اگر موردی استثناءا (از باب اضطرار) پیش بیاید که انسان به ناچار باید کار حرامی را انجام دهد، در این مورد آن مفسده اکثری از بین می رود و مصلحت جایگزین آن می شود؛ به عنوان مثال اگر خوردن مردار در حالت عادی حرام است، این تا زمانی است که اضطراری نباشد، اما اگر انسان در جای گرفتار شد که غیر از گوشت مردار چیزی دیگری وجود ندارد و انسان برای زنده ماندن چیزی غیر از مردار در اختیار ندارد، در این جا از باب ضرورت و برای زنده ماندن باید از گوشت مردار بخورد؛ چون حفظ جان واجب است.
سوال: 1. آیا استفاده از حیوان حرام گوشت به عنوان دارو جایز است؟ 2. آیا فروش داروهای مفصل ساز که از خرچنگ تهیه شده با نسخه پزشک در داروخانه اشکال دارد؟ 3. آیا تنها با گفتن مسئله به بیمار از گردن داروساز یا فروشنده خارج می‌شود یا نباید مطلقاً دارو را فروخت؟
بطور کلی: هیچ یک از موارد سۆال جایز نیست، مگر اینکه به تشخیص پزشک حاذق متدین، راه درمان منحصر به استفاده از آن دارو باشد و مصرف این گونه داروها تنها در زمان و به مقدار ضرورت که راه دیگری برای درمان نباشد مانعی ندارد.
بنابراین در صورت اضطرار و انحصار درمان به چنین داروهایی، استفاده، فروش و تجویز آن به بیمار اشکالی ندارد.
پاسخ مراجع عظام تقلید نسبت به این سۆال، چنین است:
حضرت آیة الله العظمی خامنه‌ای (مد ظله العالی):
1و2. در مقام معالجه به مقدار رفع ضرورت مانعى ندارد.
3. فروختن آن به جهت معالجه فى نفسه مانعى ندارد.
حضرت آیة الله العظمی مکارم شیرازی (مد ظله العالی):
1و2و3. جایز نیست مگر اینکه به تشخیص پزشک حاذق متدین راه منحصر درمان باشد. مصرف این گونه داروها تنها در زمان و به مقدار ضرورت که راه دیگری برای درمان نباشد مانعی ندارد.
حضرت آیة الله العظمی سیستانی (مد ظله العالی):
در صورت ضرورت ومنحصر بودن شفا به استعمال این درمان به مقدار ضرورت اشکال ندارد.
حضرت آیة الله العظمی نوری همدانی(مد ظله العالی):
1. در فرض سۆال، جایز نیست
2. در صورتی که به حد ضرورت و اضطرار نرسد، جایز نیست
3. در فرض سۆال، نباید فروخته شود.
سوال: به خاطر مشکلاتی به مطب دکتر رفتم و وی مواردی را که خلاف شرع است تجویز نمود. حال تکلیف من چیست؟ از طرفی دکترم می گوید که این کار را انجام بده و از طرفی مرجع و دین من می گوید به گونه ای دیگر عمل نمایم. حال در دوران امر بین این دو، انجام کدام یک ارجحیت دارد؟ و این که چگونه در این دوران اتخاذ تصمیم نمایم؟
بر اساس نظریه صحیح و درست که فقها و دانشمندان شیعه بدان معتقدند، احکام خداوند بر اساس مصالح و مفاسد است؛ یعنی اگر انجام عملی دارای منفعت مهم و حیاتی است، آن عمل واجب خواهد بود یا اگر منفعت آن حیاتی نباشد آن عمل مستحب است؛ و اگر انجام عملی، دارای ضرر خطرناک و مهلک باشد، انجام آن حرام؛ و اگر ضرر آن خطرناک و مهلک نبوده، مکروه است؛ و در صورتی که منفعت یا ضرر آن غالب نباشد و مساوی الطرفین باشد آن عمل مباح است؛ البته منظور از منفعت و ضرر صرف منفعت و ضرر مادی نیست، بلکه به معنای عام و گسترده است که به جامعیت و گستردگی ابعاد وجودی انسان می باشد.
حال با توجه به این مقدمه باید گفت: اگر موردی استثناءا (از باب اضطرار) پیش بیاید که انسان به ناچار باید کار حرامی را انجام دهد، در این مورد آن مفسده اکثری از بین می رود و مصلحت جایگزین آن می شود؛ به عنوان مثال اگر خوردن مردار در حالت عادی حرام است، این تا زمانی است که اضطراری نباشد، اما اگر انسان در جای گرفتار شد که غیر از گوشت مردار چیزی دیگری وجود ندارد و انسان برای زنده ماندن چیزی غیر از مردار در اختیار ندارد، در این جا از باب ضرورت و برای زنده ماندن باید از گوشت مردار بخورد؛ چون حفظ جان واجب است. حال اگر در جایی که دکتر کاری را تجویز کرده که از نظر شرع ممنوع است، این جا عنوان ضرورت پیدا می کند.
در این خصوص از دفاتر مراجع عظام استفتاء نمودیم که این پاسخ ها دریافت شد:
دفتر حضرت آیة الله العظمی خامنه ای (مد ظله العالی):
موارد مختلف وجود دارد.
دفتر حضرت آیة الله العظمی مکارم شیرازی (مد ظله العالی):
لطفا مورد آن را بفرمایید تا حکم آن را در موقع ضرورت برایتان ارسال کنیم.
دفتر حضرت آیة الله العظمی سیستانی (مد ظله العالی):
سئوال شما بسیار مبهم است شما ذکر نکرده اید که کار خلاف شرعى که به شما پیشنهاد شده چیست در بعضى مواقع انسان میتواند به اقتضاى ضرورت برخى از کارها را انجاد دهد و در آن صورت گناهى مرتکب نشده و در برخى مواقع دیگر اجازه ندارد به هیچ عنوان کار خلاف شرع انجام دهد پس ممکن نیست به این کلیت به این سئوال پاسخ دهیم.
دفتر حضرت آیة الله العظمی صافی گلپایگانی (مد ظله العالی):
منظورر از موارد خلاف شرع معلوم نشد توضیح دهید تا پاسخ مقتضی داده شود ولی بطور کلی تجویز پزشک صرفاً موجب تجویز حرام نمی شود.
منبع: سایت اسلام کوئیست
