مدارا» مؤثرترین نسخه مقابله با پرخاشگری نوجوانان

سلامت نیوز : پرخاشگری یكی از ویژگی‌های رفتاری است كه تحت تأثیر عوامل محیطی مانند خانواده و مدرسه افزایش پیدا می‌كند. حساس‌ترین دوران زندگی هر فردی دوره نوجوانی او به‌شمار می‌رود. نوجوانان در این دوره حساس به دنبال كسب هویت و استقلال‌طلبی هستند و ممكن است برخی شرایط را نادیده گرفته و به‌گونه‌ای دیگر برخورد كنند. رفتارهای پرخاشگرانه در این دوره بیشتر دیده می‌شود كه تحت تأثیر برخی محرك‌ها انفعالی تر و تكانه‌ای‌تر قرار می‌گیرد. 

به گزارش سلامت نیوز به نقل از ایران ؛ والدین در محیط خانواده و معلمان در محیط‌های تحصیلی و آموزشی باید از شرایط این دوران پراهمیت آگاه باشند تا بتوانند مهارت‌های مهم در كنترل و مدیریت خشم را به نوجوانان آموزش دهند.در این خصوص با مریم رامشت روانشناس به گفت‌وگو نشسته‌ایم. 

چرا واژه پرخاشگری را همواره در كنار دوره نوجوانی می‌شنویم؟ 
اصولاً خشم حالت برانگیختگی و هیجانی شدید هنگام روبه‌رو شدن با محرك‌های نامناسب محیطی و احساسی است كه همه نوجوانان به نوعی آن را تجربه می‌كنند. نوجوانی مرحله حساسی در زندگی است كه می‌توان آن را گذر از دوران كودكی به بزرگسالی دانست. طول این دوره از آغاز بلوغ تا هنگام پذیرش مسئولیت‌های بزرگسالان در جامعه است. ویژگی‌های دوران نوجوانی به‌گونه‌ای است كه نوجوان را بیش از كودكان و بزرگسالان در معرض پرخاشگری قرار می‌دهد. ازجمله ویژگی‌های جسمانی مانند ناهماهنگی در حركات، احساس درد عضلانی و خستگی و آغاز بلوغ است. همچنین ویژگی‌های شناختی مانند رشد تفكر، مفهوم خود، رشد هویت، استقلال‌طلبی و مسئولیت‌پذیری است یك سری ویژگی‌های عاطفی مانند ناپایداری‌های هیجانی، ناشی گری در ابراز عواطف، ترس، اضطراب و كم‌رویی و تخیل در این دوره وجود دارد. برخی دیگر ویژگی‌های اجتماعی است كه نوجوان نیاز به كسب موقعیت‌های اجتماعی، نقش گروه همسالان در رفتار، تشخص طلبی و نیاز به استقلال دارد. مجموعه این ویژگی‌ها نشان می‌دهد نوجوان برای رسیدن به چیزهایی كه نیاز دارد با جامعه خود درگیری پیدا می‌كند. 

چند درصد از نوجوانان دچار پرخاشگری هستند؟ 
شاید نتوان آمار دقیقی داد اما به دلیل خصوصیات این دوران و تغییرات هورمونی، جسمانی و عاطفی در این مرحله اتفاق می‌افتد. اغلب نوجوانان تجربیاتی از خشم و عصبانیت را در زندگی دارند كه توسط خانواده همیشه مورد توجه و اعتراض بوده است. 

علل اصلی پرخاشگری نوجوانان چیست؟ 
نخستین دلیل مقابله با تهدیدهای جسمانی و روانی، الگوبرداری است. اگر در محیط خشونت را مشاهده كنند آنها نیز پرخاشگر می‌شوند. اگر نوجوانان مبتلا به اختلالات روانی باشند و قادر به كنترل هیجانات خود نباشند دست به رفتارهای خشونت‌آمیز می‌زنند. نیاز به قدرت‌طلبی و نمایش نوجوانان چون در دوره كسب استقلال هستند نیز عامل دیگری به حساب می‌آید. آنها معمولاً برای رسیدن به اهداف خود پرخاشگری می‌كنند. 

پرخاشگری دختران و پسران چه تفاوت‌هایی با هم دارد؟ 
پرخاشگری در هر دو جنس وجود دارد اما امكان بروز خشم و رفتارهای ناشی از احساس عصبانیت در پسران به دلیل ویژگی‌های جسمانی و كمبود محدودیت‌های محیطی بیشتر است. به این معنی كه ظاهراً عصبانیت پسران نسبت به دختران از طرف خانواده و محیط بیشتر پذیرفته می‌شود و پسران كمتر مورد بازخواست، تنبیه و یا تهدید قرار می‌گیرند در حالی كه خانواده و محیط انتظار دارند دختران كمتر عصبانی شوند و بروز پرخاشگری توسط دختران كمتر قابل پذیرش است. 

