رهبر انقلاب در دیدار با اساتید، محققان، مسئولان و کارکنان مؤسسه‌ی دارالحدیث و پژوهشگاه قرآن و حدیث فرمودند: «انتظار فرج، انتظاری امیدبخش و نیروبخش است و روحیه‌ی انتظار یکی از بزرگترین دریچه‌های فرج برای جامعه‌ی اسلامی است.» انتظار فرج که یکی از موارد توصیه‌شده‌ی ائمه‌ی اطهار علیهم‌السلام به شیعیان است، در منظومه‌ی فکری شیعه جایگاه برجسته‌ای دارد. اما معنای این «انتظار» چیست و چگونه می‌توان «منتظر ظهور حضرت مهدی عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف» بود؟ بی‌شک هر تعریفی که از این دو مفهوم ارائه شود، وظایف و الزاماتی را نیز بر دوش منتظران واقعی خواهد گذاشت. در این یادداشت سعی شده است با استفاده از بیانات رهبر معظم انقلاب، به توضیح دو مفهوم «انتظار» و «منتظر» و همچنین بیان نسبت بین «تمدن اسلامی» که مورد تأکید رهبر انقلاب به‌عنوان آرمان نظام اسلامی است با «جامعه‌ی مهدوی» پرداخته شود.
معانی انحرافی از انتظار
متأسفانه درباره‌ی انتظار، معانی انحرافی نیز وجود دارد که باید آن‌ها را شناخت و مراقب بود که مبتلای به آن‌ها نشد. در یکی از این معانی ناصحیح، انتظار حالتی انفعالی ترسیم می‌گردد که فرد بدون هیچ فعالیت و اقدامی، صرفاً منتظر ظهور حضرت است تا ایشان بیایند و امور جامعه را از طُرق غیبی اصلاح کنند: «یک معناى انحرافى در باب انتظار بود که خوشبختانه امروز از آن فهم و برداشت غلط، اثر چندانى نیست. کسانى که مغرض و یا نادان بودند، این‌طور به مردم یاد داده بودند که انتظار، یعنى این‌که شما از هر عمل مثبت و از هر اقدام و هر مجاهدت و هر اصلاحى دست بکشید و منتظر بمانید تا صاحب عصر و زمان، خودش بیاید و اوضاع را اصلاح کند و مفاسد را برطرف نماید!»۱
یکی دیگر از تعاریف و برداشت‌های اشتباه و در عین حال خطرناک از انتظار نیز این است که فرد با مستمسک قرار دادن برخی از روایت‌ها که جهان را در آستانه‌ی ظهور، غرق در گناه و فساد معرفی می‌کند، راضی به فراگیر شدن گناه در جامعه شوند یا در این جهت اقدام نمایند که این نیز یک تلقی اشتباه و انحرافی و ناشی از عدم آشنایی صحیح با هدف و فلسفه‌ی رسالت و امامت است.
تمدن اسلامی یعنی آن فضایی که انسان در آن فضا از لحاظ معنوی و از لحاظ مادی می‌تواند رشد کند و به غایات مطلوبی که خدای متعال او را برای آن غایات خلق کرده است برسد؛ زندگی خوبی داشته باشد، زندگی عزتمندی داشته باشد، انسان عزیز، انسان دارای قدرت، دارای اراده، دارای ابتکار، دارای سازندگیِ جهان طبیعت؛ تمدن اسلامی یعنی این؛ هدف نظام جمهوری اسلامی و آرمان نظام جمهوری اسلامی این است.
معنای صحیح انتظار و وظایف منتظران
در نگاه صحیح به مفهوم انتظار، «گوشه نشینی» و «قعود» جایگاهی ندارد؛ بلکه انتظار، فراخواندن به تلاش و کوشش و جهاد است. در دوران غیبت، منتظران واقعی نسبت به حوادث و اتفاقات جهان بی‌تفاوت نیستند و خود را در برابر آن‌ها مسئول می‌دانند.
