حکم خمس سفیه و مجنون

چنانچه سفیه، مالک اموالی باشد که در پایان سال خمسی از خرج سالش زیاد بیاید، بیشتر مراجع آن را مشمول خمس شمرده‌اند، ولی نسبت به مجنون، برخی از مراجع اموال وی را متعلق خمس شمرده و برخی مشمول آن ندانسته‌اند. پس بر فرض شمول، قیّم و ولیّ باید نسبت به پرداخت آن وجوه شرعی اقدام نمایند.

چنانچه سفیه، مالک اموالی باشد که در پایان سال خمسی از خرج سالش زیاد بیاید، بیشتر مراجع آن را مشمول خمس شمرده‌اند[1]، ولی نسبت به مجنون، برخی از مراجع[2] اموال وی را متعلق خمس شمرده و برخی[3] مشمول آن ندانسته‌اند. پس بر فرض شمول، قیّم و ولیّ باید نسبت به پرداخت آن وجوه شرعی اقدام نمایند.

پاسخ مراجع عظام تقلید نسبت به این سوال، چنین است:

حضرت آیة الله العظمی خامنه‌ای (مد ظله العالی):

در مورد مجنون احتیاط واجب و در سفیه واجب است ولیّ آنها پرداخت کند.

حضرت آیة الله العظمی سیستانی (مد ظله العالی):

1. بله تعلق می‌گیرد.

2. قیّمی که از طرف حاکم شرع معین شده باید پرداخت کند.

حضرت آیة الله العظمی مکارم شیرازی (مد ظله العالی):

خمس واجب نیست.

حضرت آیة الله العظمی نوری همدانی(مد ظله العالی):

چنانچه سفیه و مجنون مالک اموالی باشند که زائد بر موونه باشد و به آن سال بگذرد باید ولی آنها خمس آن را بپردازد.

جواب: ارث خمس ندارد مگر آنكه یقین داشته باشید كه به مال مورث خمس تعلق گرفته و نپرداخته است كه ابتدا باید خمس مال جدا گردد و سپس تقسیم شود. (توضیح المسائل دوازده مرجع، م1754 و 1755).

جواب: اگر تدریجاً جهیزیه خود را با درآمد خود تهیه كنید خمس ندارد ولی چنانچه پول آن باقی بماند خمس آن را بپردازید. (ترجمه اجوبة الاستفتائات مقام معظم رهبری، چاپ وزیری، س899 و س909)

امام خمینی(ره):

اگر هبه زائد و شأن یا برای فرار از خمس باشد، خمس آن چیز باید داده شود.

آیة الله خامنه ای(دام ظلّه):

اگر به مقداری باشد که عرفاً مناسب شأن (بخشنده) باشد و بخشش صوری و به قصد فرار از خمس هم نباشد. خمس ندارد، ولی اگر بخشش صوری و برای فرار از خمس باشد، خمس واجب ساقط نمی شود.

آیة الله سیستانی(دام ظلّه):

اگر مناسب شأن وی باشد خمس ندارد.

آیة الله صافی گلپایگانی(دام ظلّه):

اگر بخشش در حد شأن باشد، اشکال ندارد.

آیة الله فاضل لنکرانی(ره):

در صورتی که بخشش مناسب با شأن انسان نباشد، راه فرار از خمس نمی باشد و باید خمس آن را بدهد همچنین است اگر بخشش به عنوان حلیه ای برای فرار از خمس باشد مثل اینکه مال خود را به کسی ببخشد و با او قرار بگذارد که بعد از فرا رسیدن سال خمسی، مال را به صاحب مال ببخشد.

(اگر بخشش زائد بر شأن نباشد و به خاطر خمس ندادن آن را ببخشد، اشکال ندارد و جایز است.)

آیة الله بهجت(ره):

اگر بخشش زائد بر شان او نباشد جایز است.

آیة الله گلپایگانی(ره):

اگر بخشش در حد شأن باشد اشکال ندارد ولی اگر بخشش حیله ای برای فرار از خمس باشد مثل این که مال خود را به کسی ببخشد و با او قرار بگذارد که بعد از گذشت سال خمسی، مال را به صاحب مال ببخشد، باید خمس آن را بدهد.

آیة الله مکارم شیرازی(دام ظلّه):

چنانچه واقعاً ببخشد و این مقدار بخشش در شأن او باشد خمس به او تعلق نمی گیرد؛ ولی از فضیلتی محروم شده است.

آیة الله تبریزی(ره):

اگر بخشش در حد شأن باشد اشکال ندارد ولی اگر بخشش حیله ای برای فرار از خمس باشد مثل این که مال خود را به کسی ببخشد و با او قرار بگذارد که بعد از گذشت سال خمسی، مال را به صاحب مال ببخشد، باید خمس آن را بدهد.

آیة الله نوری همدانی(دام ظلّه):

اگر بخشش به اندازه شأن و موقعیت وی باشد و برای فرار از خمس نباشد، اشکال ندارد.

آیة الله اراکی(ره):

بعید نیست که فرار از خمس مثل فرار از صوم باشد به سفر و خمس از او ساقط باشد.

آیة الله بهجت(ره):

الف) خمس ندارد.

ب) بنابر احتیاط واجب زائد بر موونه خمس دارد.

آیة الله خامنه ای(دام ظلّه):

دیه خمس ندارد.

آیة الله سیستانی(دام ظلّه):

الف و ب) خمس ندارد.

آیة الله شبیری زنجانی(دام ظلّه):

الف) خمس ندارد.

آیة الله صافی گلپایگانی(دام ظلّه):

الف و ب) خمس ندارد.

آیة الله مکارم شیرازی(دام ظلّه):

الف و ب) خمس ندارد.

آیة الله نوری همدانی(دام ظلّه):

الف و ب) خمس ندارد.

آیة الله وحید خراسانی(دام ظلّه):

الف) خمس ندارد.

ب) در فرض سوال خمس تعلق نمی گیرد. والله العالم.

پی نوشت:

[1]. البته آیت الله مکارم پرداخت خمس در مورد اموال سفیه واجب نمی‌دانند.

[2]. آیات عظام سیستانی، نوری همدانی و خامنه‌ای.

[3]. آیات عظام مکارم شیرازی و هادوی تهرانی.