به طور کلی در آسیب‌شناسی وضعیت موجود نظام آموزشی در توجه به رویکرد مهدویت، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
1. ضعف و ابهام در جهت‌گیری‌های کلان ساختاری و برنامه‌ای در حوزه‌های اهداف، برنامه‌ها و سیاست‌های نظام آموزش و پرورش نسبت به مشخص کردن مقاصد و انتظارات تربیت دینی، بهویژه در مقولۀ تربیت مهدوی.
2. آسیب‌های فلسفه، مبانی و اصول آموزش و پرورش، و به بیانی دیگر، اختلاف و تناقض نظری و عملی معرفت‌شناختی و ارزشی مکاتب گوناگون فلسفیِ به کار رفته در نظام آموزشی کشور، با اهداف و ارزش‌های مطلوب و مورد ادعای فلسفۀ اسلامی.
3. نبود نگرش کل‌گرایانه و یک‌پارچه نسبت به تربیت و پیامد آن، جدایی و پاره‌پاره شدن ابعاد تعلیم و تربیت در نظام آموزشی معاصر به صورت تأکید بیش از اندازه بر اندیشه و ذهن کودک و توجه نکردن به ابعاد جسمانی، عاطفی، اخلاقی و شخصیتی او.
4. گسترش و ترویج باورهای سطحی در مهدویت‌گرایی و برخورد سنتی مردم با مهدویت و انتظار و گرایش کمتر به مقوله‌های معرفتی و تعهدآور.
5. به‌روز نبودن متون مهدوی و مشارکت نکردن اساتید، صاحب‌نظران، پژوهش‌گران و سایر نهادها در تولید محتوای مهدوی.
6. تأکید صرف بر حفظ و به یادسپاری مطالب مرتبط با انتظار فرج در کتب درسی و توجه نکردن به تقویت معرفت عمیق و توسعۀ بینش در زمینۀ مهدویت.
7. تأکید بر جدایی محض مبتنی موضوع‌مداری دروس و رشته‌های گوناگون.
8. تأکید بر کارکردهای ماشینی و عرضه و تقاضا در روابط معلم و متعلم و دوری از رویکردهای تربیتی پدر و فرزندی.
9. تضعیف فریضۀ امر به معروف و نهی از منکر و گسترش حال‌زیستی، لذت‌جویی، مصرف‌زدگی و شیفتگی به فرهنگ غرب در سطح جامعۀ شیعۀ ایران.
10. کم‌توجهی نسبت به مصداق‌سازی و ایجاد نمودهای عملی از رفتارهای منتظرانه و مهدوی در قالب اقدامات فرهنگی، تربیتی، رسانه‌ای و... .
البته آسیب‌های اشاره شده، از مسائل بنیادی در رویکرد ضعیف و سطحی نظام تربیتی جامعۀ اسلامی نسبت به تعلیم و تربیت دینی است که در حوزۀ تربیت مهدوی و ترویج فرهنگ انتظار، چشم‌گیرتر است (پورسیدآقایی و همکاران، 1390).
معرفی الگوی مفهومی _ عملیاتی راه‌انداز راهبردهای تربیت مهدوی
استقرار عدالت و گسترش آن برای آماده‌سازی زمینه‌های ظهور تنها با دگرگونی ارزش‌ها و معیار‌ها و تغییر در تمایلات مردم کافی نیست، بلکه به برنامه‌ای راهبردی و ساختاری مناسب نیاز دارد. از این‌رو نیازمند برنامه‌ای منظم و راهبردی هستیم که در آن اهداف، مسیر حرکت، راهبردها، سیاست‌گذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌ها مشخص شده باشد و در مرحلۀ اجرا به تخصیص منابع، نظارت و کنترل مستمر بر همۀ فعالیت‌ها نیاز دارد. ویژگی‌های این برنامه باید برای رفع اشکالاتش در طول زمان ارزیابی گردد؛ به طوری که گنجایش عدالت مهدوی را داشته باشد.
