آهک بری (ساروج بری)

رنگ نامرغوب و فرّار:

در انتخاب رنگ‏ها برای ساروج‏بری نباید از رنگ‏های گیاهی چون«روناس-حنا-پوست گردو-گل کاجیره-زعفران- ریون و نیل»استفاده کرد.چرا که آهک از خانواده قلیایی‏ها و از مصالح اصلی‏ ساروج بوده که بر رنگ‏های ذکر شده اثر گذارده و در زمانی کوتاه آنها را تجزیه‏ و بی‏رنگ و کدرمی‏سازد.

نقش در ساروج‏بری:

به طوری که اشاره شد نقش و طرح برای‏ ساروج‏بری می‏تواند از حرکات گل و گیاه،گل و مرغ،نقوش اسلیمی،نقش از داستان‏های باستانی و پهلوانی،نقش ملکوتی ملایک و صورتی از سیرت‏ پاکان خدا چون ائمه اطهار و مواردی دیگر باشد که برای ساروج‏بری در حمام‏ها موردنظر بوده است.مثلا نقش برای لچکی‏ها و یا ترنجی‏ها و یا ترنجه‏های کاربندی موردنظر می‏باشد که در ابعادی مشخص بر روی کاغذ، طرح تهیه شده است و سپس توسط نوک سوزن حرکات طرح به فاصله هر پنج میلی‏متر سوراخ می‏گردد و طرح آماده مراحل بعدی می‏شود.

نحوه‏ی آماده‏سازی سطح زیر ساروج برجسته(ساروج‏بری):

برای ساروج‏بری دو لایه ساروج به کار می‏رود:

الف)لایه اول و زیرین همان اندود ساروج‏بری بدنه و زیر دورها و طاق‏ها و عناصر کا بندی‏ها و غیره می‏باشد. ب)لایه دوم که ساروج رنگین بوده سبب به وجود آمدن نقوش الوان و برجسته می‏شود.در هر صورت بنابر اصول ذکر شده،لایه اول ساروج اجرا شده و زمینه کار را برای لایه دوم که ساروج‏بری برجسته و رنگی و یا(خود رنگ می‏باشد)،سبب می‏گردد.

توجه:نظر به اینکه در اثر ماله زدن و مهره زدن ساروج،لایه اول کاملا صیقلی شده است،محلی که لایه دوم به لایه اول نشست می‏کند با لبه قلم‏ نوک‏تیز ساروج‏بری،شیارهای ملایم و به اصطلاح زخمی یکنواخت داده‏ می‏شود،تا سطحی زبره به وجود آید.این اجرا سبب پیوند و اتصال لایه دوم‏ برجسته با لایه اول ساروج زیرین می‏گردد.باید توجه داشت که اندود ساروج‏ زیرین باید تازه باشد و اتصال بین لایه برجسته با زیرکار به وجود آید.

عمل گرده کردن زیر کار:

پارچه کرباس و یا مشابه به اندازه 10*10 سانتی‏متر انتخاب و در وسط آن گرد زغال جای داده و پارچه جمع و کمر آن با نخ سفت بسته می‏شود.به طوری که کیسه به شکل گلوله‏ای درآید.این‏ کیسه را اصطلاحا«کیسه گرده»می‏گویند.طرح سوزن سوزن شده بر روی‏ کاغذ را در محل مشخص و موردنظر و بر سطح لایه زیرین ساروج قرار داده و «کیسه گرده»بر سطح کاغذ سوزن‏سوزن شده کوبیده می‏شود.

سپس کاغذ را به آرامی از سطح لایه ساروج زیرین برداشته و اثرات گرد زغال از سوراخ‏های‏ کاغذ بر سطح ساروج نشست خواهد نمود.با محلول رقیق دوده و یا رنگی دیگر و با قلم‏مویی بسیار ظریف نقطه‏های به یکدیگر وصل شده و بدین ترتیب محل‏ نقشی که باید ساروج‏بری شود بر سطح زمینه و لایه اول پیاده می‏گردد.

