تاریخچه جام ملت های آسیا

جام ملت‌های آسیا یک جام فوتبال است که کنفدراسیون فوتبال آسیا (ای‌اف‌سی) آن را برگزار می‌کند. قهرمان این جام، قهرمان قاره آسیا در رشته فوتبال می‌باشد و به طور خودکار به جام کنفدراسیون‌ها راه می‌یابد. این جام از سال ۱۳۳۵ تا ۱۳۸۳ هر چهار سال یک بار برگزار می‌شد. به دلیل همزمانی این جام با جام ملت‌های اروپا و المپیک، کنفدراسیون فوتبال آسیا تصمیم گرفت تا دورهٔ این بازی‌ها را تغییر دهد تا در سطح جهان به این جام توجه بیشتری شود. بعد از جام ملت‌های آسیا ۲۰۰۴، این جام در سال ۲۰۰۷ برگزار شد (با فاصله سه سال)، اما از این پس باز هم هر چهار سال یکبار برگزار خواهد شد.

قدرت‌های اول آسیا سالیان سال بر این جام حکمفرمایی می‌کردند، تیم‌های ژاپن و کره جنوبی از شرق و تیم‌های ایران و عربستان سعودی از غرب، همواره در میان یکی از تیم‌های دیدار پایانی بوده‌اند. در میان تیم‌های دیگری که در این جام موفق بوده‌اند می‌توان به عراق، امارات، کویت و چین اشاره کرد. استرالیا تازه‌ترین کشوری است که به این جام اضافه شده‌است.

تاریخچه

 سه دورهٔ نخست
عبدالرحمان تانکو رئیس کنفدراسیون فوتبال آسیا طرحی به نام جام آسیا را به اعضای اندک کنفدراسیون ارائه کرد. جالب این که اولین دوره جام ملتهای آسیا، در سال ۱۹۵۶ یعنی چهار سال زودتر از جام ملتهای اروپا برگزار شد. هنگ کنگ نخستین میزبان این جام بود؛ فقط سه کشور در دور پایانی شرکت کردند. کره جنوبی نخستین جام آسیا را به خانه برد. چهار سال بعد، کره جنوبی میزبان جام شد و این بار هم جام را در خانه خود نگه داشت؛ هنوز قدرت‌های بزرگ دوره‌های بعد آسیا متولد نشده بودند. ایران در مقدماتی این دوره شرکت کرد ولی به مرحله پایانی صعود نکرد. جام سوم در سال ۱۹۶۴ در اسرائیل برگزار شد. این دوره جزو کم‌رمق‌ترین دوره‌های جام است. ایران در این دوره هم غایب بود.

 دوره چهارم ۱۹۶۸
ایران در ۱۹۶۸ میزبان جام آسیا شد. جام بصورت گروهی برگزار می‌شد. ایران در یک بازی شبه فینال در حالی که برای قهرمانی به یک مساوی احتیاج داشت، اسرائیل را شکست داد. اولین قهرمانی ایران در جام رقم خورد. کم کم قدرت‌های آسیایی بیدار شدند. کره شمالی، برمه و کره جنوبی رقبای ایران در راه قهرمانی بودند.

 دوره پنجم ۱۹۷۲
جام ۱۹۷۲ در بانکوک تایلند برگزار شد. تیم ایران مسیر همواری تا فینال داشت. در این دوره برای نخستین بار مرحله حذفی به مسابقات اضافه شد. تیم ایران در این دوره کمی مغرور به قدرت خود شد و چیزی نمانده بود خیلی زود از جام خداحافظی کند. در بازی با تایلند، ایران با تیم دوم خود به میدان رفت و اگر درخشش جباری در دقایق پایانی و هت‌تریک او نبود ایران ۲-۰ مغلوب می‌شد. کره جنوبی و ایران به فینال رسیدند. بازی زیبا و فنی ایران دومین قهرمانی را در پی داشت.

