در آستانه ظهور، مسئولیت بسیار سنگین فعالان و منتظران امام عصر(عجل الله تعالی فرج الشریف)، مراقبت از خویش است؛ تا با هجوم فساد و ناهنجاری‌ها در جامعه، مبارزه کنند و خود را هم از تیررس دشمن بزرگ که هوای نفس و وسواس خناس، شیطان رجیم است ـ دور نگه دارند. به همین خاطر، ائمه اطهار(علیهم السلام) برای دوستداران امام عصر(عجل الله تعالی فرج الشریف) و منتظران حقیقی ایشان در عصر غیبت، نصایح و راه کارهایی بیان کرده‌اند که به اختصار برخی از آنها را به نگارش در می‌آوریم.
1- ایمان و تقوای الهی
از آن‌جایی که شیعیان، منسوبین به ائمه اطهار(علیهم السلام) هستند ـ به خصوص، منتظران که دل‌باخته امام خویش هستند ـ کاری نمی‌کنند که حضرت، پیش خدا شرمنده شود. هر چند صاحب‌الامر(علیه السلام) را نمی‌بینند، ولی خواسته او را می‌دانند و در جلب رضایتش می‌کوشند. اعتقاد به وجود امامی حیّ و زنده، تأثیر عمیق و سازنده‌ای در شخصیت یک مسلمان دارد؛ به گونه‌ای که همیشه در صدد است که گوش به فرمان آن حضرت باشد و اعمال و رفتارش را با آنچه که شایسته آن حضرت است، تطبیق دهد و افتخار اطاعت و رضایت خاطر او را برای خود کسب نماید. لذا گوش و دل به فرمایشات امام داده و با نگاه به روایات، آنچه او می‌طلبد انجام می‌دهد.
امام صادق(علیه السلام) در این باره فرموده است: «من سرّه ان یکون من اصحاب القائم فلینتظر وَ لیَعمَل بالورع و محاسنِ الاخلاق و هو منتظر».(1) در این حدیث، امام صادق(علیه السلام) از جمله اوصاف یاران امام مهدی(عجل الله تعالی فرج الشریف) را پرهیزکاری و تقوای الهی دانسته و خُلق نیکو را سفارش کرده است. همان طور که روایت دیگری، پرهیزکاری را از دین امامان خوانده(2) و در نامه‌ای که خود امام عصر(عجل الله تعالی فرج الشریف) به مرحوم شیخ مفید نوشته‌اند، سفارش به تقوای الهی کرده‌اند. همان وجود مقدس و نورانی در روایت دیگری به شیعیان و علاقه‌مندان خویش می‌فرماید: «فلیعمل کُلُّ امرئ منکم یَضرَبُ به من محبّتنا و لیَتَجَنَّب ما یُدینه مِن کرَاهتِنا و سَخَطِنا، فَاِنّ اَمرَنا بغتَةٌ، فَجأةٌ حینَ لا تَنفَعُهُ توبةٌ و لایُنجیهٍ مِن عقابِنا نَدَمٌ علی حَوبَةٍ؛(3) پس هر یک از شما باید آنچه را که موجب دوستی ما می‌شود، پیشه خود سازد و از هر آنچه موجب خشم و ناخشنودی ما می‌گردد، دوری گزیند؛ زیرا امر ما به یکباره و ناگهانی فرا می‌رسد و در آن زمان، توجه و بازگشت برای کسی سودی ندارد و پشیمانی از گناه، کسی را از کیفر ما نجات نمی بخشد».
امام باقر(علیهم السلام) می‌فرماید: «امر به معروف و نهی از منکر، راه پیامبران و روش صالحان و فریضه بزرگی است که به سبب آن، فرایض بر پا، راهها امن، کسب‌ها حلال، مظالم (به صاحبانش) باز گردانده، زمین آباد و حق از دشمنان گرفته می‌شود و امر (حکومت اسلامی) تحکیم می‌یابد.
