گنبد هارونيه مشهد

گنبد هارونيه مشهد

Harooniye Dome Mashhad

  تنها اثر بر جاي مانده از توس قديم که از دیدنی های مشهد است، بناي آجري است معروف به گنبد هارونيه که در سالهای اخیر مرمت و باز سازي شده است مردم اين بنا را زندان هارونيه مي نامند و در متون وسفر نامه ها از آن مسجد توس آرامگاه و خانقاه غزالي نام برده شده است . تحقيقات اخير نشان داده که هارونيه  که از جاهای دیدنی مشهد است ،صرفا آرامگاه يا خانقاهي است که در سده هاي هفتم يا هشتم هجري هم پهلو با يک بناي مذهبي ديگر و بر روي خرابه هاي ابنيه کهن ساخته شده است اين بنا شامل  يک فضاي وسيع مربع گنبد دار به ارتفاع حدود25 متر و وسعت 12*12 متر است در انتهاي بنا سه حجره با اتاقک و تزئيناتي شامل گچبري قرار دارند تزدينات  نماهاي بیرونی بسیارمنحصربفرد مي باشد.

گنبد هارونيه مشهد

گنبد هارونيه مشهد

 گنبد هارونيه مشهد که از آثار تاریخی مشهد است در 25 کیلومتری شمال غربی مشهد در حاشیه غربی جاده مشهد – طوس، بنایی ناشناخته و پررمز و راز قرار دارد و بهتر است در تور مشهد وقتی برای بازدید از این بنا اختصاص دهید . بقعه «هارونیه‏» بنایی است مکعب شکل و آجری که در قلب دشت طوس واقع گردیده است. این بنا از نظر عظمت، قطر پایه ‏ها، قدرت ایستایی در کف و گنبد دارای معماری خاص است و توجه به این نکته که هارونیه یگانه اثر برجای مانده از شهر باستانی طوس است، اهمیت آن را مشخص ‏تر می‏سازد . بنای هارونیه چنان که گفته شد تنها بنای بازمانده از شهر کهن طوس است. عوام آن را به نام «زندان هارون‏» می‏شناسند و احتمالا به این دلیل «هارونیه‏» خوانده می‏شود، حال آن که نه تنها بنا از لحاظ شکل و نقشه هیچ گونه شباهتی به زندان ندارد، بلکه طبق مستندات تاریخی نمی‏توان هیچ گونه ارتباطی بین این اثر و هارون‏الرشید خلیفه عباسی یافت; زیرا هارون در سال‏193 ه . ق. وفات یافته است در حالی که اصل بنا را با توجه به شکل معماری، از دوره ایلخانی (قرن هشتم هجری) می‏دانند که بخشهایی در دوره تیموری به آن الحاق شده است.  از طرف دیگر به دلیل تشابه سبک معماری بنا به معماری رازی،  این بنا را مربوط به قرن ششم هجری می‏دانند.

گنبد هارونيه مشهد

گنبد هارونيه مشهد

در حفاریهایی که به سال 1354 در این بنا صورت گرفت، ضمن پیدا شدن سفالهای مربوط به دوران سلجوقی، تیموری و صفوی، جرز بسیار قطوری از سنگ و ملات ساروج که کاملا یادآور پی بنای آتشکده‏ های ساسانی است مشاهده شد و نتایج آثار بدست آمده حاکی است که پی این بنا سابقه‏ ای خیلی پیش از قرن ششم داشته است. پس از بررسی بنا و مطالعه نظریات مختلف محققان سؤالی برای نگارنده پیش آمد که این بنا از چه زمان و توسط چه کسی هارونیه نامیده شد. بررسی سفرنامه ‏ها و نوشته ‏های جهانگردان و پژوهشگران داخلی و خارجی که از حدود صد سال قبل تاکنون در نوشته‏ های خود به این بنا اشاره کرده‏ اند نشان داد که تنها عوام و مردم بومی بودند که بنا را نخست نقاره‏ خانه و سپس زندان هارون نامیدند و بر اثر آن نام «گنبد هارون‏» هم بعدها به کار برده شد. به نظر نگارنده با توجه به این که معمولا ساکنان اطراف بناهای تاریخی و محوطه‏ های باستانی در مورد آثار مجاور مساکن خویش داستانها و افسانه‏ هایی می‏سازند که اغلب با واقعیت مطابقت ندارد، نامیده شدن این بنا نیز با عنوان هارونیه از طرف ساکنان نمی‏تواند ارزش تحقیقی یا مبنای تاریخی صحیحی داشته باشد.  به همین ترتیب است‏برج واقع در لاجیم مازندران که به یادبود بانویی از سلسله آل باوند بنا گردیده اکنون به نام امامزاده عبدالله شهرت یافته است،  یا مقبره ارسلان جاذب سپهسالار دوره غزنویان در سنگ‏بست که عوام آن را «قبر ایاز» می‏دانند.

گنبد هارونيه مشهد

گنبد هارونيه مشهد