تهیه ساروج رنگین:

به نسبت لازم آهک مرغوب الک شده-خاکستر الک شده و ماسه نرم‏ (بادی)پرسیلت با یکدیگر مخلوط و آب گرفته می‏شود.پس از زمان لازم‏ عمل ورز دادن آن دنبال می‏گردد.

 توجه:ماسه باید حتما بادی و به اندازه یک میلی‏متر بیشتر نباشد.چرا که‏ بیشتر از اندازه‏ی ذکر شده سبب«بره‏بره»شده و لبه حرکات طرح می‏گردد.

 فقط گل نی به مقدار کافی برای پیوند مصالح به یکدیگر به مخلوط اضافه شده و عمل ورز دادن دنبال می‏گردد.

 توجه:وجود موی بز و یا پشم گوساله جهت پیوند مصالح ساروج به علت‏ بلندی آنها در ساروج‏بری غیر قابل استفاده می‏باشد. رنگ موردنظر به ملات به دست آمده که در کمی آب حل شده است به‏ مخلوط اضافه و مجددا عمل ورز دادن ملات ساروج رنگی به درستی انجام‏ می‏شود تا یک رنگ بودن مصالح به دست آید.

نشست مصالح رنگین پیرو طرح اثر بر سطح زیرکار:

برابر نقش پیاده شده بر سطح زیرکار،از هر مایه رنگین،ساروج ساخته‏ شده در حرکت طرح به ضخامت حدود یک انگشت(5/1 سانتی‏متر)طوری‏ در محل مشخص کشیده می‏شود که ساروج رنگین در زبره زیر کار نشست‏ کند. سطیح‏سازی ملات ساروج رنگین با ماله‏کشی انجام می‏گردد.

این عمل به دفعات و با ملایمت بسیار خاص تکرار می‏شود تا مرحله‏ خودگیری اول ساروج‏بری انجام گردد. 3-صیقل‏زنی حرکات ساروج رنگین با ماله‏زنی و چنانچه لازم‏ باشد از گل نم‏زنی و ماله‏زنی پی‏درپی در یکی دو روز بعد انجام‏ می‏شود تا حدودی ساروج سفت شود.

مجددا طرح سوزن شده بر سطح ساروج برجسته قرار داده شده و دوباره«عمل گرده کردن»توسط کیسه گرده و این بار با«گرد آهک» بر کاغذ نقش انجام می‏شود. نظر به اینکه خاک زغال سبب دو گانگی در رنگ ساروج به‏ خصوص رنگی می‏شود،از این جهت از گرد آهک استفاده می‏گردد. چرا که در ماله‏زنی گرد آهک در رنگ ساروج حل می‏شود.

سپس کاغذ طرح برداشته شده و نشانه‏های اثر کرده با لبه تیغ‏ قلم ساروج‏بری و یا توسط«نوک میخی»به یکدیگر وصل شده و مسیر حرکات نقش مشخص می‏شود. مسلما در اثر ماله زدن ساروج رنگین از حرکات نقش،ساروج لایه‏ رویی و دوم پهن شده با برش ساروج رنگین توسط قلم تیزبر و برداشتن مصالح اضافی حد حرکات طرح مشخص می‏گردد.

 پرداخت ساروج لایه رویین و زیرین:

در مواردی زمینه کار که‏ ساروج زیرین بوده و رنگ شیری دارد با بریدن ساروج لایه رویی‏ زخمی می‏شود که تسطیح و پرداخت لایه زیرین و همچنین کناره‏های‏ لایه رویی رنگین و یا(خود رنگ)نیز توسط قلم‏های مختلف ساروج‏ بری و تسطیح و پرداخت آن با ملات ساروج نرم‏تر،یعنی کمی‏ «شل‏تر»اجرا شده و نقوشی بسیار زیبا به وجود می‏آید.

http://www.tebyan-zn.ir/Art.html