در ادامه، ضمن درک اهمیت آموزۀ مهدویت و انتظار در فقه شیعه و ضرورت تبیین آن برای پیروان راستین و یاوران مهدی(عج) و نیز با داشتن بصیرت و روشن‌بینی خاص نسبت به کارکردهای سازندۀ معنوی، روانی، اجتماعی و... آن در عصر پراضطراب امروز، با داشتن نگاهی راهبردی به اندیشه‌ها و افق‌های رهنمون و طرح‌ها و برنامه‌های تربیتی بالادستی بهویژه جهت‌گیری‌ها و رهنمودهای سند تحول بنیادین آموزش و پرورش در این زمینه، یک الگوی مفهومی _ عملیاتی سه‌بعدی دربر گیرندۀ اقدامات مغرافزار _ نرم‌افزار _ سخت‌افزار و در قالب چارچوبی جامع و به منظور راه‌اندازی و توسعۀ تربیت مهدوی در نظام تربیتی کشور که مبتنی بر جهت‌گیری‌های کلان و راهبردهای عملی توسعۀ تربیت مهدوی و ترویج فرهنگ انتظار و مهدویت در نهاد آموزش و پرورش است، معرفی کرده‌ایم.
البته پیش از معرفی الگوی پیشنهادی و در نگاهی تأملی _ نه هرمنوتیک تحلیلی _ نسبت به معنای الگوی حاضر، گفتنی است مفهومی بودن الگو دلالت بر تناسب آن با طرح‌واره‌های ذهنی و تراوش خلّاقانۀ ذهنی در ساختار دادن به مجموعه‌ای از معرفت‌های شهودی، تجربی و پیش‌فرض‌های ذهنی است و همانا چنین الگویی ساختۀ ذهن پژوهش‌گر و مدلی برای پیاده‌سازی روش‌ها و فرایندهاست. همچنین عملیاتی بودن این الگو، زمینۀ پیوند یافتن عینی کنش‌های مغزافزار _ نرم‌افزار _ سخت‌افزار در حوزۀ تربیت مهدوی و منشأ عمده اقدامات و عملکردهای تربیتی برای توسعۀ مهدویت در قالب نهاد تعلیم و تربیت را متبادر می‌سازد.
به بیانی دیگر، به لحاظ روش‌شناختی سیر تدوین الگوی حاضر از ذهنی به عینی _ مفهومی _ بوده و از منظر پیاده‌سازی الگو، از مغزافزار به سخت‌افزار _ عملیاتی _ و همچنین از منظر پداگوژیک نیز از ایجاد آگاهی و شناخت به سوی تبلور رفتاری در فراگیر _ عمل تربیتی _ مد نظر است.
الگوی فوق در دو ضلع مفهومی و عملیاتی عینیت یافته که ضمن همپوشانی، کارکردهای تئوری‌پردازی و اجرا را همزمان تبیین می‌کند. در این الگو، ضلع مفهومی از سطح مغزافزار که سکوی تئوری‌پردازی و اندیشه‌ورزی تربیت مهدوی است آغاز می‌شود و به سطح نرم‌افزار که قرارگاه برنامه‌ریزی و تولید برنامه‌های درسی و روش‌های تربیتی است می‌رسد، سپس به سطح سخت‌افزار که خط تولید مواد و محتوا و تکنولوژی در نظام تربیت مهدوی است منجر می‌شود.
همچنین به موازات ضلع مفهومی و متناسب با هر کدام از سطوح آن، ضلع عملیاتی شکل می‌گیرد که در آن بالاترین و بنیادی‌ترین جایگاه متعلق به پژوهشگاه مطالعات تربیت مهدوی است که کارکرد تحقق سطح مغزافزار را به عهده دارد و سپس در جایگاه میانی، ستاد حاکمیتی راهبری تربیت مهدوی وجود دارد که تحقق عملیات سطح نرم‌افزار را عهده‌دار بوده و نهایتاً به جایگاه جامع کارگروه‌های اجرایی تربیت مهدوی می‌رسد که در جهت تحقق کارکردهای سخت‌افزاری و عملیاتی کردن ابعاد تربیت مهدوی فعالیت می‌کند.
همان‌طوری که از ضلع مفهومی نمودار فوق برمی‌آید، اساس تحول بنیادین در تربیت مهدوی در سطح مغزافزار پیشنهاد می‌شود و در چنین سطحی است که تئوری‌ها و راهبردهای تربیت مهدوی مبتنی بر آرا و اندیشه‌های مهدویت و فقه شیعی تولید و عرضه می‌گردند و برایند نهایی آن تولید مبانی فلسفی تربیت مهدوی و تدوین دکترین مهدویت برای نظام آموزشی کشور به وسیلۀ پژوهشگاه مطالعات تربیت مهدوی است.
