مسجد خانم از بناهای دوره قاجاریه در محله فخیم الدوله زنجان، واقع شده است. این بنای تاریخی در اردیبهشت ۱۳۵۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
مسجد خانم در داخل بافت تاریخی شهر زنجان و در ضلع غربی خیابان سبزه میدان واقع شده است. عکاس: معصومه جوادی نسب
این مسجد و مدرسه از جمله بناهای مذهبی و تاریخی شهر زنجان است، كه در محله قدیمی فخیم الدوله قرار دارد. مسجد خانم فاقد گنبد و دارای 2 مناره بسیار زیبا است.
این بنا توسط استاد اسماعیل بنا و به سفارش یكی از بانوان متمكن در اواخر دوره قاجار ساخته شده است. تاریخ ساخت این بنا به استناد کتیبه سردر در این بنای مذهبی اسلامی به سال ۱۳۲۳ هجری قمری برمی‌گردد.
وجود مناره‌های قطور و كوتاه بر فراز سردر كه دارای تزئینات بدیع آجر كاشی است، قابل مقایسه با مناره‌های مدرسه سپهسالار تهران است.
تزئینات پركار بخش اعظم درگاه ورودی مسجد
تزئینات درگاه ورودی و همچنین سطوح فوقانی حجره های مشرف به میانسرا كه با یك عقب نشینی نماهایی با قوس جناغی، هلالی به وجود آورده مزین است به نقوش هندسی، گل و بوته كه عموما با رنگ های رایج در دوره قاجار یعنی رنگ های زرد، نارنجی، سیاه، سفید و صورتی رنگ آمیزی شده است.
تمامی شیوه‌های به کار رفته در معماری مسجد خانم منحصرا از خصوصیات معماری دوره قاجار است.
میان سرای مسجد خانم هشت ضلعی است كه در ضلع های شرقی، غربی و شمالی آن 12 حجره برای سكونت طلاب علوم دینی ساخته شده است.
تزئینات کاشی کاری به رنگ زرد که بالای ورودی شبستان مسجد کار شده اند.
«مسجد خانم» بنای هفتاد ساله قاجاری که فراموش شده است
تزئینات کاشی کاری سردر حجره ها که قسمتی از آنها بر اثر مرور زمان از بین رفته است.تزئین بالای سردر دو حجره از مسجد که توضیح و تصویر وسط آن که به دوره پهلوی برمی گشته، تراشیده و تخریب شده و به جای آن طرح ساعت نقاشی شده است.
ساخت مساجد و مدارس و بناهای عام المنفعه از سوی بانوان متدین و مقتدر در طول تاریخ جامعه ما سابقه ای طولانی دارد، این امر بر ارزش، اعتبار و جایگاه وی‍ژه این بنای مذهبی بیش از پیش افزوده است. مدرسه چهار باغ اصفهان و مسجد گوهر شاد در مشهد نیز از این دست هستند.
این بنا به درخواست «جمیله خانم» دختر حسین قلی خان ذوالفقاری نظام الدوله خواهر ذوالفقار خان اسعد الدوله ساخته شده است.
«جمیله خانم» قبل از اتمام بنا وفات کرده و دختر خود «قمر تاج خانم» را به عنوان نخستین متولی آنجا، به موجب وقفنامه ای كه در 22 محرم الحرام سال 1326 هجری قمری تنظیم گردیده، برگزید.
مسجد خانم از بناهای دوره قاجاریه در محله فخیم الدوله زنجان، واقع شده است. این بنای تاریخی در اردیبهشت ۱۳۵۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
این بنا به درخواست «جمیله خانم» دختر حسین قلی خان ذوالفقاری نظام الدوله ساخته شده و به همین دلیل به مسجد خانم معروف است. بنای مسجد مشتمل بر سردر ورودی با دو مناره کوتاه، صحن، شبستان تابستانی و زمستانی، حجره های متعدد و تزیینات کاشی کاری و گچ بری است. مناره های قطور و کوتاه با تزیین آجر کاشی و محرابی زیبا با تزیینات پر کار کاشی در صحن شبستان ستون دار، از ویژگی های خاص این بنا است. تزیینات روی ایوان ها و مناره ها به سبک دوره قاجار و بیش تر با استفاده از رنگ های زرد، سیاه، فیروزه ای و سفید انجام شده است. اخیرا بر روی این بنای مهم تاریخی مرمت ها و تعمیراتی صورت گرفته است.
