مرگ خاموش مرجانهاي دريايي

اين در حالي است كه مرجان‌ها از شاخص‌هاي زيستي بي‌نظيري برخوردار هستند و بايد بيش از اين مورد توجه دولت‌ها قرار گيرند. مرجان‌ها كه فقط يك درصد از بستر درياها را پوشش مي‌دهند. حدود 25 درصد از از تمام حيات دريا را در خود حفظ مي‌كنند و بسياري از انواع ماهي‌ها در مرجان‌ها زندگي مي‌كنند يعني هركدام از مرجان‌ها يك اكوسيستم كامل هستند.

هر يك مترمربع مرجان از نظر اقتصادي برابر 47هزار دلار مي‌ارزد، به طوري كه بزرگ‌ترين صنعت توريست جهان با جذابيت‌هاي طبيعي 10‌‌درصد از كل صنعت توريست را پوشش مي‌دهند، جالب است بدانيد كه از مرجان‌ها جهت توليد داروهاي ضدسرطان و نيز جهت پيوند استخوان استفاده مي‌شود.

مرجان‌ها گونه‌اي از جاندارانند كه نه گياهند و نه جانور بلكه ماينرال نام دارند و شامل دو‌‌دسته‌اند.

براساس آمار سازمان‌هاي جهاني، از بين رفتن جزاير مرجاني عواقب شديدي براي ميليون‌ها نفر كه امرار معاش آنها به اين مرجان‌ها وابسته است در بر خواهد داشت. اين تحقيقات نشان مي‌دهد، منطقه كاريبين در جهان بيش از ساير نواحي در معرض اين تهديد قرار دارد و با توجه به جمعيت زيادي كه در اين منطقه زندگي مي‌كنند، شبه‌جزيره فيليپين،‌ مالي،‌ هند و در ميان نواحي اقيانوس هند  آرام بيش از ساير نواحي در معرض خطر قرار دارد.

مرجان‌ها در سواحل جنوبي ايران

در حالي كه آبسنگ‌هاي مرجاني متنوع‌ترين اكوسيستم‌هاي جهان هستند، خبرها از جنوب ايران حاكي است تخريب اين ذخاير جهاني بشدت در حال انجام است و سازمان حفاظت محيط زيست نيز با وجود تلاش‌هاي خود، به دليل كافي نبودن امكانات و تجهيزات لازم، هنوز نتوانسته است نظارت كاملي بر آنها داشته باشد. آبسنگ‌هاي مرجاني جزو ذخاير زيستي جهاني محسوب مي‌شوند و از جايگاه بالايي به لحاظ ارزشي برخوردارند، ضمن اين كه اين اكوسيستم‌ها بهترين شاخص سنجش سلامت آب دريا هستند، به شكلي كه به تغييرات محيطي بسيار حساس بوده يعني ايجاد هر گونه تغييري در پارامترهاي فيزيكي درياها، بر آنها اثرگذار است.

در سال‌هاي اخير اين اكوسيستم‌ها به دليل ساخت و سازهاي بدون ارزيابي زيست محيطي مانند اسكله‌سازي، احداث پلت فرم، نصب خطوط انتقال نفت و گاز و دستبرد به اين ذخاير در سواحل جنوبي مورد تهديد قرار گرفته‌اند، همچنين آلودگي‌هاي نفتي خصوصا جنگ خليج‌فارس در دهه 90 و انفجار تعداد زيادي از چاه‌هاي نفت عراق موجب شد تا بخش عظيمي از سواحل آبسنگ عربستان، كويت و ساير كشورهاي حاشيه‌اي از بين بروند.

معاون محيط زيست دريايي سازمان حفاظت محيط زيست با اشاره به اين كه آب‌سنگ‌هاي مرجاني در مناطق خارك، خاركو، كيش، نايبند، قشم، هندورابي، لارك، تنب بزرگ و كوچك، ابوموسي، فارو، بني فارو، سيري و... وجود دارند، مي‌گويد: متاسفانه اين آبسنگ‌ها براي استفاده در آكواريوم‌ها و ماهيان آنها كه كاملا به آبسنگ‌ها وابسته هستند به دليل نقص قانوني قاچاق مي‌شوند، به شكلي كه ماهيان اين ذخاير حتي تا500 هزار تومان به كشورهاي عربي فروخته مي‌شود.

دكتر نبوي عمده‌ترين منابع آلودگي در خليج‌فارس و درياي عمان را نفت و تركيبات نفتي عنوان و تصريح مي‌كند: متاسفانه گاهي شركت‌هاي نفتي برخلاف گزارش ارزيابي خود اقدام مي‌كنند و در برخي موارد نظارت به‌‌طور‌‌كامل و كافي نيز مقدور نيست. انتقال مرجان‌ها نيز امروزه جهت نجات اين بخش مورد توجه مسوولان قرار گرفته است تا جهت احياي آنها اقدام شود، اما برخي از كارشناسان معتقدند، انتقال مرجان‌ها در خليج فارس موجب خشك شدن و از بين رفتن آنها مي‌شود و بهتر است به جاي انتقال مرجان‌ها كه كاري بسيار پرهزينه و پرخطر است، طرح‌هاي توسعه‌اي را به نقطه‌اي ديگر منتقل كنند.

