لَهُ مُعَقِّبَاتٌ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَمِنْ خَلْفِهِ يَحْفَظُونَهُ مِنْ أَمْرِ اللهِ ۗ إِنَّ اللهَ لَا يُغَيِّرُ مَا بِقَوْمٍ
حَتَّىٰ يُغَيِّرُوا مَا بِأَنْفُسِهِمْ ۗ وَإِذَا أَرَادَ اللهُ بِقَوْمٍ سُوءًا فَلَا مَرَدَّ لَهُ ۚ وَمَا لَهُمْ مِنْ دُونِهِ مِنْ وَالٍ
آیه 11، سوره ی مبارکه ی رعد
براى انسان فرشتگانى است كه پى درپى، او را از پیشِ رو و از پشتِ سر از فرمان خداوند حفاظت مى كنند. همانا خداوند حالِ قومى را تغییر نمى دهد تا آنكه آنان حالِ خود را تغییر دهند و هرگاه خداوند براى قومى آسیبى بخواهد پس هیچ برگشتى براى آن نیست و در برابر او هیچ دوست و كارساز و حمایت كننده اى براى آنان نیست.
نکته ها:
- «معقبات» جمع «معّقبة» است و حرف «تاء» آن براى تأنیث نیست، بلكه براى مبالغه است. مثل علامة، لذا فاعل «یحفظونه» مذكر آمده است.
البتّه مراد از «معقبات» تعقیب انسان نیست تا با «بین یدیه» منافات داشته باشد، بلكه منظور، تعاقب و پى درپى آمدنِ ملائكه ی شب و روز است.
- مراد از «امر الله» در این آیه قهر و عذابِ الهى نیست، زیرا معنا ندارد كه فرشتگان انسان را در برابر كیفر الهى حفاظت كنند، بلكه مراد خطرات و حوادث طبیعى است. چون طبیعت مخلوق خداست و آنچه در آن بگذرد نیز به خواست و اراده ى او مى باشد.
- در آیات و روایات متعدّد از فرشتگانى یاد شده كه مأمور حفظ جان انسان و ثبت كارهاى او هستند و از آنان در برابر خطراتى كه مورد ارادهى حتمى خداوند نیست محافظت مىنمایند. البتّه بنابر مستفاد از روایات، همینكه ارادهى قطعى خداوند رسید، فرشتگانِ محافظ، مأموریّت حفاظت را رها و انسان را به دست اجل حتمى الهى مىسپارند. بنابراین امر و فرمان خداوند دوگونه است، حتمى و غیرحتمى (قضا و قدر) و فرشتگان فقط انسان را از حوادث غیر حتمى حفظ مىكنند، بدیهى است كه این حفاظت باعث سلب اختیار از انسان نمىشود و سرنوشت انسانها و امتّها همچنان در اختیار خود آن هاست.
- حفاظتِ فرشتگان هم از جان انسان هاست و هم از اعمال و رفتار آنها «ان علیكم لحافظین - یرسل علیكم حفظة» و هم از ایمان و فكر آنها در برابر انحرافات و وساوس شیطانى، زیرا «یحفظونه» هم شامل روح مى شود و هم شامل جسم.
امام سجادعلیه السلام با اشاره به این آیه فرمودند:
گناهانى كه نعمت ها را تغییر مى دهند عبارتند از: ظلم به مردم، ناسپاسى خداوند و رها كردن كارهاى خیرى كه انسان به آن عادت كرده است. (تفسیر نورالثقلین)
- این آیه در مورد جوامع بشرى است، نه تك تك افراد انسانى. یعنى جامعه ى صالح، مشمول بركات خداوند و جامعه ى منحرف، گرفتارِ قهر الهى مى شود. امّا این قاعده در مورد فرد صالح و انسان ناصالح صادق نیست، زیرا گاهى ممكن است شخصى صالح باشد، ولى بخاطر آزمایش الهى گرفتار مشكلات شود و یا اینكه فردى ناصالح باشد، ولى به جهت مُهلتِ الهى، رها گردد.
پیام ها:
1- خداوند انسان را رها نمى گذارد. «له معقبات»
2- گروهى از فرشتگان الهى، محافظ انسان ها هستند. «له معقبات»
3- خداوند انسان را از حوادثِ غیرِ مُترقّبه حفظ مى كند، «له معقبات یحفظونه»
نه از حوادثى كه با علم وعمد براى خود بوجود مى آورند. «انّ الله لایغیّر مابقوم»
4- خطرات وحوادث گوناگون، انسان را احاطه كرده است.«من بین یدیه ومن خلفه»
5- خداوند نعمتى را كه عطا فرماید پس نمى گیرد، مگر آنكه مردم، آن نعمت را ناسپاسى كنند.
«انّ الله لایغیّر ما بقوم»
6- به سراغ شانس و بخت اقبال و فال و نجوم نروید، سرنوشت شما به دست خودتان است.
«حتّى یغیّروا ما بانفسهم»
7- حفاظت خداوند تا زمانى است كه انسان، كفران نعمت نكند وگرنه از لطف الهى محروم
و به حال خود رها خواهد شد. «اذا اراد الله بقوم سوءاً»
8- برخوردارى از نعمت هاى ظاهرى و بیرونى، وابسته به كمالات نفسانى و حالات درونى است. «حتّى یغیّروا ما بانفسهم» در جاى دیگر مى فرماید: «و لو انّ اهل القرى آمنوا و اتَّقَوا لفتحنا علیهم بركات من السّماء و الارض...»(آیه 96، سوره ی مبارکه ی اعراف)
9- اراده ى خداوند بالاتر از همه ى اراده هاست. «اذا اراد الله بقوم سوءاً فلامردّ له»
تفسیر نور