محیط خانه و مدرسه تا چه اندازه در بروز پرخاشگری نوجوانان مؤثر است؟ 
گاهی نوجوان رفتار پرخاشگرانه‌ای از خود نشان می‌دهد كه نشان‌دهنده گسستگی روابط نوجوان با خانواده است. خشم و پرخاشگری او بیانگر این است كه والدین در جنبه‌هایی از والد بودن خود درست عمل نكرده و رفتارهایی از قبیل طردشدن، سهل انگاری، تهدید و تنبیه و توهین و تحقیر در ارتباطشان با نوجوان وجود داشته است. چون نوجوان در این شرایط از پذیرش مقررات و محدودیت‌های خانواده شانه خالی می‌كند در مقابل والدین هم تلاش بیشتری برای كنترل او می‌كنند در چنین شرایطی شاهد جنگی بین خانواده و محیط هستیم.به همان نسبت محیط مدرسه می‌تواند عامل تحریك كننده باشد. برخورد دوستان و معلمان با آنها و پذیرش آنها در این محیط بسیار حائز اهمیت است. گاهی نوجوان از طرف گروه همسالان مورد پذیرش قرار نمی‌گیرد و یا توسط معلمان مورد تحقیر، توهین و قضاوت قرار می‌گیرد این مسئله باعث ناامیدی و سركشی بیشتر نوجوان یا فرار او از مدرسه می‌شود. 

چه رهنمودهایی برای جلوگیری از میزان پرخاشگری دارید؟ 
دراین مورد بیشترین توصیه را باید به والدین داشت زیرا برخورد صحیح والدین با نوجوان و افزایش اعتماد به نفس وی باعث می‌شود در محیط مدرسه نوجوان قوی‌تر و متناسب‌تر برخورد كند. همچنین در شرایطی كه دچار پرخاشگری شده نخستین توصیه بازسازی روابط خانوادگی است یعنی رفتارهایی توأم با پذیرش نوجوان، یادآوری نكات مثبت او، كنترل و نظارت بموقع و مناسب، انجام فعالیت‌های مشترك خانوادگی، فعالیتی تفریحی و ورزشی برای نوجوان در كاهش ناسازگاری و تنش او بسیار كارساز است.آگاهی والدین از روش‌های انضباطی اشتباه است چون روش‌های انضباطی نادرست موجب بروز رفتارهای پرخاشگرانه می‌شود. روش‌هایی مثل توجه والدین به رفتارهای نادرست و برخورد غلط، نظارت ضعیف داشتن، استفاده از مجازات و تنبیه و ایجاد ترس و اضطراب از شیوه‌های اشتباه انضباطی است كه نوجوان را به سمت پرخاشگری سوق می‌دهد. والدین باید افكار منفی خود را تغییر بدهند برخی از آنها به اشتباه تصور می‌كنند فرزندان مسبب مشكلات خانوادگی هستند یا عنوان می‌كنند ما با فرزند خود مشكلات زیادی داریم.این گونه افكار منفی به طور ناخودآگاه باعث طرد نوجوان و افزایش خشم او می‌شود. برای كنترل خشم فرزندان باید رابطه محبت آمیز داشت و انتظارات و توقعات را كاهش داد.همچنین والدین باید نقش واقعی نوجوان را از او انتظار داشته باشند و نخواهند كه در نقش والدین رفتار كنند. باید دقت شود كه آنها در گذر از كودكی به بزرگسالی هستند پس افراط و تفریط صورت نگیرد. در محیط‌های آموزشی مانند مدارس باید در افزایش و كاهش پرخاشگری دقت داشته باشند. پذیرش نوجوان توسط معلمان و همكلاسیان نیز حائز اهمیت است. در این دوران اغلب خانواده‌ها بدون آگاهی از نیاز نوجوان او را از لحاظ ارتباطی بشدت محدود می‌كنند و باعث می‌شود نوجوان به صورت افراطی و پنهانی وارد گروه‌های دوستی نامناسب شود. 

پرخاشگری چگونه زندگی نوجوان را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد؟ 
پرخاشگری نوجوان یك سری عوارض جسمانی و روانی دارد. همچنین عوارض روانی، خیال‌پردازی‌های غیرواقعی، احساس گناه، بی‌عدالتی و طردشدگی است كه همه آنها در اثر خشم به وجود می‌آید. باعث می‌شود فرد ارتباطات خود را با محیط، خانواده و دوستان را مشكل ببیند. آنها به تدریج احساس انزوا می‌كنند و نمی‌توانند ارتباط خوبی با اطرافیان برقرار كنند. در نتیجه نوجوان از خانواده و محیط آموزشی دور می‌شود. 

چه تكنیك‌هایی را در این خصوص پیشنهاد می‌دهید؟ 
تشویق نوجوانان به انجام فعالیت‌های فرهنگی، اجتماعی و ورزشی. تشویق آنها به پیشرفت تحصیلی، بازسازی شیوه گفت‌وگو با نوجوان در كنترل خشم و كاهش آن كمك‌كننده است. والدین باید با نوجوانان خود به خوبی صحبت كنند و او را مورد قضاوت قرار ندهند. همچنین باید در محیط تغییرات مثبت ایجاد شود. سعی شود نوجوان بتواند موقعیت و شرایط خود را درك كند. پذیرش مثبت نسبت به نوجوان خود داشته باشند. توانایی حل مسئله، كنترل اضطراب و پرخاشگری را به نوجوان یاد بدهند. اگر خشم در محیط خانه وجود داشته باشد والدین آن را در مرحله اول حل كنند. 

آیا مطالعاتی درخصوص اینكه در چه ساعاتی از روز بیشتر نوجوانان پرخاشگری می‌كنند وجود دارد؟ 
مطالعه مستقیمی در این زمینه شكل نگرفته است.اما وقتی نوجوان از لحاظ درسی و انتظارات محیطی تحت فشار قرار بگیرد پرخاشگری افزایش پیدا می‌كند به‌طور كلی در محیط آموزشی نوجوانان بیشتر پرخاشگری می‌كنند.