مبحث 95 طرح صالحین: «چرا غیبت می کنیم؟»

●كفاره غیبت
توبه از گناهان واجب است و هر مسلمان باید بی درنگ از گناه خود پشیمان شده، توبه كند و اگر موفق به توبه نشود و از دنیا برود، در صحنه قیامت با گناهان بسیار خود رو به رو خواهد شد و هیچ گریزگاهی نخواهد داشت.
انسانی كه غیبت می‏كند، مرتكب گناهی بزرگ شده و بر او واجب است كه بلافاصله توبه كند.
پیامبر اكرم (ص) فرمود: من اغتاب اخاه المسلم بطل صومه و نقض وضوؤه فان مات و هو كذلك مات و هو مستحل لما حرم الله. [۳۹]
هر كس از برادر مسلمانش غیبت كند، روزه اش باطل می‏شود و وضویش از بین می‏رود؛ پس اگر در این حالت بمیرد، در حالی مرده است كه حلال شمرنده حرام الاهی است.
استحلال و استغفار: «استحلال» به این معنا است كه شخص غیبت كننده، نزد كسی كه از او غیبت كرده است برود و از او حلالیت بطلبد، و «استغفار» یعنی كه شخص غیبت كننده پس از ارتكاب غیبت، از خداوند آمرزش بخواهد.
فقیهان درباره حكم «استحلال و استغفار» از غیبت، احتمال هایی را مطرح كرده اند؛ از جمله این كه اگر بر «استحلال» مفسده ای مترتب نباشد و دشمنی و كدورتی پدید نیاورد یا آن را بیش تر نكند، باید انجام شود؛ اما اگر موجب مفسده ای شود، فرد فقط باید استغفار كند چه بسا اگر غیبت كننده به قصد طلب حلالیت، رفتار ناشایست خود را برای كسی كه از او غیبت كرده، بازگوید، بذر دشمنی و كینه را در دل او بكارد. به هر حال، از نظر فقهی احتیاط آن است كه از شخصی غیبت شده، استحلال كند تا توبه او مقبول افتد.
برخی فقیهان شرط قبولی توبه را استحلال می‏دانند؛ بر این اساس، شخص غیبت كننده باید از كسی كه غیبتش را كرده، حلالیت بطلبد و تا آن شخص او را نبخشاید، آمرزیده نمی‏شود.
از پیامبر گرامی(ص) نقل شده است: یا اباذر! ایاك و الغیبه و الغیبه لاتغفر حتی یغفرها صاحبها. [۴۰]
ای اباذر! از غیبت بپرهیز غیبت آمرزیده نمی‏شود، مگر این كه شخص غیبت شده آن را ببخشد.
و اما صاحب الغیبه فیتوب فلایتوب الله علیه حتی یكون صاحبه الذی یحله. [۴۱]
غیبت كننده توبه می‏كند خداوند توبه او را نمی‏پذیرد تا شخص غیبت شده، او را ببخشد.
در بعضی روایات آمده است كه خداوند، مؤمنی را پس از توبه عذاب نمی‏كند، مگر دو كس را كه یكی از آن دو، غیبت كننده است، و این شاید درباره غیبت كننده ای باشد كه غیبت شونده از او نگذشته است.
در روایات دیگر، نه تنها قبولی توبه با عفو و حلالیت رابطه مستقیم دارد، بلكه قبولی اعمال نیك انسان نیز به حلال كردن كسی كه از او غیبت شده، وابسته است.
رسول گرامی(ص) می‏فرماید: من اغتاب مسلما او مسلمه، لم یقبل الله تعالی صلاته و لا صیامه اربعین یوما و لیله الا ان یغفر له صاحبه. [۴۲]
كسی كه از مرد یا زن مسلمانی غیبت كند، خداوند نماز و روزه اش را تا چهل روز و شب نمی‏پذیرد، مگر این كه فرد غیبت شده او را ببخشد.
این روایت به آن معنا است كه عبادت های او سازندگی ندارد و در او نورانیتی پدید نمی‏آورد، نه آن كه تكلیف نماز و روزه از گردن او ساقط شده باشد.
