معرفی کتابهای طنز

«خندمین تر افسانه» کتابی است پژوهشی که در آن دکتر اسماعیل امینی به جلوه های طنز در آثار مولانا در مثنوی معنوی پرداخته است.
به گزارش شیرین طنز، به نقل از پایگاه خبری سوره مهر،‌ ادیبان و ادب دوستان بیشتر اسماعیل امینی را با شعر آن هم با شعر طنز و نگارش آثار پژوهشی در حوزه طنز می‌شناسند. امینی از شاعران توانایی است که در به‌ کارگیری واژه از جسارت ویژه ای چه در شعر و چه در سخنوری برخوردار است. امینی آثار پژوهشی زیادی از جمله طنز در شعر سعدی (کتاب لبخند سعدی)، طنز در اشعار مولانا (کتاب خندمین تر افسانه) و طنز در شعر سید حسن حسینی ( کتاب فستیوال خنجر) و… را تا کنون به رشته تحریر در آورده است. در این گزارش به کتاب «خندمین تر افسانه» می پردازیم که پژوهشی است بر جلوه های طنز در آثار مولانا.

این کتاب در شش فصل با عنوان های: مروری بر ملاحظات نظری، نگاهی به کتاب تلخند، طنز و اهداف عالی آن در مثنوی، روش طبقه بندی طنز و شوخ طبعی در مثنوی، فشرده حکایت ها و تمثیل های طنزآمیز و شوخ طبعانه مثنوی و طبقه بندی حکایت های طنزآمیز مثنوی بر اساس اهداف مورد تهاجم نوشته شده و به ارزیابی طنز و جلوه های آن در مثنوی معنوی می پردازد.

امینی در پیشگفتار ابتدای این کتاب آورده است: «هم دل‌ باختگی به مولانا و اندیشه‌ها و آثار او و هم سحر بیان خاص مولانا در مثنوی معنوی انگیزه اصلی این پنجه‌افکنی نابرابر و دل به دریا زدن بی‌پروا بود. آشنایی با طنز و تجربه‌هایی که از طنزنویسی طی سالیان کسب کرده بودم مرا چون آن نحوی مغرور اعتماد‌به‌نفس می‌بخشید و از بیم موج و بضاعت اندک غافل می‌کرد.

تصورم این بود که دل‌نشینی طنز، همراه با شیوایی حکایات مثنوی، این جست‌‌وجو و دشواری‌هایش را چندان حلاوت خواهد بخشید که با سرعت راه به مقصود خواهم برد. اما آن‌گاه که چند گامی از ساحل این دریا دور شدم، سیلاب و امواج اندیشه و هنر و بیان مولانا رخ‌نمون شد و بی‌کرانگی و بی‌سویی چهره کرد. شوق کنکاش و آموختن و کشف زیبایی‌های ناشناخته بر شتابِ زمان و بیم دستخوشِ گرداب شدن چیره شد و اگر نبود دستگیری و راهنمونی استادان و آموختگان این راه، چشم‌نوازی و دلربایی مناظر و مرایای این بحر مانع دستیابی به مقصود می‌شد.»

فصل اول این اثر مروری است بر ملاحظات نظری درباره طنز و شوخ‌طبعی و شاخه‌های آن، که دو گونه طبقه‌بندیِ معطوف به چرایی و چگونگی انواع طنز را بررسی می‌کند و به ارزیابی تعریف‌ها و روش‌های طبقه‌بندی گونه‌های طنز می‌پردازد. در بخش طبقه بندی شاخه های شوخ طبعی همچنین به معرفی هزل ، هجو، فکاهه و طنز پرداخته شده و تعریف صاحب نظران نامداری را در توضیح این طبقه بندی به معرفی این بخش افزوده است. در آغاز فصل اول همچنین پاراگرافی از مقاله ای به قلم شمس آورده است که در آن به تعریف مطایبه و شادی پرداخته و در ادامه خواهیم خواند:
« شادی، همچو آب لطیف و صاف، به هرجا می‌رسد. در حال، شکوفه‌عجبی می‌روید و من الماء کل شیء حی. آن آبی که آب از او روید و از او زنده شود و شیرین شود و صاف شود غم، همچو سیلاب سیاه، به هر جا که رسد، شکوفه را پژمرده کند و آن شکوفه، که قصد پیدا شدن دارد، نهلد که پیدا شود.»