در طول تاریخ نیز آنچه که بر انبیای الهی و معصومین(علیهم السلام)، سخت و گران می‌آمد، فقدان معنویت در جامعه بود. متأسفانه پاکی، پاکدامنی، صداقت و درستکاری، تعاون و همکاری، گذشت و ایثار، احسان و نیکوکاری جای خود را به هواپرستی و شهوت‌رانی، دروغ و دغل‌بازی، خودمحوری و موقعیت‌جویی، خیانت و جنایت، زیاده خواهی و افزون‌طلبی داده است و همین هم باعث دوری شیعیان از امام خویش شده؛ تا جایی که حتی حضرت مهدی(عجل الله تعالی فرج الشریف) می‌فرماید: «هیچ چیز، ما را از شیعیان جدا نکرده است مگر آنچه از کارهای ایشان که به ما می‌رسد؛ اعمالی که خوشایند ما نیست و از شیعیان، انتظار نداریم.»(4)
امام زمان(عجل الله تعالی فرج الشریف) نیز به دنبال زنده کردن همین حقیقت معنوی؛ یعنی ایمان و تقوای الهی است که بنا به فرموده قرآن شریف هر جامعه‌ای که آن را داشته باشد، خداوند برکت‌های آسمانی و زمین را بر آن جامعه می‌گشاید: «و لو انّ اهل القُری آمنوا و اتقوا لفتحنا علیهم برکات من السماء و الارض».(5)
امام عصر(عجل الله تعالی فرج الشریف) نیز انسان‌ها را دعوت به ایمان می‌کند؛ چرا که امام باقر(علیه السلام) می فرماید: «اذا قام القائم عرض الایمان علی کل ناصب فإن دخل فیه بحقیقة و الاّ ضرب عنقه؛(6) هنگامی که قائم، قیام کند، ایمان را بر هر ناصبی (دشمن اهل بیت(علیهم السلام)) عرضه می‌کند، اگر به راستی آن را بپذیرد، از او می‌گذرد و گرنه گردنش را می‌زند».
بنابراین با توجه به اهمیت موضوع، باید تا قبل از ظهور امام، خود را مسلّح به سلاح ایمان و تقوای الهی بکنیم تا بتوانیم از این اوضاع نابسامان اخلاقی روزگار، رهایی یافته و سالم بمانیم.
2- امر به معروف و نهی از منکر
از جمله مسائل اجتماعی که خداوند در قرآن، اهمیت فراوانی برای آن قائل شده و قوام اجتماع را نیز به آن دانسته، امر به معروف و نهی از منکر می‌باشد، که از اهم واجبات شمرده شده است. قرآن می‌فرماید:« و َلتَکُن مِنکُم اُمَّةً یَدعُونَ اِلَی الخَیرِ و یَأمرون بالمعروف و یَنهَونَ عن المنکر و اولئک هم المفلحون؛(7) باید از میان شما، کسانی باشند که دعوت به نیکی و امر به معروف و نهی از منکر کنند و آنها همان رستگارانند».
امام امیرالم?منین(علیهم السلام) در نهج‌البلاغه می‌فرماید: «تمام اعمال و کارها، حتی جهاد در راه خدا، در برابر امر به معروف و نهی از منکر مانند قطره‌ای در مقابل یک دریای بزرگ و پهناور است». (8)
دایره امر به معروف و نهی از منکر آن قدر گسترده است که تمام زوایای زندگی فردی و اجتماعی مسلمین را در بر می‌گیرد و محور اصلی آن، ترویج خوبی‌ها و ممانعت از زشتی‌ها در جامعه است. اهمیت این فریضه از آن جهت است که تغییر در رفتار اجتماع و گرایش مردم به اعمال نیک، پیش‌نیاز ضروری انقلابِ جهانیِ مصلح بشریت است؛ زیرا ظهور مهدی(عجل الله تعالی فرج الشریف) نیازمند جامعه‌ای است که آماده پذیرش اخلاقیات و اعتقادات الهی است.
