آرتیشوی خاردار گیاهی است تنومند و علفی چندساله از جنس Cynara در خانواده کاسنی (Asteraceae) بومی غرب و مرکز مدیترانه میباشد
این گیاه با خشکی سازگار است و پراکنش آن از موراکو و شرق پرتغال تا لیبی، یونان و شمال فرانسه است. ممکن است این گیاه بومی قبرس، جزایر کاناری و مادیرا هم باشد.
در فرانسه، تنها در جنوب و منطقه مدیترانه ای به صورت وحشی رشد می کند. در استرالیا، کالیفرنیا و آرژانتین به عنوان علف هرز مهاجم شناخته می شود.
این گونه دو کالتیوار مهم دارد: Cynara cardunculus واریته altilis DC ( آرتیشوی خاردار) برای برگها و ساقه خوراکی استفاده می شود و گونه Cynara cardunculus واریته scolymus (L.) Fiori ( آرتیشو) برای جوانه های بزرگ خوراکی اش استفاده می شود. این دو کالتیوار نسبت به انواع وحشی دارای خارهای کمتری بوده، بزرگتر هستند ( تا دو متر می رسند)، ساقه های باریکتر و گلهای بزرگتری دارند. این خصوصیات به بالا رفتن عملکرد کمک می کند.
آرتیشوی خاردار تا ارتفاع 0.8 تا 1.5 متر رشد می کند. دارای برگهای کرکداریست که از سبز تیره تا سبز خاکستری متغیر است. دارای گلها بنفش یاسی، بزرگ و گرد است و کاپیتول بزرگ و برجسته ای به بزرگی 6 سانتی متر دارد.
آرتیشوی خاردار در یونان، رم و ایران باستان محبوبیت داشته و همچنان در برخی از این مناطق استفاده می شود. این گیاه در آفریقا و به خصوص در الجزیره و تونس پر طرفدار است. ساقه آرتیشوی خاردار کرکهای بسیار کوچک و تقریبا غیر قابل دیدنی دارد که اگر در پوست فرو بروند می توانند باعث ایجاد درد شوند. کالتیوارهای جدیدی ایجاد شده اند که فاقد این کرکها هستند.
آرتیشوی خاردار به فصل رشد خنک و بلند نیاز دارد( در حدود 5 ماه) اما به یخ زدگی حساس است. این گیاه در زمستان و بهار کاشته می شود.
شرایط ایده آل محیط برای رشد مطلوب این گیاه به صورت زیر است:
نور: آفتاب کامل
دما: مقاوم به سرما ولی حساس به یخ زدگی
رطوبت: خشک و نیمه خشک
خاک: انواع خاک با زهکشی خوب و مرطوب
دمای مناسب: 24 درجه در روز و 13 درجه در شب
ساقه های این گیاه را باید قبل از رشد به منظور مصرف خوراکی سپید سازی کرد. از این گیاه به دلیل گلهای بزرگ و برگهای نقره ای- سبز آن، به عنوان گیاهی زینتی نیز استفاده می شود.
این گیاه سرشار از آنزیم پروتئاز بوده و به همین دلیل به عنوان منبعی از آنزیمهای مورد نیاز برای تهیه پنیر نیز استفاده می شود. امروزه به عنوان یک منبع سوخت گیاهی مورد توجه قرار گرفته است. روغن بدست آمده از دانه های آن که به روغن آرتیشو شهرت دارد مانند روغن آفتابگردان است.
آرتیشوی خوراکی ماده اولیه برای پالایشگاه های زیستی در جهان است که مواد اولیه و روغن مورد نیاز برای ساختن بلوکهای ساختمانی را از پلاستیکهای زیستی فراهم می کند. این گیاه سرشار از ترکیبات فنولی است که به دلیل خاصیت آنتی اکسیدانتی این مواد امروزه توجه به این گیاه هم افزایش یافته است.
مهمترین ترکیبات موجود در آرتیشوی خاردار هیدروکسی سینامیک اسید هایی مانند کلروژنیک اسید، دی کافئول کوئنیک اسید(dicaffeoylquinic acids)، کافئیک اسید، فرولیک اسید و فلاونوئیدهایی مانند لوتولین -7- گلوکوزید(luteolin-7-glucoside ) و رنگدانه های گلیکوزیدی است
خواص درمانی Cynara cardunculus که تاکنون شناخته شده اند عبارتند از:
ضد تومور: پلی فنلهای آرتیشوی خاردار از رشد سلولهای سرطانی جلوگیری و پتانسیل حمله مجدد را کم می کند.
ضد افزایش کلسترول خون: در سال 2009 در مطالعه ای نشان داده شد که عصاره برگی آرتیشو می تواند کلسترول خون را کاهش دهد .
ضد سوء هاضمه و صفرا آور
مقابله با اکسیداسیون LDL
مقابله با تنشهای اکسیداتیو
در مطالعه ای نشان داده شد که برگها و دانه های Cynara cardunculus به میزان مشابه و دو برابر گلهای این گیاه دارای ترکیبات پلی فنلی است. چنین وضعیتی درباره فلاونوئیدها و تاننهای این گیاه هم مشاهده شد. علاوه بر این نشان داده شد که برگهای آرتیشوی خاردار رشد پاتوژنهایی مانند Staphylococcus aureus و Escherichia coli را محدود می کند.
در مطالعه دیگری نشان داده شد که میزان پلی فنلها و اسید هیدروسینامیک( hydroxycinnamic acids ) در میان کالتیوارها و همچنین قسمتهای مختلف گیاه متفاوت است که نشاندهنده زمینه مناسب برای انجام مطالعات اصلاح نژادی است.
آفات عمده این گیاه شته و حلزون است. بیماری های مهم این گیاه هم پوسیدگی خاکستری، کپک پودری و پوسیدگی ریشه است.
تکثیر این گیاه از طریق بذر،تقسیم بوته، پاجوش و قلمه ریشه ممکن است.