در گام بعدی از ضلع مفهومی به سطح نرم‌افزار می‌رسیم که در راستای عملیاتی ساختن دکترین تربیت مهدوی، کارکردهای راهبردسازی، تصمیم‌سازی، ارائۀ رهنمود و برنامه‌ریزی آموزشی و درسی برای توسعۀ تربیت مهدوی را به وسیلۀ ستاد حاکمیتی راهبری تربیت مهدوی تحقق می‌بخشد. سرانجام در سطح سخت‌افزار به منظور اجرایی کردن راهبردها، تصمیمات و برنامه‌های آموزشی و درسی و... ، تولید محتوا، تأمین فضا، تکنولوژی، مواد و رسانه‌های آموزشی، نیروی آموزشی، راهنمای تدریس، آموزش و... و انتقال آن به سطح مدارس و آموزشگاه‌ها به وسیلۀ کارگروه‌های اجرایی تربیت مهدوی صورت می‌پذیرد.
در جدول تحلیل اجزای الگوی مفهومی _ عملیاتی راه‌انداز، اجزای الگو در هر سه سطح مفهومی به روشنی مورد تحلیل واقع شده است. نهادهای مربوط به هر سطح پیش‌بینی شده‌اند و همچنین کارکردها و عملیات هر سطح نیز مشخص شده است. چنان‌که پیش‌تر نیز توضیح داده شد، هر اقدام علمی و فناورانه و بهویژه اقدامات فرهنگی و تربیتی پیش از هر چیزی نیازمند کار فکری، بسترسازی تئوریک و بنیان‌های نظری است. بنابراین راه‌اندازی بنیان‌های فکری و نظری در حوزۀ تربیت مهدوی همچون مهدویت‌اندیشی، مهدویت‌پژوهی و... مربوط به سطح مغزافزار در الگوی حاضر است.
پس از راه‌اندازی مبانی فکری، فلسفی و معرفتی تربیت مهدوی، مرحلۀ سیاست‌گذاری و راهبردسازی به عنوان میانجی تبدیل نظر به عمل در عرصۀ نهادهای حاکمیتی و برنامه‌ریزی به وسیلۀ نهادهای تخصصی اجرایی است که چنین کارکردی نیز در سطح نرم‌افزار الگوی حاضر رخ می‌دهد. همچنین کارکردهایی مانند ایجاد چشم‌انداز، نظارت و ارزیابی بر پیشبرد برنامه‌ها در عمل نیز در این سطح پیش‌بینی شده است. همچنان‌که در جدول نیز مشاهده می‌شود، نهاد پیش‌بینی شده برای این سطح، «ستاد حاکمیتی راهبری تربیت مهدوی» است که برخی از مهم‌ترین کارکردها و وظایف پیش‌بینی شدۀ آن عبارتند از:
_ تهیه و تصویب نقشۀ راه و دستورالعمل‌ها و رهنمودهای پیاده‌سازی طرح در عمل؛
_ نظارت بر تهیه و تدوین محتوای مهدوی و اعلام رهنمود در این زمینه؛
_ نظارت بر الگوسازی مبتنی بر آموزههای مهدوی در نظام آموزشی؛
_ سیاست‌گذاری برای عملیاتی کردن تئوری‌های مهدویت در قالب اقدامات تربیتی؛
_ استخراج اهداف و راهکارهای مرتبط با مهدویت در سند تحول و تهیه دستورالعمل‌های اجرایی آن‌ها؛
_ نظارت و ارزیابی میزان پیشبرد و تحقق اهداف طرح و اعمال اصلاحات لازم؛
_ تعامل با نهادها و سازمان‌های دینی و پژوهشی مرتبط با موضوع؛
_ نظارت بر تشکیل و راه‌اندازی کارگروه‌های مهدویت در سطح استان‌ها؛
_ رصد اقدامات فرهنگی و تربیتی مهدوی در سطح جامعه و فراخوان تولید اندیشه و طرح در این‌باره.
در سطح سخت‌افزاری، اعم سیاست‌ها، برنامه‌ها و راهبردهای فرهنگی و تربیتی برگرفته از مبانی نظری و معرفتی، در قالب فناوری، محتوا، منابع و مواد آموزشی و درسی برای اجرا در مدارس و آموزش به دانش‌آموزان تولید و عرضه می‌شود و به موازات آن آموزش‌های عمومی و تخصصی به مجریان برنامه‌ها برای تحقق بهینۀ اهداف و محتوا و الگوسازی اثربخش صورت می‌گیرد. گفتنی است در مراحل اجرا، وضوح تمایز مراحل و تقدّم و تأخر برخی اقدامات سطوح به اندازۀ وجه مفهومی الگوی حاضر نیست، بلکه در همۀ سطوح و مراحل الگوی راه‌انداز، نوعی همپوشانی، هم‌پیوندی و همزمانی حاکم است و افزون بر آن به لحاظ نهادسازی و ترسیم وظایف نهادها و سازمان‌های گوناگون نیز ممکن است تعدد و پراکندگی نهادها و وظایف آن‌ها به چشم بخورد.
