آیا روح پس از مرگ می‌تواند به حوادث و امور دنیا، آگاهی پیدا کند؟
برای روشن شدن پاسخ توجه به چند نکته ضروری است:
1. انسان دارای دو بعد روح و بدن است و جای هیچ گونه انکاری نیست که حقیقتى بنام روح در انسان ها وجود دارد.
روح انسان، جوهری است مجرد که زنده و توانا و دانا و مختار است که از آن به نفس ناطقه یا روان هم تعبیر می شود.[1]
تعلق روح به بدن تعلق تدبیری است، یعنی؛ روح دارای حیات بالاصاله است و تا به بدن متعلق است بدن نیز از وى کسب حیات می کند و هنگامی که از بدن مفارقت نمود بدن خواص حیات خود را از دست می دهد و تدریجا متلاشى می شود گرچه روح همچنان به حیات خود ادامه می دهد.[2]
2. پژوهشهای عقلانی در باب زندگی پس از مرگ، می تواند به اثبات مطالب کلی مثل بقاء روح و یا ضرورت معاد بپردازد اما جزئیات مسائل پس از مرگ را باید از طریق وحی و بیانات ائمه علیهم السلام دریافت نمود.
3. از آیات و روایات در این زمینه استفاده می شود که روح انسانها پس از مرگ می توانند از مسائل دنیا آگاهی پیدا کنند.
برای نمونه به چند روایت در این زمینه توجه کنید:
1- اسحق بن عمار از امام کاظم (ع) پرسید: آیا مؤمن خانواده خویش را زیارت مىکند؟ امام (ع) فرمود: «آرى، گفتم: چقدر؟ فرمود: بر حسب فضایلشان؛ پارهاى از آنان هر روز و پارهاى هر سه روز.»
اسحق بن عمار مىگوید: در اثناى کلام حضرت دریافتم که مىفرمود: کمترین آنان هر جمعه (خانواده خود را زیارت مىکنند)؛ پس گفتم: در چه ساعتى؟ فرمود: «هنگام زوال خورشید یا مثل آن، پس خداوند فرشتهاى را با او روانه مىکند تا چیزهایى را به او نشان دهد که شاد شود و از وى چیزهایى را بپوشاند که او را غمگین سازد».[3]
2- امام صادق (ع) مىفرماید: «به درستى که مؤمن خانواده خویش را زیارت مىکند؛ پس آن چه را دوست دارد، مىبیند و آن چه را ناخوشایند دارد، از او پوشیده مىشود و به درستى که کافر خانواده خویش را زیارت مىکند؛ پس مىبیند آن چه ناخوشایند اوست و از او پوشیده مىشود، آن چه را دوست دارد. امام (ع) مىفرماید: پارهاى از ایشان هر جمعه زیارت مىکنند و پارهاى بر حسب عمل خود زیارت مىکنند».[4]
4. از آن جا که فرشتگان الهی در سلسله ی علل طولیه قرار دارند و از جمله ی اسباب الهی هستند، هیچ استبعادی ندارد که ارواح بتوانند به امر خداوند به عالم دنیا رجوع کرده و از احوال خویشان خود و... با خبر شوند و در این امر فرشتگان، نقش واسطه ای داشته باشند، چنان که در روایت نیز بدان اشاره شده بود.
[1]آنجا که سخن از ارتباط روح با جسم است و تاثیر متقابل این دو در یکدیگر، نام" روان" را بر آن مىگذاریم و آنجا که پدیدههاى روحى جداى از جسم مورد بحث قرار مىگیرند نام روح را به کار مىبریم.
[2] نک: ترجمه المیزان، ج 19، ص344.
[3] مجلسى، بحارالانوار، ج 6، ص 268.
[4] کلینى، کافى، ج 3، ص 230.
