فراموشی بازی‌های بومی و محلی خراسان شمالی

بر اساس پژوهش های یونسکو، بیش از 14 هزار مورد بازی کودکانه در جهان وجود دارد که حدود 10 هزار مورد آن بین ملت های مختلف مشترک است و همه کودکان و حتی بزرگسالان در اوقات فراغت با این بازی ها سرگرم می شوند. از مجموع بازی های کودکانه بیش از 50 درصد آن متعلق به قاره آسیا و آفریقاست که این نشان دهنده غنی بودن فرهنگ ملل قاره های کهن است. در ایران نیز تاکنون بیش از 2000 بازی مفرح و سرگرم کننده شناسایی شده است که به بالندگی ذهن و روح کودکان کمک می کند، هرچند اغلب این بازی ها در یکی دو دهه اخیر و در سایه سنگین بازی های مجازی اینترنتی به حاشیه رانده و فراموش شده است.

در این میان،خراسان شمالی با برخورداری از فرهنگ غنی و متشکل از اقوام مختلف دارای بیش از 300 نوع بازی بومی و محلی است که حدود 100 نوع آن در قالب بازی یا ورزش شناسایی شده که شماری از آنها مشابه بازی های استان های دیگر و با آنها هم ریشه است.یک فرهنگی بازنشسته آموزش و پرورش در بجنورد درباره ویژگی این بازی ها به جام جم می گوید: اغلب بازی های بومی محلی در محوطه روباز انجام می شد. در این شرایط علاوه بر ایجاد تحرک و شادی و نشاط در کودکان، گاهی بزرگ ترها نیز در بازی مشارکت می کردند که نه تنها موجب استحکام روابط والدین و فرزندان می شد، بلکه والدین بر نحوه بازی بچه ها نیز نظارت داشتند. گاهی نیز در حین بازی گروهی مثل بازی پادشاه و وزیر که در ایامی همچون نوروز در میدان شهر انجام می شد، مبالغی برای نیازمندان جمع آوری می شد که لذت بازی را دوچندان می کرد.

رمضانعلی مهرپویا با اشاره به این که بازی های بومی و محلی، حس نوعدوستی و صمیمیت را نیز در بچه ها تقویت می کرد، می افزاید: متاسفانه امروزه بازی های رایانه ای جایگزین بازی های بومی و محلی شده که نه تنها پیامد مثبت بازی های بومی را ندارد و بی تحرکی و تنبلی را در کودکان رواج می دهد، بلکه شادی های کاذب را به کودکان القا می کند و اثرات نامطلوبی بر روح و روان آنها دارد.

علی اکبری، یکی از شهروندان بجنوردی نیز که به گفته خودش بیش از 30 سال است شهرنشین شده و به شغل رانندگی مشغول است، با شور و شوق از بازی های بومی دوران نوجوانی خود تعریف می کند و می گوید: در گذشته بعد از کارهای روزمره، هم سن و سالان در یک نقطه روستا جمع و تا پاسی از شب به بازی مشغول می شدند.

به گفته وی، انجام بازی های بومی و محلی هم راه به دست آوردن نیرو و نشاط برای ادامه کار و فعالیت روزانه بود و هم بهانه ای برای دیدن دوستان و باخبر شدن از احوال آنها هم بود.این شهروند بجنوردی به بازی های رایج و مورد علاقه اش در گذشته نیز اشاره می کند و می گوید: بازی های رایج در منطقه ما کمربند بازی، کبدی، آشق بازی و تیله بازی بود که بیشتر در ایام نوروز و در فضای باز محله انجام می شد.

300 نوع بازی خراسان شمالی کتاب می شود

مسئول حوزه پژوهش و مردم شناسی اداره کل میراث فرهنگی خراسان شمالی، با بیان این که تاکنون برای توسعه و احیای بازی های بومی و محلی استان اقدامات موثری صورت نگرفته است، می گوید: پژوهش هایی در زمینه مردم نگاری شامل حوزه فرهنگ مادی و غیرمادی مانند خوراک، پوشاک، صنایع دستی و هنرهای سنتی و آداب و رسوم در حال انجام است که بخشی از این آداب و رسوم، مربوط به بازی های محلی است.

حسین پناهیان با اظهار تاسف از به حاشیه رانده شدن بازی های محلی در اکثر نقاط استان، می افزاید: هم اکنون بازی های بومی و محلی بیشتر در میان عشایر و روستاها آن هم به صورت محدود اجرا می شود.وی درباره شناسایی و ثبت ملی بازی های بومی و محلی نیز یادآور می شود که از بین صدها بازی استان فقط کشتی باچوخه به عنوان یک ورزش بومی و در قالب آیین های نوروزی به ثبت رسیده است.

در همین حال، مدیرکل کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان خراسان شمالی نیز از تدوین کتاب 300 نوع بازی بومی و محلی استان خبر می دهد که البته به گفته وی این کتاب هنوز منتشر نشده و درحال تهیه و تدوین است.

قایم باشک، اتک متک، اهم ابر، توپ دو، خرسوز، چوچو، کمربند بازی، کلاه پرک، لپربازی، شاه دزدبازی، پرتاپیک، چسنک بازی، چرق چرغ، هفت سنگ، کلاغ پر، طناب کشی، قوقو، وسط بازی، لی لی بازی، تیله بازی، مچ انداختن، پادشاه و وزیر و خان بازی از جمله بازی های محلی خراسان شمالی است که هم اکنون فقط نام و یادی از آنها نزد بزرگ ترها به یادگار مانده و ضروری است مسئولان استان فقط به گردآوری کتاب برای بازمعرفی این بازی ها بسنده نکنند و در جهت احیای این بازی ها و آموزش آنها به نسل حاضر گام بردارند.