با این دید دوران غیبت دوران آسایش و راحت‌طلبی نخواهد بود و در این زمان منتظران واقعی باید بیشتر از دیگران خود را برای مجاهده و فعالیت آماده نمایند: «قبل از دوران مهدى موعود، آسایش و راحت‌طلبى و عافیت نیست. …قبل از ظهور مهدى موعود، در میدان‌هاى مجاهدت، انسان‌هاى پاک امتحان مى‌شوند؛ در کوره‌هاى آزمایش وارد مى‌شوند و سربلند بیرون مى‌آیند و جهان به دوران آرمانى و هدفىِ مهدى موعود ارواحنافداه روزبه‌روز نزدیکتر مى‌شود؛»۲
یکی از وظایف منتظران در دوران غیبت «آماده‌سازی زمینه‌ی اقدام حضرت» است. رهبر انقلاب در این‌باره می‌فرمایند: «شما باید زمینه را آماده کنى، تا آن بزرگوار بتواند بیاید و در آن زمینه‌ى آماده، اقدام فرماید. از صفر که نمى‌شود شروع کرد! جامعه‌اى مى‌تواند پذیراى مهدى موعود ارواحنافداه باشد که در آن آمادگى و قابلیت باشد، و الّا مثل انبیا و اولیاى طول تاریخ مى‌شود.»۳
ایشان در دیداری دیگر معنای «زمینه‌سازی» را توضیح می‌دهند و می‌فرمایند: «ما آن وقتى مى‌توانیم حقیقتاً منتظر به حساب بیاییم که زمینه را آماده کنیم. براى ظهور مهدى موعود ارواحنافداه زمینه باید آماده بشود؛ و آن عبارت از عمل کردن به احکام اسلامى و حاکمیت قرآن و اسلام است»۴ به تعبیر دیگر حرکت در همان مسیری که حضرت برای تحقق آن‌ها روزی ظهور خواهند کرد: «ما که منتظر امام زمان هستیم، باید در جهتى که حکومت امام زمان علیه‌الاف‌التحیةوالثناء و عجل‌الله‌تعالى‌فرجه تشکیل خواهد شد، زندگى امروز را در همان جهت بسازیم و بنا کنیم. البته ما کوچکتر از آن هستیم که بتوانیم آن‌گونه بنایى را که اولیاى الهى ساختند یا خواهند ساخت، بنا کنیم؛ اما باید در آن جهت تلاش و کار کنیم»۵
باید توجه داشت که تمدن اسلامی، امری مطلق نیست، فرایندی طولانی است که اهداف آن نیز به‌صورت نسبی محقق می‌شود. این تمدن دو بخش دارد؛ بخشی که قبل از ظهور امکان تحقق دارد و زمینه‌ساز ایجاد جامعه‌ی مهدوی و ظهور حضرت مهدی است؛ و بخشی که پس از ظهور محقق می‌شود و حد اعلای تمدن اسلامی است.
ایشان همچنین بزرگترین وظیفه‌ی منتظران در دوران غیبت را آمادگی و خودسازی برای مبارزه با مستکبران و زورگویان می‌دانند: «بزرگترین وظیفه‌ى منتظران امام زمان این است که از لحاظ معنوى و اخلاقى و عملى و پیوندهاى دینى و اعتقادى و عاطفى با مؤمنین و همچنین براى پنجه درافکندن با زورگویان، خود را آماده کنند.»۶
این مقاومت و مجاهده در برابر ظالمان و مستکبران سرانجامش پیروزی جبهه‌ی حق بر باطل خواهد بود: ««ما منتظریم»، یعنى این امید را داریم که با تلاش و مجاهدت و پیگیرى، این دنیایى که به وسیله‌ى دشمنان خدا و شیاطین، از ظلمات جور و طغیان و ضعیف‌کشى و نکبت حاکمیت ستمگران و قلدران و زورگویان پُر شده است، در سایه‌ى تلاش و فعالیت بى‌وقفه‌ى ما، یک روز به جهانى تبدیل خواهد شد که در آن، انسانیت و ارزش‌هاى انسانى محترم است و ستمگر و زورگو و ظالم و قلدر و متجاوز به حقوق انسان‌ها، فرصت و جایى براى اقدام و انجام خواسته و هوى و هوس خود، پیدا نخواهد کرد.»۷
انقلاب اسلامی تمهیدگر ظهور
با این نگاه جایگاه انقلاب اسلامی به‌عنوان انقلابی که بنا دارد زمینه‌ساز ظهور حضرت باشد، مشخص می‌شود. «منتظران واقعی» حضرت در این حکومت سعی می‌کنند احکام اسلامی و قرآنی را در جامعه پیاده کنند و در برابر ظلم مستکبران عالم بایستند. بنابراین اهداف پیش روی نظام جمهوری اسلامی نیز همان اهداف حکومت حضرت حجت عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف خواهد بود. با این تفاوت که تحقق این اهداف در زمان حضرت به معنای واقعی کلمه و به صورت کامل خواهد بود: «البته دولت اسلامىِ کامل به معناى واقعى کلمه، در زمان انسان کامل تشکیل خواهد شد؛ ... ما به قدر توان و تلاشِ خود مى‌خواهیم مجموعه‌ى کارگزاران حکومت را - که خودمان هم جزو آن‌ها هستیم - به نقطه‌اى برسانیم که با نصاب جمهورى اسلامى تطبیق کند. ما مى‌خواهیم خود را به حد نصاب نزدیک کنیم.»۸
ایجاد تمدن اسلامی؛ مأموریت اصلی منتظران
آرمان نظام جمهوری اسلامی نیز که تابعی از مقصد نهایی حکومت حضرت حجت عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف است، در یک جمله‌ی کوتاه «ایجاد تمدن اسلامی»۹ است. معنای این تمدن چیست؟ «تمدن اسلامی یعنی آن فضایی که انسان در آن فضا از لحاظ معنوی و از لحاظ مادی می‌تواند رشد کند و به غایات مطلوبی که خدای متعال او را برای آن غایات خلق کرده است برسد؛ زندگی خوبی داشته باشد، زندگی عزتمندی داشته باشد، انسان عزیز، انسان دارای قدرت، دارای اراده، دارای ابتکار، دارای سازندگیِ جهان طبیعت؛ تمدن اسلامی یعنی این؛ هدف نظام جمهوری اسلامی و آرمان نظام جمهوری اسلامی این است.»۱۰
رهبر انقلاب خطاب به شیعیان می‌فرمایند: «شما باید زمینه را آماده کنى، تا آن بزرگوار بتواند بیاید و در آن زمینه‌ى آماده، اقدام فرماید. از صفر که نمى‌شود شروع کرد! جامعه‌اى مى‌تواند پذیراى مهدى موعود ارواحنافداه باشد که در آن آمادگى و قابلیت باشد، و الّا مثل انبیا و اولیاى طول تاریخ مى‌شود.»
