آیا "یا علی" گفتن درست است ؟!

(بسم الله الرحمن الرحیم)

توسل یعنی تمسک جستن به وسیله ای برای نیل به مقصود. چنانکه می دانید خداوند جهان را بر اساس نظام اسباب و مسببات آفریده است یعنی برای رسیدن به هر چیزی باید اسباب آنرا دنبال کرد. در حدیثی می خوانیم: « أَبَی اللَّهُ أَنْ یُجْرِیَ الْأَشْیَاءَ إِلَّا بِالْأَسْبَابِ: خداوند تنها از طریق اسباب، امور عالم را تدبیر می کند.» [1] 

نکته اساسی آن است که این اسباب بر دو گونه اند: اسباب مادی و اسباب معنوی. همانطور که روییدن گل به اسباب مادی خود مثل زمین، شخم زدن، کاشتن، آبیاری و مانند آن نیاز دارد، اسباب معنوی نیز در عالم هستی تاثیرات ویژه خود را دارند. خداوند که همه هستی از اوست، برای اعطای فیض خویش اسبابی را قرار داده است و اموری را در جهت تقویت درگاه خویش و برآورده شدن حاجات به عنوان اسباب معنوی و وسایل معرفی کرده است. چنانکه در سوره مائده آیه 35 می فرماید: « یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللّهَ وَ ابْتَغُوا إِلَیْهِ الْوَسیلَةَ: ای کسانی که ایمان آورده‏اید! از (مخالفت فرمان) خدا بپرهیزید! و وسیله‏ای برای تقرب به او بجوئید».

در بسیاری از روایات یکی از مصادیق «وسیله» در آیه فوق، توسل به اهل بیت علیه السلام بیان شده است. به طور کلی، هر چه که صلاحیت نزدیک کردن انسان به پیشگاه الهی را داشته باشد، «وسیله» است. لذا همانطور که نماز، روزه، احسان به دیگران و... «وسیله» هستند، استمداد به انبیاء، ائمه و اولیا نیز «وسیله» است. بنابر این «توسل» استفاده از «وسیله» و تمسک به اسباب قرب خداوند است. این قرآن کریم است که بخاطر مقام عظیم پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم در نزد خداوند، استغفار آن حضرت برای مسلمین تائب را مقبول می داند. [2] پس استغفار و دعا و خواسته پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم می تواند واسطه شود.

نکته اساسی که توجه به آن بسیار مهم است این است که «توسل» که از باورهای مهم شیعه است به هیچ وجه منافاتی با توحید ربوبی ندارد. شیعه صراحتا اعلام می کند که تدبیر همه عالم به صورت استقلالی با خداوند است و کسانی که به امر الهی «وسیله» معرفی شده اند هیچگونه استقلالی از خود ندارند و تنها به اذن و اراده الهی است که می توان آنها را واسطه بین خود و خداوند قرار داد.

سوالی که شاید در اینجا مطرح شود آن است که برای تقرب به درگاه الهی چه نیازی به واسطه است و اصولا مگر نمی توان مستقیما از خداوند استمداد کرد؟

در پاسخ به این سوال باید گفت که، اولا: تقرب به درگاه الهی بدون استمداد از وسیله، غیر ممکن نیست. اما بی تردید با کمک گرفتن از آن تاثیر به مراتب بیشتری خواهد داشت. ثانیا: واسطه معرفی شدن معصومین علیه السلام حکمتهای خاص خود را دارد از جمله اینکه : 1- آنها انسانهایی مثل خود ما هستند و از این رو راحت تر می توان با آنها ارتباط عاطفی و معنوی برقرار کرد. 2- از آنجا که معصومین علیه السلام در همه شئون زندگی اسوه و الگوی بشریند، «وسیله» قرار داده شدن آنها عاملی است برای توجه بیشتر به آنها و الگو گرفتن از آنها در تمام حرکات و سکنات زندگی.

با توجه به آنچه گفته شد روشن می شود که شیعیانی که می گویند «یا علی مدد» به هیچ وجه به دید استقلالی و در عرض خداوند به علی علیه السلام نمی نگرند بلکه تنها تلاش می کنند حضرت را در پیشگاه خداوند واسطه و وسیله قرار دهند تا بدین طریق خداوند عنایت خاص خود را شامل آنها فرماید و تردیدی نیست که «یا علی مدد» گفتن به این معنا، هیچ گونه اشکالی ندارد بلکه به نوعی عمل به آیه ای است که مومنان را دعوت می کند برای تقرب به درگاه الهی، «وسیله» ای انتخاب کنند. [3]

  ---------------------------------

• پی نوشت:
• [1] بحار الانوار/ 2/ 90.
• [2] وَ لَوْ أَنَّهُمْ إِذْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ جاۆُکَ فَاسْتَغْفَرُوا اللّهَ وَ اسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا اللّهَ تَوّابًا رَحیمًا،و اگر این مخالفان، هنگامی که به خود ستم می‏کردند (و فرمانهای خدا را زیر پا می‏گذاردند)، به نزد تو می‏آمدند؛ و از خدا طلب آمرزش می‏کردند؛ و پیامبر هم برای آنها استغفار می‏کرد؛ خدا را توبه پذیر و مهربان می‏یافتند. نساء/64. برای آگاهی بیشتر رجوع شود به کتاب: فی رحاب اهل البیت، التوسل ص 18 و 19.
• [3] برای کسب اطلاعات بیشتر درباره مبحث توسل می توانید به تفسیر نمونه و المیزان ذیل آیه 35 سوره مائده و آیه 64 سوره نساء مراجعه فرمائید.

