانات دولتى در اختيار گروهى از فيلم‌سازان قرار مى‌گيرد که به سينماى حادثه‌اى عامه‌پسند توجه دارند. نمونه و آغاز اين نوع فيلم‌ها ”افعي“ ساختهٔ محمدرضا اعلامى (۱۳۷۲) است.

اين فيلم‌ها جريان غالب فيلم‌سازى اين دوره را شکل مى‌دهند و نتايج زيانبارى نيز براى سينماى ايران ببار مى‌آورند. ”بالاتر از خطر“ (سعيد عالم‌زاده، ۱۳۷۵)، ”مردى شبيه باران“ (سعيد سهيلي، ۱۳۷۵)، ”ويرانگر“ (ابوالقاسم طالبي، ۱۳۷۴)، ”يورش“ (محسن محسنى‌نسب، ۱۳۷۶) و ... از جمله اين‌گونه فيلم‌هاست.

ويژگى ديگر اين دوره، ورود بى‌رويهٔ فيلم‌سازان جوان و ناآزموده است. در اين دوره فيلم‌هايى نيز ساخته شدند که به جشنواره‌هاى جهانى راه يافتند و مخاطبان خود را در آن سوى مرزها پيدا کردند که اغلب افتخاراتى نيز براى سينماى ايران بدست آوردند؛ از جمله ”زير درختان زيتون و طعم گيلاس“ از عباس کيارستمي، ”گبّه و سلام سينما“ از محسن مخملباف، ”بادکنک سفيد“ از جعفر پناهي، ”بچه‌هاى آسمان“ از مجيد مجيدي. در واقع نوعى توجه به فيلم‌هاى جشنواره‌اى و سرمشق گرفتن از الگوهاى موفق آن، در اين دوره کاملاً نمايان است.