اما این تمدن اسلامی چه نسبتی با جامعه‌ی مهدوی در زمان ظهور حضرت حجت عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف دارد؟ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در این‌باره می‌فرمایند: «تمدّن اسلامی به صورت کامل در دوران ظهور حضرت بقیةاللَّه ارواحنافداه است. در دوران ظهور، تمدّن حقیقی اسلامی و دنیای حقیقی اسلامی به وجود خواهد آمد.»۱۱ باید توجه داشت که تمدن اسلامی، امری مطلق نیست، فرایندی طولانی و نسبی است که اهداف آن نیز به‌صورت نسبی محقق می‌شود: «فرایند تحقق هدف‌هاى اسلامى، یک فرایند طولانى و البته دشوارى است. به‌طور نسبى انسان به آن اهداف نزدیک مى‌شود؛ اما تحقق آن‌ها، بسیار طولانى است»۱۲
بنابراین تمدن اسلامی دو بخش دارد؛ بخشی که قبل از ظهور امکان تحقق دارد و زمینه‌ساز ایجاد جامعه‌ی مهدوی و ظهور حضرت حجت عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف است، و بخشی که پس از ظهور محقق می‌شود و حد اعلای تمدن اسلامی است. همچنان‌که ایشان خطاب به شیعیان می‌فرمایند: «شما باید زمینه را آماده کنى، تا آن بزرگوار بتواند بیاید و در آن زمینه‌ى آماده، اقدام فرماید. از صفر که نمى‌شود شروع کرد! جامعه‌اى مى‌تواند پذیراى مهدى موعود ارواحنافداه باشد که در آن آمادگى و قابلیت باشد، و الّا مثل انبیا و اولیاى طول تاریخ مى‌شود.»۱۳
با این توضیح مشخص می‌شود که بزرگترین وظیفه‌ی منتظران در دوران غیبت، خودسازی و آمادگی برای یاری حضرت و دنبال کردن اهداف حکومت ایشان از طریق ایجاد «تمدن اسلامی» است.
فرایند دستیابی به تمدن اسلامی هم بر اساس دیدگاه۱۴ رهبر معظم انقلاب، شامل وقوع «انقلاب اسلامی»، تشکیل «نظام اسلامی»، «دولت اسلامی»، «جامعه و کشور اسلامی» و سپس ایجاد «تمدن اسلامی» می‌شود که اکنون ما در دوران ایجاد «دولت اسلامی» قرار داریم.
پی‌نوشت‌ها:
۱. بیانات رهبر انقلاب در دیدار اقشار مختلف مردم ۱۳۶۹/۱۲/۱۱
۲. بیانات رهبر انقلاب در دیدار با مردم قم ۱۳۷۰/۱۱/۳۰
۳. بیانات رهبر انقلاب در دیدار با پاسداران ۱۳۶۸/۱۲/۱۰
۴. بیانات رهبر انقلاب در دیدار با مردم قم ۱۳۷۰/۱۱/۳۰
۵. بیانات رهبر انقلاب در دیدار مسئولان و اقشار مختلف مردم ۱۳۶۸/۱۲/۲۲
۶. بیانات رهبر انقلاب در دیدار اقشار مختلف مردم ۱۳۸۱/۷/۳۰
۷. بیانات رهبر انقلاب در دیدار اقشار مختلف مردم ۱۳۶۹/۱۲/۱۱
۸. بیانات رهبر انقلاب در دیدار رئیس جمهور و اعضای هیأت دولت ۱۳۸۴/۶/۸
۹. بیانات رهبر انقلاب در دیدار با رئیس و اعضای مجلس خبرگان رهبری ۱۳۹۲/۶/۱۴
۱۰. همان
۱۱. بیانات رهبر انقلاب در جمع اساتید، فضلا و طلاب حوزه‌ی علمیه‌ی قم در مدرسه‌ی فیضیه ۱۳۷۹/۷/۱۴
۱۲. بیانات رهبر انقلاب در دیدار کارگزاران نظام ۱۳۸۰/۹/۲۱
۱۳. بیانات رهبر انقلاب در دیدار با پاسداران ۱۳۶۸/۱۲/۱۰
۱۴. بیانات رهبر انقلاب در دیدار با دانشجویان کرمانشاه