امام باقر(علیهم السلام) می‌فرماید: «امر به معروف و نهی از منکر، راه پیامبران و روش صالحان و فریضه بزرگی است که به سبب آن، فرایض بر پا، راهها امن، کسب‌ها حلال، مظالم (به صاحبانش) باز گردانده، زمین آباد و حق از دشمنان گرفته می‌شود و امر (حکومت اسلامی) تحکیم می‌یابد».(9)
به همین علت از جمله کارهای فرهنگی حضرت امام عصر(عجل الله تعالی فرج الشریف)، زنده کردن امر به معروف و نهی از منکر است:«المهدی و اصحابه…. یأمرون بالمعروف و ینهون عن المنکر».(10)
از آن‌جایی که شیعیان، منسوبین به ائمه اطهار(علیهم السلام) هستند ـ به خصوص، منتظران که دل‌باخته امام خویش هستند ـ کاری نمی‌کنند که حضرت، پیش خدا شرمنده شود. هر چند صاحب‌الامر(علیه السلام) را نمی‌بینند، ولی خواسته او را می‌دانند و در جلب رضایتش می‌کوشند.
در حقیقت، نهی از منکر ـ که یکی از شاخصه‌های حکومت الهی است ـ تنها به زبان انجام نخواهد شد؛ بلکه در عمل نیز باید با منکرات و زشتی‌ها مقابله شود؛ تا در جامعه، جایی برای فساد و رذایل اخلاقی نماند و محیط زندگی از زشتی‌ها پاک گردد. در دعای ندبه نیز نسبت به امام زمان(عجل الله تعالی فرج الشریف) عرض می‌کنیم: «اینَ طامِسُ آثارَ الزّیغِ وَ الاَهواءِ، اَینَ قاطِعُ حَبائِلِ الکِذبِ و الاِفتِراءِ؛(11) کجاست آن کسی که ریسمان‌های دروغ و افتراء را ریشه‌کن کند؟»
3- صبر وتحمل در مقابل مشکلات
قرآن شریف، راه رستگاری را پایداری و استقامت در برابر مشکلات و هوس‌های دنیوی دانسته و می‌فرماید: «یا أیّها الذین ءَامنوا اصبُروا و صابروا وَ رابطوا و اتّقوا اللهَ لعلّکم تفلحون».(12)
امام باقر(علیه السلام) درباره تفسیر این آیه فرموده است: « اصبروا علی اداءِ الفرائض و صابروا عَدُوّکم و رابطوا اِمامَکم(المنتظَر)؛(13) بر انجام واجبات الهی صبر کنید و در برابر دشمنان پایداری کنید و مراقب امامتان (که به انتظارش هستید) باشید». و در روایت دیگری فرموده‌اند: «و یرابط الذین آمَنوا و یصبرونَ و یصابرون حتی یحکمُ اللهُ و هو خیر الحاکمین؛(14) آنان که اهل ایمانند، مراقب بوده و صبر می‌کنند و یکدیگر را به بردباری سفارش می‌نمایند تا زمانی که خداوند حکم فرماید و او، بهترین حاکمان است».
با توجه به اینکه سنت و سیره ائمه معصومین(علیهم السلام)، صبر و تحمل در مقابل مشکلات و ناهنجاری‌ها بوده و حتی در مقابل حکومت غاصب و نامشروع زمانه خویش صبر می‌کردند و گاهی تقیه در پیش می‌گرفتند. برای آماده‌سازی زمینه ظهور حضرت حجت(عجل الله تعالی فرج الشریف) نیز سفارش نموده‌اند که: «مِن دین الائمة الورع….. و انتظار الفرج بالصبر ؛(15) از دین امامان، پرهیزگاری... و انتظار فرج با صبر و شکیبایی است». لذا رمز موفقیت اخلاقی در عصر ظهور، تقوا، پرهیزگاری، صبر و تحملی است که ائمه طاهرین(علیهم السلام) ما را به آن سفارش نموده‌اند.
پی‌نوشت‌ها:
1. غیبت نعمانی، ص 200.
2. مِن دین الائمة الورع...، بحار الانوار، ص 5، ج122.
3. بحار الانوار ج 53، 176.
4. همان، ص 177.
5. اعراف /96.
6. بشارة الاسلام ص 239 و 261.
7. آل‌عمران /104.
8. نهج‌البلاغه حکمت / 374 .
9. بحار الانوار، ج 51، ص 47.
10. تاویل الآت، ص339.
11. مفاتیح الجنان، دعای ندبة.
12. آل عمران / 200 .
13. غیبت نعمانی ص199.
14. همان.
15. بحار الانوار، ج 5، ص 122.
