اردشيرخان

اردشيرخان از ارامنهٔ تبريز و تاجر پارچه بود. وى در سفرش به اروپا يک دستگاه نمايش و يک گرامافون با خود به ايران آورد. در سال ۱۲۹۱ سالن خود را در خيابان علاءالدوله به راه انداخت. در سال ۱۲۹۲ اين سالن تعطيل شد و سالن تازه‌اى در خيابان لاله‌‌زار افتتاح گرديد. در سال ۱۲۹۶ اردشيرخان سالن خورشيد يا سينما خورشيد را افتتاح کرد، سپس در تابستان ۱۲۹۹ سينماى هواى آزاد را در خيابان اميريه تأسيس نمود. پس از آن باغى را در بين خيابان ارامنه و اميريه اجاره کرد و شروع به نمايش فيلم نمود. اما هر بار به محض به راه انداختن دستگاه برق دچار اختلال مى‌شد و سينما سرانجام بدستور نظميه تعطيل شد. اردشيرخان پس از اين ماجرا، فعاليت‌هاى سينمايى‌اش را رها کرد.

 على وکيلى

على وکيلى چهره مؤثر و سرشناس ديگرى از نسل اول سينماداران ايران است. او تاجر موفقى بود که در سال ۱۳۰۳ با سينما ارتباط يافت. او سالن‌هايى را افتتاح کرد و به‌ کارش توسعه داد. وى سالن ويژه بانوان را بوجود آورد که به تعطيلى انجاميد. در اقدام بعدى سالنى را به خانم‌ها و آقايان اختصاص داد و بالکن را به بانوان مختص نمود اما اين حرکت نيز ناموفق ماند. او با ابتکار و پشتکار فوق‌العاده‌اش، سالن تازه‌اش، سينما سپه را آماده کرد و ارکسترى را براى ايجاد تنوع به استخدام در آورد تا در فواصل نمايش فيلم‌ها، آهنگ‌هاى ايرانى بنوازند. در اقدام بعدي، وکيلى به فکر ترجمه فارسى فيلم‌ها افتاد و آن را با خان بابا معتضدى در ميان گذاشت و لابراتوار خان باباخان فعال شد. اما اين اقدام نيز ثمرى نداشت. وکيلى پس از انتشار دو شماره از مجلهٔ سينما و نمايشات، درگير فعاليت‌هاى دولتى شد و از فعاليت‌هاى سينمايى و سينمادارى کناره گرفت.

 خان بابا معتضدى

سومين فيلم‌بردار تاريخ سينماى ايران، خان بابا معتضدى است. در دوران نوجوانى وى که سينما در حال شکل گرفتن بود، با علاقه آن را پيگيرى مى‌کرد. وى براى تحصيل به فرانسه رفت و آنجا با پسر رئيس کمپانى ”گومون“ آشنا شد و در آنجا دعوت بکار در استوديو شد. او طى دو سال فعاليت در استوديو، به فنون فيلم‌بردارى و چاپ آشنايى پيدا کرد. و هنگام بازگشت به ايران، مقدارى لوازم فيلم‌بردارى از رئيس کمپانى گومون دريافت نمود. در اولين اقدام، خان بابا معتضدي، شرايط را براى استفاده بانوان در نمايش‌هاى ويژه فراهم کدر که با استقبال مواجه گرديد. سپس به فيلم‌بردارى روى آورد. سپس به دربار دعوت شد. و با آغاز حکومت پهلوي، فعاليتش را در عرصه فيلم‌بردارى از مراسم و فعاليت‌هاى مختلف افزايش داد. پس از چندى در فروردين ۱۳۰۷ به پيشنهاد کلنکل على‌نقى وزيرى در مورد ايجاد سينمايى خاص بانوان، به سينمادارى روى آورد. اين سالن، سينماى صنعتى نام داشت و در خيابان لاله‌زار قرار داشت. با حريق مهر ۱۳۰۷ سينما دچار تعطيلى شد. سپس سينماى پرى را افتتاح کرد. سپس تصميم گرفت در جنوب شهر (مولوي) سينمايى داير کند. وى بعدها سه سينماى ديگر در گلوبندک بنام ”سينما گلوبندک“، در ميدان حسن‌آباد بنام ”ميهن“ و در خيابان شاهپور، چهارراه مختارى بنام کشور (بعداً به شهره و بعد به اورانوس تغيير نام داد) افتتاح کرد.