اما باید توجه داشت که هدف تدوین و معرفی الگوی حاضر، طراحی الگویی مطلوب و ایده‌آل برای راه‌اندازی فعالیت‌ها و راهبردهای تربیت مهدوی در قالب نظام آموزشی و در بستر اجرای تحولات بنیادین در آموزش و پرورش کشور است. بنابراین در مرحلۀ اجرا و عمل به اعتباربخشی متناسب با محدودیت‌ها و مقتضیات کنونی نیاز داریم.
البته بر اساس فرایند، به اجرای مقطعی و ایستای برنامه‌ها و راهبردهای تربیت مهدوی در سطح مدارس بسنده نشده است، بلکه روند اجرای برنامه‌ها به صورت تسلسلی همواره مورد ارزیابی، نظارت و بازنگری در راستای تحقق اثربخش اهداف برنامه قرار می‌گیرد.
در حالت کلی شاید بتوان گفت فعال‌ترین و کاربردی‌ترین سطح از سطوح مفهومی الگو، سطح سخت‌افزار و نهادسازی مرتبط با آن بوده که در قالب کارگروه‌های اجرایی و ستادها و کمیته‌های منشعب از آن‌ها، روند اجرای برنامه‌ها و عملیاتی نمودن نظام تربیت مهدوی در سطوح عملیاتی نظام آموزشی بهویژه مدارس را دنبال می‌کند و همچنین از آن‌جایی هدف همۀ تدابیر و اقدامات خرد و کلان در تدوین و اشاعۀ نظام تربیت مهدوی، انتقال آموزههای مهدویت و فرهنگ انتظار به فراگیران و نسل جدید جامعه و تلاش واحدهای آموزشی و مربیان برای شکل‌دهی رفتار، منش و شخصیت نوآموزان متناسب با هنجارهای دینی و قواعد تربیت مهدوی است که این خود در جامعه‌پذیری مهدی‌باوران و مهدی‌یاوران، فرایند اثربخشی تلقی می‌گردد.
از این‌رو عمدۀ تلاش‌های کارگروه‌های تربیت مهدوی در سطوح سخت‌افزاری تمرکز بر جنبه‌های عینی و عملی تربیت مهدوی و اشاعۀ سازوکارهای سخت‌افزاری در سطح مدارس است. در این راستا و در قالب الگوی راه‌انداز تربیت مهدوی، مجموعه فعالیت‌های سخت‌افزاری برای تحقق اهداف و برنامه‌های محوری و بنیادی در سطوح نرم‌افزاری و مغزافزاری، به سه مجموعه از اقدام تربیت مهدوی مطابق زیر تقسیم می‌گردند.
سه اقدام عملیاتی در سطح سخت‌افزاری برای راه‌اندازی راهبردهای تربیت مهدوی در نظام آموزشی کشور عبارتند از:
1. تولید و اشاعۀ محتوا: به مجموعه فعالیت‌های مرتبط با تولید مواد، محتوا، کتب، بسته‌ها، نرم‌افزارها، رسانه‌ها و نشریات آموزشی و کمک آموزشی مرتبط با موضوع مهدویت و آموزۀ انتظار گفته می‌شود که به منظور تأمین غنای محتوایی تربیت مهدوی و زمینه‌سازی ارتقای معرفت و نگرش دانش‌آموزان نسبت به حضرت حجت(عج) و تعالیم مرتبط به کار می‌روند. اقدامات تولید و اشاعۀ محتوا، مبتنی بر جهت‌گیری‌های کلان برنامۀ درسی ملی است، به طوری که در تولید محتوا و برنامه‌ریزی درسی باید ضمن رعایت رهنمودها و جهت‌گیری‌های برنامۀ درسی ملی، به اصول تربیت مهدوی و رعایت تناسب سنی، رشد ذهنی، تفاوت‌های فردی، تنوع و جذابیّت، عینی بودن و همچنین سطوح گوناگون حیطه‌های معرفتی، گرایشی و رفتاری توجه کرد.
همچنین در حیطۀ محتوایی تربیت مهدوی، و در ایجاد معرفت در فراگیران نسبت به آموزۀ مهدویت، ضمن توجه به کژفهمی‌ها و سطحی‌نگری‌ها و دوری از آن‌ها، باید از دیدگاههای ایستا، خرافی، غیرواقعی، قشری، خشن و ماورایی فاصله گرفت (صمدی، 1385: 18).