محمدباقر نبوي معاون محيط زيست دريايي سازمان حفاظت محيط زيست در اين باره مي‌گويد: وقتي ذرات گرد و خاك و ديگر ذرات در آب رسوب مي‌كنند، اين ذرات به خاطر بزرگ‌تر بودن قطر آنها از قطر دهانه‌هاي مرجان‌ها باعث بسته شدن اين دهانه مي‌شوند و اين درحالي است كه اين دهانه تنها راه تغذيه مرجان‌هاست كه با آن از مواد آلي زنده در آب يعني پلانكتون‌ها تغذيه مي‌كنند. نبوي يكي ديگر از راهكارهاي نجات مرجان‌هاي سواحل جنوبي را از نابودي انتقال آنها به ديگر قسمت‌ها معرفي مي‌كند: انتقال مرجان‌ها پس از مطالعات كارشناسي و در صورتي كه مطمئن باشيم آسيبي به آنها نمي‌رسد، پذيرفته مي‌شود.

اما برخي از كارشناسان انتقال مرجان‌ها به نقاط ديگر را با دو مشكل مواجه مي‌داند: يكي اين كه درصد ماندگاري مرجان‌ها در فاصله زماني انتقال آنها به نقاط ديگر بسيار پايين است؛ چون آنها نياز شديد به آب تازه دارند و ديگر اين كه شرايط نگهداري مرجان‌ها در اين فاصله زماني به خاطر حجم زياد آنها بسيار پرهزينه است. البته بررسي‌ها نشان مي‌دهد كه همواره پيشگيري از نابودي اين گونه‌ها و تدوين برنامه‌هاي پيشگرانه از اقدامات نجات بخش بعدي موثرتر است.

مرجان‌ها و تغييرات آب و هوا

يك گروه از محققان بين‌المللي با بررسي مرجان‌ها در مجمع الجزاير سيشل مي‌گويند، افزايش دماي اقيانوس‌ها تاثيرات تخريبي جبران‌ناپذيري را بر صخره‌هاي مرجاني داشته است.

اين محققان مي‌گويند، پس از 7 سال كه از تخريب بسياري از صخره‌هاي مرجاني در سيشل مي‌گذرد، ‌تنها بخش محدودي از اين تپه‌ها ترميم شده‌اند و اين در حالي است كه در كنار رشد بيش از اندازه جلبك‌ها، اين منطقه با نابودي بزرگي از جمعيت ماهي‌ها مواجه شده است.

بيش از 90 درصد صخره‌هاي مرجاني زنده سيشل در سال 1998 در اثر افزايش بي‌سابقه دماي اقيانوس هند تخريب شدند و متاسفانه با ادامه روند افزايش گرمايش زمين در دهه‌هاي آينده، شاهد گسترش روند تخريبي صخره‌هاي مرجاني خواهيم بود.

از سوي ديگر به رغم همزيستي مرجان‌ها با جلبك‌هاي فتوسنتزكننده زماني كه دماي آب دريا به بيشتر از ميزان متوسط خود افزايش مي‌يابد، جلبك‌ها با ترشح مواد سمي، باعث مرگ مرجان‌ها مي‌شوند. جلبك‌ها بخش اصلي انرژي‌‌مورد نياز و رنگ مرجان‌ها را تامين مي‌كنند به‌همين علت، محققان از پديده نابودي مرجان‌ها به وسيله اثرات تخريبي جلبك‌ها به عنوان <پديده رنگ‌بري> نام مي‌برند. ادامه افزايش دما، باعث مرگ گروهي مرجان‌ها مي‌شود.

بررسي‌ها نشان مي‌دهد افزايش دماي اقيانوس‌ها در سال 1998 رنگ بري 16 درصد صخره‌هاي مرجاني در سراسر جهان را به همراه داشت، ولي تلفيق پديده آب و هوايي ال‌نينو و پديده‌هاي موسمي اقيانوس هند باعث شد تا بيشترين تخريب در اين منطقه رخ دهد. در اين حال، تخريب مرجان‌ها زيستگاه بسياري از ماهي‌ها را نابود كرده است و 4 گونه از ماهي‌ها در اين محل به طور كامل منقرض شدند و 6 گونه ديگر نيز در خطر انقراض قرار دارند.

بررسي‌ها نشان مي‌دهد، به دنبال اين پديده تنوع گونه‌هاي دريايي نيز در اين منطقه 50 درصد كاهش يافته است و كاهش تنوع گونه‌هاي دريايي، افزايش خطرپذيري بوم شناختي منطقه را به همراه دارد كه جبران‌ناپذير است.

خطر نابودي مرجان‌ها براي ماهي‌هاي كوچك بيشتر از ماهي‌هاي بزرگ‌تر است و ماهي‌هاي گياهخوار هم با نابودي مرجان‌ها در معرض خطر بيشتري قرار گرفته‌اند.

به گفته محققان، صخره‌هاي مرجاني اقيانوس هند پس از تخريب گسترده در سال 1998 ميلادي 3 بار ديگر نيز در معرض رنگ‌بري قرار گرفته‌اند.

محققان با استفاده از مدل‌هاي رايانه‌اي پيش‌بيني كرده‌اند كه روند تخريبي گسترده سال 1998 حداقل يك بار ديگر نيز تا 30 سال آينده تكرار مي‌شود و اين زنگ خطر و هشدار براي حفاظت از محيط زيست مرجان‌ها را براي كشورهايي كه از اين اكوسيستم بي‌نظير برخوردار هستند به صدا درآورده است.

حميده سادات هاشمي