در روایات دیگری عنوان شده است كه باید برای شخص غیبت شونده، از درگاه خداوند آمرزش طلبید، یعنی غیبت كننده در برابر غیبتی كه از او كرده، باید برایش دعا كند.
از حضرت صادق (ع) نقل شده است: سئل النبی (ص): ما كفاره الاغتیاب؟ قال: تستغفر الله لمن اغتبته كلما ذكرته. [۴۳]
از پیامبر اكرم (ص) پرسیده شد: كفاره غیبت چیست؟ فرمود: این كه هرگاه غیبت شده را به یادآوری، برایش از خداوند آمرزش بخواهی.
من ظلم احدا ففاته فلیستغفر الله كلما ذكره فانه كفاره له. [۴۴]
كسی كه حق دیگری را به ستم پایمال كند، هرگاه او را به یاد می‏آورد، از خداوند متعالی برایش آمرزش بطلبد، همانا این، كفاره گناه او است.
كفاره غیبت از دیدگاه اخلاقی: یكی از حقوق برادری ایمانی این است كه مؤمن، ازخواهر یا برادر مؤمنش غیبت نكند و اگر غیبت كرد، حق آن‏را پایمال كرده است و در نتیجه، حقی اخلاقی از سوی غیبت شونده بر عهده اش خواهد آمد.
در این زمینه نیز روایاتی وجود دارد:
حضرت رضا (ع) می‏فرماید: حق المومن علی المومن و لایغتابه. [۴۵]
حق مؤمن بر مؤمن این است كه از او غیبت نكند.
رسول خدا (ص) فرمود: للمؤمن علی المؤمن سبعه حقوق واجبه من الله عز و جل و ان یحرم غیبته. [۴۶]
برای هر مؤمن در برابر مؤمن دیگر، هفت حق واجب از سوی خداوند عز و جل وجود دارد أ و یكی از آن‏ها حرمت غیبت از او است.
امام صادق (ع) فرمود: للمسلم علی اخیه ثلاثون حقا لابراءه منها الا بالاداء او العفو ان احدكم لیدع من حقوق اخیه شیئا فیطالبه به یوم القیامه فیقضی له و علیه. [۴۷]
مسلمان بر گردن برادرش سی حق دارد كه هیچ رهایی از آن‏ها نیست، مگر آن كه صاحب حق او را ببخشاید. همانا هر یك از شما كه چیزی از حقوق برادرش را نادیده بگیرد، آن برادر در روز قیامت از او خواهد طلبید؛ پس به ضرر او و به سود آن برادر حكم می‏شود.
حق مؤمن این است كه از او غیبت نشود، پس اگر حق او از بین برود، یا باید حقش ادا شود یا عفو كند.
نكته اخلاقی در مسأله درخواست حلالیت از غیبت شده، این است كه وقتی انسان از برادر خود غیبت می‏كند، نفسش سركش می‏شود و دیگری را كوچك می‏شمرد و درخواست گذشت، خود نوعی تحقیر نفس است و عذرخواهی، به نوعی جلو شرارت های نفس را می‏گیرد یا آن را سركوب می‏كند. با توجه به روایات پیش گفته، دانشمندان علم اخلاق معتقدند كه به لحاظ حقوق اخلاقی، اگر شخصی از كسی كه با او رابطه ایمانی دارد، غیبت كرد، در صورت دسترس داشتن به او و به وجود نیامدن دشمنی و كینه و هرگونه مفسده دیگر، شایسته است درخواست گذشت كند تا برایش جنبه سازندگی و سركوب نفس داشته باشد؛ ولی اگر غیبت شده در دسترس نیست یا بر بازگفتن آن مفسده ای مترتب است، بهتر است از درگاه خداوند آمرزش بطلبد، و اگر او را در عبادت هایش شریك كند، برای جبران گناهش، اثر بیش تری دارد.
طلب آمرزش، برای انسان، نیكی به همراه دارد و از سركشی نفس او جلوگیری می‏كند.