انواع محتوای مورد نیاز تربیت مهدوی فراگیران به لحاظ تناسب ذهنی و سنی مخاطبان را می‌توان به صورت زیر طبقه‌بندی کرد:
(به نقل از: میرزامحمدی، 1390: 124)
مقوله‌بندی کتاب‌ها به عنوان محصول فرهنگی متناسب با مخاطبان
|
شکل
|
محتوا
|
قالب
|
مخاطب
|
|
کتاب |
مفاهیم |
داستانی |
کودکان |
|
کارکردها |
شعر |
نوجوان |
|
مصادیق |
فلسفی |
جوان |
|
تطبیق |
مذهبی |
میان‌سال |
|
... |
... |
خاص (نخبه‌ها، غیر‌مسلمان‌ها...) |
البته در حوزۀ اقدام به تولید محتوای تربیت مهدوی و به منظور عملیاتی کردن راهبردهای سخت‌افزارانۀ الگو در مرحلۀ اجرا و در قالب محتوای آموزشی برای مدارس می‌توان به راهکارهای زیر توجه کرد:
_ تهیۀ محتوا و کتب درسی مبتنی بر مبانی اعتقادی تشیع و انتظار ظهور موعود؛
_ تهیۀ کتب، نشریات، نرم‌افزارها، انیمیشن، فیلم و بسته‌های آموزشی با محتوای انتظار و اشاعۀ فضاهای مجازی مهدویت؛
_ تدوین اهداف آموزشی مبتنی بر فرهنگ انتظار در کتب دینی، اخلاقی و اجتماعی؛
_ زمینه‌سازی پدید آوردن و توسعۀ ادبیات انتظار با تشویق تولید و اشاعۀ آثار (شعر، داستان، نثر، دعا و...) فرهنگ انتظار و مهدویت؛
_ ارائۀ تعریفی درست، معقول و مهرورزانه و به دور از توصیفات خرافی، خشن و تخیلی از انقلاب مهدی(عج) در کتب درسی.
2. اشاعۀ روش‌ها و نمادها: اشاعۀ نمادها به مجموعه اقدامات و فعالیت‌های مرتبط با مهدویت و انتظار گفته می‌شود که به عنوان سمبل‌های اعتقادی و الگوهای مهدوی در مسیر زمینه‌سازی ظهور حضرت حجت(عج) در جامعه کاربرد دارند و تبلیغ آن‌ها به عنوان نمادهای مهدی‌باوری و انتظار ظهور در ترویج فرهنگ انتظار و ایجاد جامعۀ زمینه‌ساز نقشی اساسی دارند.
برخی از شاخص‌های نمادین حوزۀ مهدویت که در تبلیغ و ترویج فرهنگ انتظار و تقویت علاقه‌ها و گرایش‌های عمومی در سطح جامعه نقش دارند عبارتند از: برگزاری جشن‌ها و مراسم‌های اعیاد مذهبی و شعبانیه همچون اعیاد نیمۀ شعبان و عید عدالت، آزادی و کرامت انسانی، عید انتظار در ایام شعبانیه؛ چراغانی اماکن تربیتی و برپایی جشن شادمانی با حضور اولیا در مدارس؛ برگزاری مراسم ادعیه همچون دعای ندبه و... در مدارس کشور؛ برگزاری همایش‌ها، مسابقات شعر، نقاشی، روزنامه دیواری، مقاله‌نویسی و... ، جشنواره‌ها و نشست‌های فرهنگی و هنری و شب‌شعرها با حضور هنرمندان، مداحان، شاعران، دانش‌آموزان موفق در سطح مدارس و مجتمع‌های آموزشی؛ برگزاری مجالس ذکر اهل بیت(ع) ، سخنرانی و معرفت نسبت به حضور حضرت حجت(عج) در دوران غیبت؛
تکریم اماکن منسوب به حضرت همچون مسجد مقدس جمکران و برنامه‌ریزی اردوهای زیارتی به منظور حضور دانش‌آموزان در فضای عاشقانه و عارفانۀ مسجد جمکران، چنان‌که امروزه مسجد مقدس جمکران در اثر توجه روزافزون مردم به سوی حضرت، به پایگاهی مهم برای تبلیغ و ترویج معارف مهدوی تبدیل شده و حجم انبوه زائران، بهویژه در ایام شعبان، گویای عطش و عشق وسیع مردم به امام زمان(عج) است.
