مبحث 95 طرح صالحین: «چرا غیبت می کنیم؟»

●استماع غیبت
همان گونه كه گفته شد، غیبت زمانی تحقق می‏یابد كه شنونده ای وجود داشته باشد؛ پس شنونده غیبت، همانند گوینده آن، در تحقق غیبت نقش دارد؛ از این رو حكم غیبت شامل حال او نیز می‏شود.
با این وصف، فقیهان «گوش دادن» به غیبت را هم از لحاظ شرعی حرام دانسته‏اند و از این نظر اختلافی بین آن‏ها نیست. روایات بسیاری نیز در این زمینه وجود دارد كه به برخی از آن‏ها اشاره می‏شود:
امام صادق (ع) نقل كرده است كه پیغمبر اكرم (ص) افراد را از غیبت كردن و گوش دادن به آن نهی فرمود:
نهی عن الغیبه و الاستماع الیها. [۲۲]
پیامبر گرامی(ص) فرمود:
السامع للغیبه احد المغتابین. [۲۳]
گوش كننده غیبت یكی از دو نفری است كه غیبت می‏كند.
ما عمر مجلس بالغیبه الا خرب من الدین. [۲۴]
هیچ مجلسی با غیبت آباد نشد، مگر این كه از نظر دینی خراب شد.
فنزهوا أسماعكم من استماع الغیبه. [۲۵]
گوش های خود را از شنیدن غیبت پاك كنید.
امام صادق (ع) نیز می‏فرماید:
الغیبه كفر و المستمع لها و الراضی بها مشرك. [۲۶]
غیبت، كفر، و شنونده و خشنود از آن، مشرك است.
كفر بر دو گونه است:
الف: كفر اعتقادی
ب: كفر عملی.
كفر اعتقادی عدم اعتقاد به اصول حقه است؛ اما كفر عملی ندیده گرفتن چیزی است كه از سوی خداوند مورد امر و نهی قرار می‏گیرد؛ البته اگر كفر عملی ادامه یابد، چه بسا به كفر اعتقادی بینجامد؛ برای نمونه، تكلیفی مانند نماز كه از اركان و پایه های دین ما است، اگر به صورت عمدی ترك شود، در ایمان انسان خلل وارد می‏شود چنان كه رسول خدا (ص) فرمود: من ترك الصلوه متعمدا فقد كفر. [۲۷]
كسی كه نماز را به عمد ترك كند، كافر است.
غیبت، طبق فرموده امام صادق (ع) چنین است:
الغیبه ان تقول فی اخیك ما ستره الله علیه. [۲۸]
غیبت آن است كه آن چه عیبی را خداوند پنهان ساخته است، بازگویی.
از سویی، شنونده غیبت در آشكار شدن آن عیب همان اندازه نقش دارد كه گوینده غیبت دارد؛ زیرا اگر گوشی برای شنیدن غیبت نباشد، گوینده كاری از پیش نمی‏برد؛ بنابراین، هر دو مرتكب گناه شده‏اند.
عبدالله‏بن سنان روایت می‏كند كه به امام صادق (ع) عرض كردم: عوره المؤمن علی المؤمن حرام؟
قال: نعم.
قلت: یعنی سفلته.
قال: لیس حیث تذهب! انما هو اذاعه سره. [۲۹]
آیا عورت مؤمن بر مؤمن حرام است؟ فرمودند: بله. گفتم: منظورت از عورت همان معنای عورتین‏ [۳۰] است؟
گفت: نه، آن گونه كه گمان كردی نیست. منظور از عورت نشر دادن سر او بود.
امام صادق (ع) از رسول اكرم (ص) چنین نقل كرده است: من اذاع الفاحشه كان كمبتدئها. [۳۱]
كسی كه عمل زشتی را نشر دهد، مثل كسی است كه آن كار را آغاز كرده است.
همچنین امام صادق (ع) فرمود: من قال فی مؤمن ما رأته عیناه و سمعته اذناه فهو من الذین قال الله عز و جل ان الذین یحبون ان تشیع الفاحشه فی‏الذین امنوا لهم عذاب الیم. [۳۲]
كسی كه از مؤمنی، چیزی را كه با چشمش دیده یا با گوشش شنیده، به كس دیگر بگوید، از كسانی كه ایمان آورده اند، نشر یابد و برای ایشان عذاب دردناكی است.
در غیبت، گوینده با گفتار، و شنونده با شنیدن خود، راز دیگری را فاش می‏كنند و منشأ نشر عمل زشت می‏شوند، البته گوش كردن هرچیز دو حالت دارد:
۱. یا شنیدن (سماع) است؛ بدین معنا كه چیزی ناخودآگاه به گوش كسی می‏رسد، بدون این كه او خواسته باشد به آن گوش فرادهد.
۲. یا گوش دادن (استماع) است؛ یعنی شخص به طور كامل توجه كند و آن چه را می‏شنود، به ذهن خود بسپارد.
نكته قابل توجه دیگر آن كه در مسأله غیبت، گوش ندادن به غیبت دیگران كافی نیست؛ بلكه افزون بر گوش نكردن، مقابله با آن نیز لازم است.
فقیهان بر این نظر اتفاق دارند كه نه تنها نباید به غیبت گوش كرد، بلكه اگر كسی در جایی غیبت می‏كند، باید او را از این كار بازداشت.