 دوره ششم ۱۹۷۶
تیم‌های عربی کم کم وارد مسابقات آسیایی می‌شدند. کشور لبنان به عنوان ششمین میزبان جام ملتهای آسیا انتخاب شد اما به دلیل جنگ داخلی محروم شد. ایران به دلیل نفوذ در آسیا میزبانی دوره ششم را برعهده گرفت و در کمتر از هشت سال مجدداً میزبان شد. بازی‌های در دو شهر تبریز و تهران برگزار شد. حاشیه‌های جالب این دوره سوژه عکاسان و خبرنگاران بود. تیم کویت در بدترین فصل ممکن زیر باران پاییزی در ورزگاه گل آلود تبریز بازی می‌کرد. تیم ملی عراق و کویت در نیمه نهایی پس از پایان بازی به زد و خورد پرداختند. تیم ایران در این دوره گلی دریافت نکرد و مقتدرانه به فینال جام صعود کرد. بازی پرانتقاد ایران و زیبای کویت نشانگر ظهور قدرت‌های جدید عربی بود. ایران روی یک ضربه آزاد جام را در خانه نگه داشت. کاپیتان تیم ایران پرویز قلیچ خانی با سومین قهرمانی ایران به رکوردی جاودانه دست یافت. او تنها بازیکن آسیایی است که سه بار جام زرین آسیا را بالا برده‌است.رکورد سه قهرمانی پیاپی و دوازده پیروزی متوالی (از ۱۹۶۸) رکوردی است که هنوز هیچ تیمی در آسیا به جز ایران به آن دست نیافته‌است.

 دوره هفتم ۱۹۸۰
دوره هفتم ۱۹۸۰ فصل نوینی در فوتبال آسیا بود. کویت میزبان این رقابتها شد نخستین میزبان عربی این مسابقات بهترین تیم تاریخ خود را به همراه داشت. تیم ایران با تکیه بر ستارگان از جام جهانی برگشتهٔ خود تا نیمه نهایی بالا آمد اما یک اتفاق نادر در تاریخ جام ملتهای آسیا افتاد. درست یک روز قبل از بازی ایران و کویت جنگ بین ایران و عراق آغاز شد. آقای آسیا پس از ده سال بی شکستی در آسیا بخاطر روحیه بد در مقابل کویت شکست خورد و از صعود به فینال باز ماند. کویت در دومین حضور پیاپی خود در فینال کره جنوبی را سه بر صفر در هم کوبید و نخستین تیم عربی قهرمان رقابتها نام گرفت. سقوط ایران با قدرت‌نمایی کویت و تیم‌های عربی به همراه بود.

 دوره هشتم ۱۹۸۴
هشتمین دوره ۱۹۸۴ در سنگاپور برگزار شد. تیم عربستان از این دروه به جمع تیم‌های جام ملتها پیوست. ایران با یک تیم استثنایی و پرمهره، کویت قهرمان دوره قبل، در کنار کره جنوبی مدعی کسب جام بودند. تیم ایران در نیمه‌نهایی مقابل عربستان قرار گرفت. ایران با گل شاهرخ بیانی تا دقیقه ۸۹ پیروز و در فینال بود اما اشتباه یار خودی (شاهین بیانی برادر شاهرخ) و گل به خودی او بازی را به مساوی کشید. بازی در ضربات پنالتی به نفع عربستان شد و عربستان در یک فینال به یادماندنی چین را شکست داد و در اولین حضورش نخستین جامش را بالا برد. ایران در این دوره از مسابقات چهارم شد.