از این‌رو استفادۀ معنوی _ فرهنگی از این اماکن مقدس، نقشی اساسی در انگیزش احساسات مذهبی مردم و جذب و آشنایی آنان با مسائل مهدوی خواهد داشت و جهت‌گیری درست و استفادۀ بهینه از این فرصت‌ها، برای تقویت ارتباط مردم با امام زمان(عج) بسیار اهمیت دارد که این مسئولیت، بیشتر متوجه متولیان امور فرهنگی و تربیتی و علمای دین است (صمدی، 1388؛ بیاری و چراغی، 1385).
3. تربیت عملی و رفتاری: چنین اقدامی بیشتر به روش‌ها و روابط تسهیل کنندۀ انتقال معرفت مهدوی و فرهنگ انتظار به مخاطبان، بهویژه نوجوانان و جوانان گفته می‌شود که بیشتر حوزۀ روش‌شناسی تربیت مهدوی برای آگاهی‌بخشی و تبیین، تحلیل، تفسیر و ترویج آموزههای مهدویت را دربر می‌گیرد.
از آن‌جایی که انتقال فرهنگ مهدویت به نسل نو و تربیت آنان به عنوان منتظران ظهور حضرت مهدی(عج) بدون بهره‌گیری از شیوه‌های خاص خود ممکن نخواهد بود، در بعد سبک تربیت مهدوی ایجاد معرفت نسبت به مهدویت در فراگیران زمانی موفق خواهد شد که علاوه بر این‌که در حوزۀ محتوا سعی در به‌کارگیری دیدگاهی واقع‌بینانه داشته باشیم و در حوزۀ روشمندی که عمدتاً معطوف به روش ارائۀ محتوای منابع درسی است نیز سنجیده و با درایت عمل کنیم و نکاتی از جمله استفاده از زبان روزآمد و متناسب با فهم مخاطبان، توجه به وسع علمی فراگیران، مرتبط ساختن اندیشۀ انتظار و ظهور حضرت حجت(عج) با علم روز و متن زندگی و مسائل و مشکلات امروز، تعمق و روشن‌گری و به‌کارگیری روش‌های شبهه‌زدایی و شفاف‌سازی، معرفی کمالات و قابلیتهای یاران حضرت و... را مد نظر داشته باشند.
البته مطلوب‌ترین روش در تربیت مهدوی عبارت است از برقراری ارتباط دوسویه میان معلم و متعلم در فرایند آموختن آموزههای مهدویت و انتظار. از آن‌جا که معلم عنصری مؤثر در پایدارسازی بنیادهای تعلیم و تربیت دانش‌آموزان است و همچنین در تربیت دوران خردسالی، به تدریج قلب و ذهن کودکان به شکل دلخواه مربیان و معلمان درآمده و از آن پس، هیچ‌کس را یارای رهایی از آموخته‌های پیشین نیست. لذا چنان‌چه معلمان در فرایند تعلیم، این ارزش‌ها و آرمان‌ها را به دانش‌آموزان القا و انتقال دهند، تربیت‌یافتگان نظام‌های آموزش و پرورش، به عنوان بازتابی از همۀ دریافت‌های رسمی و غیر رسمی کارگزاران نظام آموزشی، همچون منتظران کارآمد و مسئول تربیت خواهند شد (موسوی، 1388؛ حائری‌پور، 1389)
و از سوی دیگر به‌کارگیری رویکرد تمعق همراه با تعقل و شکیبایی در برخورد با آموخته‌ها و مسائل، به طوری که افراد باید یاد بگیرند تا با تفکر برای تحصیل و تقویت بصیرت در جامعه، آن‌چه را می‌شنوند یا می‌بینند به خوبی درک کنند و با روشن‌بینی، فهم درست و ژرف‌نگری و دوری از سطحی‌نگری، خود را هم به عنوان منتظر واقعی و هم آگاه و بیدار در برابر اقدامات انحرافی، تشویش اذهان و گمراهی افراد از جانب دشمنان، حفظ کنند.
نتیجه
یکی از نهادهای آموزشی، تربیتی، اجتماعی و فرهنگی مهم در هر جامعه، نهاد آموزش و پرورش است که علاوه بر انتقال فرهنگ و تجارب بشری به نسل جدید، ایجاد تغییرات مطلوب در شناخت‌ها، نگرش‌ها و شکل‌دهی رفتار کودکان، نوجوانان و جوانان جامعه را بر عهده دارد. از این‌رو با توجه به اهمیت تربیت دینی و اسلامی مبتنی بر فقه شیعی از طریق کسب معرفت و ایجاد محبّت به اهل بیت(ع) بهویژه مقولۀ مهدویت و انتظار، نقش سازنده و اثرگذار نهاد آموزش و پرورش برای توسعۀ فرهنگ انتظار و مهدویت در جامعه بهویژه میان اقشار کم‌سن و سال جامعه، بیشتر احساس می‌شود.