در فصل دوم، کتاب تلخند (بررسی طنز در داستان‌های مثنوی) از مهدی برهانی، به عنوان نمونه‌ ای از مطالعات پیشین در موضوع کتب، نقد و بررسی می ‌شود.

فصل سوم، با عنوان «طنز و اهداف عالی آن در مثنوی»، بحثی است درباره حکایت‌های بی ‌پروا، هزل‌آمیز و گاه شنیع و مستهجن در مثنوی که با مروری بر نقش طنز در آثار صوفیانه آغاز می ‌شود و درنهایت به چگونگی هم‌نشینی گونه‌های هزل‌آمیز و رکیک شوخ‌طبعی با مباحث کلامی و الهیات و معارف دینی در مثنوی می ‌پردازد. در این فصل نیز نقل قول هایی از ادیبان بزرگی چون بهاالدین خرمشاهی،‌سارتر، رشیق قیروانی ،دکتر ذبیح الله صفاداوری، دکتر زرین کوب، دکتر حلبی ،جاحظ بصری و … بیان شده که در ادامه به بخشی از نظر سارتر، نویسنده و فیلسوف فرانسوی درباره تفاوت و مرز بین طنز و هجو می پردازیم:
«طنز با نیشخندی عنادی و استهزاآمیز، که آمیخته به ابهامی از جنبه‌های مضحک و غیر عادی زندگی است، پای از جاده شرم و تملک نفس بیرون نمی ‌نهد و همین نکته مرز امتیاز طنز از هزل و هجو است. از همین روست که در شعر و ادب‌ کلاسیک طنز با هزل و هجو سر مویی‌ فاصله ندارد.»
در فصل چهارم نیز روش طبقه‌بندی طنز و شوخ‌طبعی در مثنوی و اختصاصات آن مطرح می ‌شود.

فصل پنجم، خلاصه‌ای از حکایت‌های طنزآمیز مثنوی را به ترتیب دفترها و شماره ابیات دربر دارد و در پایان هر حکایت به شگردهای مطایبه در آن حکایت اشاره‌ای آمده است و در برخی از آن‌ها نقاط پیوند حکایت‌های طنزآمیز با بستر اصلی اندیشه و ساختار حاکم بر مثنوی باز نمایانده شده و چگونگی تلفیق میان صورتِ گاه به‌شدت نازل و مبتذل با معانی بلند و ارجمند مطرح شده است. ۷۷ داستان مثنوی که با درون مایه طنز همراه بوده و بیانی نزدیک تر به طنز داشته است در این فصل گنجانده شده است.

فصل ششم به طبقه ‌بندی حکایت‌های طنز مثنوی بر اساس اهداف مورد تهاجم اختصاص یافته است. در این فصل، چهار گروه اصلی به عنوان اهداف مورد تهاجم در حکایت‌های طنزآمیز و شوخ‌طبعانه مثنوی مطرح شده‌اند که عبارت‌اند از: مسائل جنسی و قبایح افعال و اسافل اعضا، باورهای مذهبی ظاهربینان؛ روش استدلال و مباحثه اهل فلسفه و منطق و خصلت‌های نکوهیده انسان. درفصل ششم همچنین به اهداف طنز و تقسیمات ان از منظر دکتر شادروی منش اشاره شده و توضیحاتی درباره این تقسیم بندی شده است.

لازم به ذکر است کتاب «خندمین تر افسانه» با شمارگان ۲۲۰۰ نسخه در ۱۳۵ صفحه توسط انتشارات سوره مهر منتشرشده است.