 دوره نهم ۱۹۸۸
نهمین دوره ۱۹۸۸ در کشور قطر و برای دومین بار در یک کشور عربی برگزار شد. بازی افتتاحیه جام که بین ایران و قطر بود را میشل پلاتینی گشایش کرد. تیم کره جنوبی و چین و عربستان مدعیان جام بودند. تیم کم‌تجربه ایران در این دروه با غلبه بر حریفان صاحب نام خود همه را متعجب کرد. مربی ایران در مقابل کره جنوبی تن به یک باخت مصلحتی داد. او برای روبرو نشدن با عربستان تن به شکست داد ولی محاسباتش درست در نیامد و عربستان حریف ایران شد. شکست سنگین سه بر صفر ایران برابر کره جنوبی از نتایج تلخ ایران در جام ملتهای آسیا است. عربستان این بار مقتدرانه ایران را شکست داد و راهی فینال شد. کره جنوبی با غلبه بر چین در فینال حاضر شد اما در ضربات پنالتی جام را به عربستان واگذار کرد تا ناکام‌ترین تیم فینال نام بگیرد. تیم ژاپن برای نخستین بار از این دروه وارد جام آسیا شد.

 دوره دهم ۱۹۹۲
دوره دهم ۱۹۹۲ در کشور ژاپن برگزار شد. سرمایه گذاری‌های ژاپن روی ورزش فوتبال سرانجام به ثمر نشست. تیم ژاپن میزبان و امارات تازه از جام جهانی ۱۹۹۰ برگشته و ایران قهرمان بازی‌های آسیایی ۱۹۹۰ مهم‌ترین مدعیان جام بودند. اما بدترین اتفاق ممکن برای ایران افتاد؛ در بازی مقابل ژاپن که سرنوشت‌ساز بود ایران یک گل مشکوک دریافت کرد. داوری جمال شریف مورد اعتراض ایران قرار گرفت و در پی آن حمله به داور باعث اخراج و محرومیت بازیکنان ایرانی شد. ایران برای نخستین بار در تاریخ جام ملت‌ها در گروه‌بندی حذف شد. امارات و ژاپن صعود کردند. عربستان بهترین فرصت برای قهرمانی سوم و شکستن رکورد ایران را پیدا کرد. عربستان در فینال مقابل ژاپن تن به شکست داد تا کشور آفتاب تابان دومین کشور شرقی بعد از کره جنوبی باشد که جام را برده‌است.

 دوره یازدهم ۱۹۹۶
دوره یازدهم (۱۹۹۶) در کشور امارات متحده عربی برگزار شد. تعداد تیم‌ها افزایش یافت.تیم ایران در بدترین روزهای تاریخ خود بود عربستان سعودی و ژاپن و کره جنوبی مدعیان کسب قهرمانی بودند. اما جام یازدهم جام شگفتی‌ها بود. حذف ژاپن در یک چهارم نهایی شکست ۶-۲ کره جنوبی برابر ایران و پیروزی عربستان در بازی مجدد مقابل ایران. تیم ملی ایران بهترین نتایج چند ساله‌اش را کسب کرد. عربستان را سه بر صفر برد و کره جنوبی را ناباورانه ۶-۲ مغلوب کرد. عربستان با بازی‌های ضعیف به سختی تا مرحله نیمه نهایی بالا آمد. اما باز هم ضربات پنالتی و داور عربستان را به فینال فرستاد. یک فینال کاملاً عربی بین امارات متحده عربی و عربستان برگزار شد. عربستان به سومین قهرمانی خود دست یافت و با رکورد ایران برابر شد.

 دوره دوازدهم ۲۰۰۰
چهار سال بعد پس از بیست‌وچهار سال میزبانی به لبنان رسید. دوره دوازدهم (۲۰۰۰) ژاپن و کره جنوبی دوباره به قدرت رسیده بودند. نتایج عجیبی در این دوره خلق شد. از نتیایج جالب این دوره می‌توان به: شکست ۴-۱ عربستان مقابل ژاپن شکست کره جنوبی برابر کویت و تساوی ایران و تایلند اشاره کرد. عربستان با وجود نتایج ضعیف به فینال رسید. کره جنوبی انتقام شکست دوره قبل را از ایران گرفت و در دقایق پایانی ایران را روی گل طلایی برد. ژاپن و عربستان دوباره فینال را برابر هم برگزار کردند و ژاپن دومین جام خود را به خانه برد.

