نگاهی دوباره به گلها و گیاهان

سبز گیاهان، ما را به میهمانی شکوفه ها برد.

گل محمدی که به نام پیامبر گرامی اسلام صلوات اللّه علیه مزین شده، باز هم می آید تا فضا را عطرآگین سازد. گلها و گیاهان از دیرباز مورد توجه بشر بوده اند و امروزه هم همه جا با ما هستند، از تولد تا مرگ. از زمانی که با دسته گلی به استقبال ولادتها می رویم تا شرکت در مراسم ازدواج و عیادتها و صله رحم، و بالاخره آن هنگام که عمر انسان به آخر می رسد، دسته های گل تا دم مرگ و تا مزار تازه گذشته، او را بدرقه می کنند.

در عهد یونان باستان گلها رابط بین انسان و خدایان بودند و هر گیاهی به شکل نمادین خود مورد توجه بوده است. به طور مثال رسم بر این بود که بر مزار مردگان زنبق سفید می کاشتند و زنبق را الهه زیبایی می دانستند. در اوستا گل سرخ نهاد مذهبی دارد و در جهان مسیحیت برای ساخت پنجره ها از گل سرخ الهام گرفته شده است. دین مبین اسلام به گیاهان اهمیت فراوانی داده است، و دستورات چندی از ائمه اطهار(ع) و پیشوایان مذهبی در باب کاشت و تکثیر گیاهان و استعمال بوی خوش به جا مانده است.

در آیات کریمه قرآن سخن از کوههای رنگارنگ و زراعتها و سرسبزی و درختان سبز رفته است. هر جا که از بهشت سخن به میان می آید صحبت از روان بودن جویها در کنار درختان است. لباس بهشتیان به رنگ سبز ذکر شده و رنگ سبز در فرهنگ ما قداست یافته است، امیر مؤمنان حضرت علی(ع) با دستان مبارکشان هسته های خرما را می کاشتند و به این ترتیب نخلهای زیادی را به بار آوردند. روایت شده که ایشان، عطر، شستشو، سواری و نگاه به سبزه را دلگشا و انبساط آور می دانستند. چنان که رسول گرامی اسلام(ص) بسیار عطر را دوست می داشتند و دخت گرامیشان را به خرید عطر تشویق می فرمودند.

از حضرت امام جعفرصادق(ع) نقل شده که می فرمایند: «عطر از سنتهای فرستادگان خداست». در روایت دیگری آمده که آن بزرگوار فرموده اند: «به کار بردن بوی خوش از اخلاق پیامبران است».

اهمیت گیاهان در نزد پیامبر گرامی اسلام(ص) تا بدانجا بود که آن بزرگوار مصرف میوه های درختان را برای باغبان صدقه ای محسوب می فرمودند. به این روایت از آن حضرت توجه فرمایید:

«هیچ مسلمانی گیاهی را نمی کارد یا نهالی را نمی نشاند تا پرنده، انسان یا حیوانی آن را بخورد، مگر اینکه برای او صدقه ای محسوب می شود».

«حدیث دیگری از آن بزرگوار هست که می فرماید: هیچ انسانی نهالی نمی نشاند مگر اینکه خداوند به اندازه میوه های آن درخت برای او پاداش می نویسد».

قطع اشجار در میان مسلمانان امری مذموم و ناپسند محسوب می شد و حتی اگر در شرایط خاص کسی ناگزیر به بریدن درخت می گردید باز هم ترس از فرجام شوم این کار را احساس می کرد. از نقل شده که حضرت امام جعفرصادق(ع) فرموده اند:

«درختان را قطع نکنید که خداوند عذابش را بر شما نازل می کند».

در مناطق خرماخیز بریدن نخل خرما اصطلاحا (قربانی) گفته می شود. در واقع بریدن درخت خرما مانند قربانی نمودن یک موجود زنده به حساب آمده است. به این ترتیب گل و گیاه در فرهنگ مذهبی ما از ارزش خاصی برخوردار بوده است.

در امامزاده ها و اماکن متبرّکه حتی در دوردست ترین قصبات و کویری ترین نقاط کشور، حضور چند درخت موجب انبساط خاطر زائرین گشته و مسافرین زیادی در زیر سایه این درختان که چتر شاخ و برگ خود را بر زمین گسترده اند، خستگی راه را از تن به در کرده و نفس تازه کرده اند. تقریبا می شود گفت در همه مساجد و ابنیه تاریخی و مقابر عُرفای بزرگ و در مدارس مذهبی، باغچه هایی با طراحی خاصی احداث گشته که فضا را روحانی نموده است.

شیخ عطار آن عارف بزرگ در منطق الطیر، خود را عاشق گل می داند و با شکفته شدن گل چنان به وجد می آید که می گوید:

آری جای پای گل سرخ و نسترن و نسرین در اشعار فارسی فراوان است و بدون شک منظور از همه اینها همان گل محمدی است، زیرا گل محمدی که از اجداد گل سرخ امروزی است، از اوایل بهار در اغلب مناطق کوهستانی کشور به طور خودرو سبز می شده و در آن روزگار آنچه به نام گل سرخ امروزی یعنی رُز شناخته می شود وجود نداشته است. اما با وجود اصلاحاتی که در نژاد این گیاه انجام شده و آن را در رنگهای متنوع ارائه داده است، هنوز گل محمدی ارزش و قداست دیرین خود را حفظ نموده، زیرا هیچ گل سرخی نمی تواند عطری چون عطر دلنواز گل محمدی را داشته باشد. گل محمدی وقتی کاملاً شکفته می شود به شکل دایره درمی آید که گفته شده این شکل مشخص ترین شکل کمال است، اما از زیباییهایش که بگذریم سالیان سال است که گلابش در مراسم مذهبی و اعیاد مسلمانان حضوری خوش دارد:

گلاب محمدی سالهاست که در شستشوی خانه خدا به کار آمده است. نقش گل و گیاه در تذهیب و مجموعه قرآنها و کتابهای آسمانی نمودار عظمت و تجلی هنر در فرهنگ اسلامی است. جالب اینکه در دوره هنرهای اسلامی ایران، هنرمندان گیاهان را به صورت عینی مورد توجه قرار نداده بلکه به ابعاد روحانی گیاهان تکیه کرده و آنها را به گونه ای خاص مطرح نموده اند. بیشتر اذهان این هنرمندان متوجه جهان غیب و ماورای طبیعت بوده و سعی داشته اند با این نقش و نگارها، گنبدها و گلدسته های مساجد را طوری بیارایند تا فضا آرامش بخش و عرفانی گردد، طوری که انسان در خلوت این فضاها از خود بیخود گشته و خود را به جهان باقی نزدیکتر احساس کند.

کلام آخر اینکه گلها و گیاهان همواره حضوری معنوی دارند. از زمانی که بذری به خاک نشانده می شود و تا هنگامی که درختی به میوه می نشیند، با جان و روح ما پیوند می خورد.

سخن را با حدیثی گهربار از رسول گرامی اسلام(ص) به پایان می بریم:

«هیچ گیاهی نمی روید مگر اینکه تا زمان به بار نشستن و چیدن میوه اش فرشته ای بر آن گمارده شود. پس هر کس که این گیاه را زیر پا بگذارد آن فرشته بر او لعنت فرستد». مأخذ احادیث:کتاب میزان الحکمه