آسیب‌شناسی وضعیت موجود در رویکرد نظام آموزشی کشور نسبت به مقولۀ مهدویت، ابعاد ظرفیت‌ها و جهت‌گیری‌های بنیادی و برنامه‌ای در قالب اسناد بالادستی و کلان، بهویژه سند تحول بنیادین آموزش و پرورش و همچنین موانع و چالش‌های محوری موجود به‌خصوص در اهداف و عناصر نظام آموزشی را آشکار ساخت.
همچنین الگوی مفهومی _ عملیاتی ارائه شده در این پژوهش در سه سطح گوناگون مغزافزار، نرم‌افزار و سخت‌افزار، ضمن نهادسازی و تبیین کارکرد، راهبردهای راه‌انداز تربیت مهدوی در نظام آموزشی کشور را متناسب با هر سطح مفهومی، معرفی کرد و سرانجام در اساسی‌ترین و عملیاتی‌ترین سطح مفهومی (سطح سخت‌افزار) که اجرای راهبردها و راهکارها در عمل به شکل‌دهی ارزش‌های رفتاری و نیز شخصیت‌پذیری فراگیران بر اساس آموزههای مهدوی می‌انجامد، سه اقدام اصلی سطح مزبور با عنوان: تولید و اشاعۀ محتوا، اشاعۀ روش‌ها و نمادها و تربیت عملی و رفتاری در سطح کلاس درس و مدرسه تشریح شد.
پیشنهادهای کاربردی برای جامۀ عمل پوشاندن به ابعاد تربیت مهدوی در قالب تعلیم و تربیت اسلامی و تسهیل زمینه‌های ترویج فرهنگ انتظار و مهدویت و ایجاد جامعۀ زمینه‌ساز، عبارتند از:
_ شناساندن سیمای واقعی امام عصر(عج) و سیمای مطلوب از فلسفۀ مهدویت و تبیین فلسفۀ ظهور و ویژگی‌های فرهنگ انتظار به دانش‌آموزان برای افزایش دانش، بینش و رفتار مهدوی در گسترۀ فعالیت‌ها در کتاب‌های درسی؛
_ طراحی محتوای متناسب با سطح درک و فهم دانش‌آموزان در کتاب‌های درسی پایهها و سطوح مختلف تحصیلی؛
_ سازماندهی و برنامه‌ریزی فعالیت‌های فوق برنامه در زمینۀ گسترش تفکر و فرهنگ مهدویت در مدارس؛
_ ایجاد عشق و علاقه و محبت نسبت به ولایت و امامت حضرت حجت(عج) در قالب محتوای آموزشی و الگوهای نمادین؛
_ بالا بردن و تقویت تقوا و بصیرت دینی مخاطبان با رویکرد تعلیم و تربیت دینی و اسلامی؛
_ تبیین مباحث ولایت فقیه و حق ولایت در عصر غیبت برای دانش‌آموزان و رفع شبهه از آن؛
_ اصلاح اندیشه‌های تردیدآمیز و نگرش‌ها و بینش‌های انحرافی نسبت به امام زمان(عج) و عصر ظهور؛
_ زیر نظر داشتن و شناسایی نقشه‌های احتمالی دشمنان اسلام و مسلمین در زمینۀ فرهنگ انتظار و مقابلۀ مناسب با آن‌ها به وسیلۀ آشکارسازی نقش و اهداف سیاست‌های استکباری در ترویج مهدویت‌های کاذب در جامعه و مقابله با مدعیان دروغین؛
_ بازنگری و اصلاح رویکرد تربیت دینی نظام آموزشی بر اساس فلسفۀ مهدویت؛
_ گسترش نظارت عمومی و ترویج فریضۀ امر به معروف و نهی از منکر در سطح مدارس؛
_ گسترش فرهنگ مهدویت و انتظار در جامعۀ فرهنگیان، دانش‌آموزان و اولیا به منظور تربیت نسل منتظر، مهدی‌باور و مهدی‌یاور؛
_ برنامه‌ریزی دوره‌ها، کارگاه‌ها و کلاس‌های آموزشی و جلسات پرسش و پاسخ برای دانش‌آموزان و فرهنگیان؛
_ برنامه‌ریزی مسابقات گوناگون فرهنگی و هنری مرتبط با فرهنگ مهدویت و نیز برنامه‌ریزی اردوهای آموزشی و زیارتی و اعزام به مسجد مقدس جمکران؛
_ فراخوان راه‌اندازی و فعال‌سازی وبلاگ‌ها و سایت‌های مرتبط با مهدویت و انتظار در فضاهای مجازی (اینترنت)؛
_ استفاده از ظرفیت‌های مهدوی سند تحول بنیادین و تهیۀ راهکارها و رهنمودهای اجرایی تربیت مهدوی.