 دوره سیزدهم ۲۰۰۴
در سال ۲۰۰۴ میزبانی به چین رسید و یکی از پرانتقادترین دوره‌های برگزاری بود.تیم‌های اردن و ازبکستان قدرتهای تازه آسیا بودند.بازی ایران و عمان یکی از بازی‌های جنجالی جام بود. درگیری دو مدافع ایرانی (رحمان رضایی و علی بداوی) با یکدیگر و حمایت داور ایرانی‌تبار از ایران این بازی را جنجالی کرد.در این دوره تیم ایران ستارگان به نامی چون علی دایی ،مهدی مهدوی کیا که عناوین بهترین بازیکن آسیا را در سالهای 1999 ،2003 به دوش میکشیدند را به همراه داشت .تیم ایران در این دوره بازی‌های زیبایی کرد .درخشش خیره کننده علی کریمی و بازیهای خوب مهدوی کیا به خصوص در بازی مقابل کره جنوبی که با هتریک علی کریمی همراه بود تیم ایران را در آستانه فینالیست شدن قرار داد ولی در نیمه‌نهایی با اشتباهات عجیب داوری و بی دقتی در زدن پنالتی توسط ایمان مبعلی ویحیی گل محمدی نتوانست از سد چین بگذرد و چین میزبان به فینال رسید. ژاپن خیلی ساده سومین جام را به خانه برد و سومین تیمی نام گرفت که سه بار قهرمان جام ملت‌های آسیا شده‌است. علی دایی با زدن چهاردهمین گلش در بازی رده‌بندی برترین گلزن تمام ادوار جام ملتها نام گرفت.شونسوکه ناکامورا بهترین بازیکن جام و علی کریمی وعلا هوبیل به صورت مشترک عنوان آقای گلی رقابت ها کسب کردند.علی کریمی در همان سال عنوان بازیکن سال آسیا را به دست آورد.

 دوره چهاردهم ۲۰۰۷
به تصمیم کنفدراسیون فوتبال آسیا برای تداخل نداشتن با بازی‌های المپیک و جام ملت‌های اروپا، این دوره با فاصله سه‌ سال نسبت به دوره قبل برگزار شد. چهار کشور مالزی، اندونزی، تایلند و ویتنام میزبان مشترک جام چهاردهم (۲۰۰۷) شدند. برای نخستین بار تیم استرالیا در جام شرکت کرد. عراق تیم شگفتی‌ساز این دوره شد و در نیمه‌نهایی کره جنوبی را حذف کرد. ژاپن با پیروزی بر استرالیا یکی از مدعیان را حذف کرد ولی مقابل عربستان سعودی تن به شکست داد تا این تیم برای ششمین بار به فینال رسید. یک فینال کاملاً غربی بین عراق و عربستان و یک رده بندی شرقی بین کره جنوبی و ژاپن شکل گرفت. فرصت استثنایی به دست عربستان سعودی افتاد تا با قهرمانی چهارم رکورد ایران را بشکند اما عراق بزرگترین شگفتی جام را آفرید و با پیروزی بر عربستان قهرمان جام چهاردهم شد.