با یک مثال ساده میشه این بحث رو روشن کرد :

فرض کنید از شما خطایی سر زده و حالا می خواهید با حضور در محضر حاکم شهر از او طلب مغفرت کنید.

این حاکم فرزند (یا فرزندانی ) دارد که خیلی به آنها علاقه و محبت دارد .مطمئنا شما می توانید شخصا به محضر حاکم رفته و طلب مغفرت کنید ، اما بنظر شما همراه کردن یکی از این دردانه های حاکم با خود تاثیر بیشتری ندارد!

در هر دو حالت هم این شخص حاکم است که شما را خواهد بخشید

از ظریق قرآن هم اگر بخواهیم برای توسل به ائمه و معصومین (علیهم السلام) دلیل بیاوریم میتوان به آیاتی که در ادامه گفته شده استناد کرد :

اولاً این مطلب که خداوند فرموده باشد ، «فقط» مرا بخوانید و فقط مرا صدا بزنید تهمت و افترائی بیش نیست .

ثانیاً : خداوند در یک آیه فرموده است :

ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ . غافر / ۶۰ .

مرا بخوانید تا (دعاى) شما را بپذیرم!

و از طرف دیگر فرموده است :

یَأَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُواْ اتَّقُواْ اللَّهَ وَ ابْتَغُواْ إِلَیْهِ الْوَسِیلَة . المائده / ۳۵ .

اى کسانى که ایمان آورده‏اید! از (مخالفت فرمان) خدا بپرهیزید ! و وسیله‏اى براى تقرب به او بجوئید .

و نیز از قول برادران حضرت یوسف علیه السلام نقل فرموده که به حضرت یعقوب فرمودند :

یَا أَبَانَا اسْتَغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا إِنَّا کُنَّا خَاطِئِینَ .

گفتند: «پدر! از خدا آمرزش گناهان ما را بخواه، که ما خطاکار بودیم!»

و حضرت یعقوب علیه السلام نیز که پیامبر خدا بود به آن‌ها قول داد که در آینده نزدیک از خداوند برای آن‌ها طلب استغفار خواهد کرد :

قَالَ سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَکُمْ رَبِّی إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ . یوسف / ۹۷ و ۹۸ .

گفت: «بزودى براى شما از پروردگارم آمرزش مى‏طلبم، که او آمرزنده و مهربان است!

اگر قرار بود که توسل به غیر خدا شرک بود ، حضرت یعقوب که پیامبر خداوند بود ، نباید به آن‌ها چنین قولی می‌داد و باید آن‌ها را از این کار شرک‌آلود نهی می‌کرد . خداوند نیز بعد از نقل این واقعه نمی‌گوید که کار آن‌ها شرک بوده است .

و باز در آیه خطاب به پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله وسلم می فرماید :

وَلَوْ أَنَّهُمْ إِذْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ جَاءُوکَ فَاسْتَغْفَرُوا اللَّهَ وَاسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا اللَّهَ تَوَّابًا رَحِیمًا . النساء / ۶۴ .

و اگر آنان ، هنگامى که به خود ستم مى‏کردند (و فرمانهاى خدا را زیر پا مى‏گذاردند)، به نزد تو مى‏آمدند و از خدا طلب آمرزش مى‏کردند و پیامبر هم براى آنها استغفار مى‏کرد خدا را توبه پذیر و مهربان مى‏یافتند .

این آیه صراحت دارد که آمدن به سراغ پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم  و او را بر در درگاه خدا شفیع قرار دادن ، و وساطت و استغفار آن حضرت براى گنهکاران نه تنها شرک نیست ؛ بلکه سبب پذیرش توبه ، و رحمت الهى نیز می‌شود.

اگر وساطت ، دعا ، استغفار و شفاعت خواستن از پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم شرک بود ، چگونه امکان داشت که خداوند چنین دستورى را به گنهکاران بدهد !

به این نکته نیز باید توجه داشت که پیامبران و ائمه علیهم السلام  آمرزنده گناه نیستند ؛ بلکه آن‌ها فقط مى‏توانند از خدا طلب آمرزش کنند و از آن‌جایی که آن‌ها بندگان برگزیده خداوند هستند و در نزد خداوند آبرو دارند ، خداوند شفاعت آنان را می‌پذیرد و در آمرزنده حقیقی خداوند است .

پس توسل به هیچ وجه موجب شرک نمیشود