منابع
_ بیاری، علی‌اکبر؛ چراغی، اسماعیل، «نقش خانواده در انتقال محبت حضرت مهدی(عج) به فرزندان»، فصل‌نامۀ علمی _ پژوهشی مشرق موعود، قم، مؤسسۀ آینده روشن، سال اول، ش1، 1385ش.
_ پورسیّدآقایی، سیدمحسن و همکاران، «راهبردهای فرهنگی مهدویت برای جامعه و دولت زمینه‌ساز، بر اساس مدل SWOT»، مجموعه مقالات ششمین همایش بین‌المللی دکترین مهدویت (ج2)، قم، مؤسسۀ آینده روشن، 1390ش.
_ پهلوان، منصور، «بایسته‌های پژوهشی در مسئلۀ مهدویت». مجلۀ سفینه، ش12، 1382ش.
_ حائری‌پور، محمدمهدی، «شاخص‌های فرهنگی جامعۀ زمینه‌ساز ظهور»، مجموعه مقالات ششمین همایش بین‌المللی دکترین مهدویت (ج2)، قم، مؤسسۀ آینده روشن، 1389ش.
_ حسین‌زاده، اکرم و همکاران، «بررسی باور به مهدویت در میان جوانان 15 تا 29سالۀ تهرانی»، فصل‌نامۀ علمی _ پژوهشی مشرق موعود، قم، مؤسسۀ آینده روشن، سال سوم، ش12، 1388ش.
_ خادمی شیرازی، یاد مهدی(عج) ، تهران، مؤسسۀ نشر و تبلیغ، 1365ش.
_ صافی، احمد، آموزش و پرورش ابتدایی، راهنمایی تحصیلی و متوسطه، تهران، انتشارات سمت، 1384ش.
_ صافی، احمد، سازمان و قوانین آموزش و پرورش ایران، تهران، انتشارات سمت، چاپ نهم، 1380ش.
_ صالحی، غلام‌رضا، «مهدویت و اصول نظام تربیتی اسلام»، فصل‌نامۀ علمی _ پژوهشی مشرق موعود، قم، مؤسسۀ آینده روشن، سال اول، ش4، 1386ش.
_ صمدی، معصومه، «مهدویت، رسالت نظام تعلیم و تربیت در شکل‌دهی جامعۀ مهدوی»، مجله مصباح، ش66، 1385ش.
_ صمدی، قنبرعلی، «آموزۀ انتظار و زمینه‌سازی ظهور»، مجموعه آثار پنجمین همایش بین‌المللی دکترین مهدویت (ج2)، قم، مؤسسه آینده روشن، 1388ش.
_ مرزوقی، رحمت‌الله، «سیمای مهدویت در برنامه‌های آموزشی مدارس: رویکردی به فلسفۀ تربیتی انتظار». دوفصل‌نامۀ علمی _ پژوهشی تربیت اسلامی، سال سوم، ش7، 1387ش.
_ میرزامحمدی، علی، «راهبردهای تولید، انتقال و بازخورد فرهنگ مهدویت». مجموعه مقالات ششمین همایش بین‌المللی دکترین مهدویت، قم، مؤسسه آینده روشن، 1390ش.
_ موسوی، سیّدمهدی، «مدرسۀ مهدوی؛ درآمدی بر فلسفه و نظام آموزش و پرورش زمینه‌ساز»، فصل‌نامۀ علمی _ پژوهشی مشرق موعود، قم، مؤسسۀ آینده روشن، سال سوم، ش10، 1388ش.
_ وزارت آموزش و پرورش، سند تحول بنیادین آموزش و پرورش (سند مشهد مقدس)، آذرماه 1390ش.
_ هرسیج، حسین؛ صادقی، زهرا، «راه‌های زمینه‌سازی جامعه برای انتظار مهدی(عج) »، نشریۀ علمی _ تخصصی مهندسی فرهنگی، سال ششم، ش59 و 60، 1390ش.
منبع: فصلنامه مشرق موعود – شماره 26