 دوره پانزدهم ۲۰۱۱
قطر میزبان این دوره بود. ازبکستان با غلبه بر اردن و استرالیا با شکست دادن عراق به نیمه نهایی رسیدند. کره جنوبی و ایران برای پنجمین دوره متوالی در مرحله یک چهارم نهایی جام ملت‌ها به مصاف هم رفتند، کره با یک گل در وقت اضافه پیروز شد تا در این ۵ دیدار با ایران به ۳ برد رسیده باشد. ژاپن مدعی هم قطر میزبان را شکست داد. در نیمه‌نهایی ژاپن پس از تساوی ۲ بر ۲ با کره جنوبی در ضربات پنالتی ۳ بر صفر پیروز شد. استرالیا هم ازبکستان را با ۶ گل درهم کوبید. در رده‌بندی کره جنوبی ۳ بر ۲ مقابل ازبکستان به پیروز رسید و سوم شد. ژاپن هم با یک گل در وقت‌های اضافه استرالیا را برد و با چهارمین قهرمانی، پر افتخارترین تیم آسیا لقب گرفت. ژاپن این ۴ قهرمانی را در ۶ دوره اخیر بدست آورده است.

چهار تیم برتر هر دوره

تیم‌های موفق جام

    * میزبان
    # اسرائیل از سال ۱۹۷۰ از AFC جداشد.[۲] و به یوفا پیوست.
    ^ برمه سابق.
    ^^ جمهوری خمر سابق.

عملکرد میزبانان

ایران با دو قهرمانی در دو میزبانی خود (۱۹۶۸ و ۱۹۷۶) موفق‌ترین میزبان جام ملت‌ها بوده‌است. کرهٔ جنوبی (۱۹۶۰) و ژاپن (۱۹۹۲) در جایگاه بعدی قرار دارند.

قهرمانی‌ها به تفکیک مناطق

    غرب آسیا:  عربستان سعودی (سه قهرمانی)،  کویت (یک قهرمانی) و  عراق (یک قهرمانی)
    شرق آسیا:  ژاپن (سه قهرمانی)،  کره جنوبی (دو قهرمانی)
    جنوب شرقی آسیا:  میانمار(۱) (قهرمانی مشترک)
    آسیای میانه:  ایران(۲) (سه قهرمانی)،  هند (قهرمانی مشترک)

    ۱- کشور برمه بعدها نام خود را به «میانمار» دگرگون ساخت.
    ۲- کشور ایران تا سال 2007 در رده بندی آسیا در غرب آسیا بود ولی اکنون جزو آسیای میانه شمرده می‌شود.

بهترین بازیکن جام

کنفدراسیون فوتبال آسیا در پایان هر دوره از این بازی‌ها با ارزش‌ترین بازیکن از لحاظ فنی را به عنوان بهترین بازیکن بر می‌گزیند. گفتنی است که این جایزه میان سالهای ۱۹۵۶ تا ۱۹۶۸ وجود نداشت و در سال ۱۹۸۰ برگزار نشد.

آقای گل

علی دایی در سال ۱۹۹۶ با زدن هشت گل، رکوردار تعداد گل در یک دوره جام است.

بیشترین گل زدهٔ یک بازیکن در همهٔ دوره‌ها

بیشترین حضور یک بازیکن

تا سال ۲۰۰۴ عدنان الطلیانی (امارات متحده عربی) و لی مینگ (چین) با چهار بار حضور در مرحله نهایی رکوردار بودند. مهدی مهدوی کیا با حضور در جام 2007 به جمع این بازیکنان اضافه شد و بدین سان ایدر رکورد بیشترین حضور در این جام ۴ بار است که ۳ بازیکن به طور همزمان آن را دارا می‌باشند.

پرافتخارترین تیم آسیا

تیم ملی ایران تا ۱۹۹۶ صاحب این عنوان بود ولی در این سال ها عربستان و ژاپن با سه قهرمانی به رکورد ایران رسیدند. هم‌اکنون ژاپن با چهار قهرمانی (۱۹۹۲, ۲۰۰۰, ۲۰۰۴, ۲۰۱۱) پرافتخارترین تیم آسیا است.

رده‌بندی کلی

این جدول تیم‌ها را بر اساس عملکرد در تمامی دوره‌ها نشان می‌دهد. اگر این جدول بخواهد پایهٔ ارزیابی قرارگیرد، ایران بهترین تیم تمامی دوره‌های جام ملت‌های آسیا می‌باشد.