آداب و شرایط روزه‏دار

آداب و شرایط روزه‏دار

روزه فقط امساك از خوردن و آشامیدن نیست، بلكه شرائطى دیگر هم همراه آن است، تعهد و مسؤولیت‌هاى انسان در برابر روزه، زیاد است.

روزه چهار گروه مقبول نیست

حضرت صادق علیه السلام فرمود: لاصیام لمن عصى الامام، ولا صیام لعبد آبق حتى یرجع، ولا صیام لامراة ناشزة حتى تتوب، ولا صیام لولد عاق حتى یبر، (1) روزه نیست ‏براى كسى كه امام و پیشواى خود را نافرمانى كند و از او اطاعت ننماید، و صحیح نیست روزه عبد فرارى، تا مراجعت كند و به خدمت‏ باز نگردد، و روزه زن ناشزه درست نمى‏باشد تا توبه كند و در اختیار همسرش قرار گیرد و همچنین روزه فرزند عاق شده پدر و مادر تا خوب نشود و اصلاح نگردد، مورد قبول قرار نمى‏گیرد، و روزه به حساب نمى‏آید. یكى از ابعاد سیاسى این حدیث ‏شریف، اطاعت و فرمانبرى پیروان و رهروان مسلمان از راهبر و پیشواى مذهبى است. فاطمه سلام الله علیها در آداب روزه‌دار مى‏فرماید:

عن جعفر بن محمد عن آبائه عن فاطمه (علیهم السلام): «انها قالت: ما یصنع الصائم بصیامه اذا لم یصن لسانه و سمعه و بصره و جوارحه.‏» (2)

از غیبت مؤمن اجتناب كنید، و از نمامى بپرهیزید، به راستى كه غیبت و نمامى روزه صائم را باطل مى‏نماید، و اثرات و ثواب روزه را زایل مى‏گرداند.

جعفربن محمد علیهماالسلام از آباء گرامیش از فاطمه دخت گرامی رسول الله صلى الله علیهم اجمعین روایت مى‏نماید: كه حضرت زهرا (علیها السلام) فرمود: صائم با روزه خویش كارى نكرده (یعنى حق روزه را ادا نكرده) مادامی که زبان و گوش و چشم و جوارحش را از (آنچه كه بر آنها حرام است) حفظ نكرده باشد.

یعنى روزه یك مسماى واقعى از حفظ شكم از كل خوردنی‌ها و نوشیدنی‌ها و مبطلات دیگر و خلاصه‏اى از اجتناب از گناهان و معصیت‏ خداوند مى‏باشد، زیرا روزه‏دار بدون پرهیز از تمامى محرمات روزه واقعى را در خویش تحقق نبخشیده است.

پنج ‏خصلت موجب افطار روزه و بطلان وضوء مى‏شود

اگر چه امروز فقهاى عالىمقام این موارد را مبطل روزه و وضوء نمى‏دانند زیرا كمتر كسى است در زمان ما و فرهنگ طاغوت‌زده و غرب‌زده ما از این اوصاف رذیله بپرهیزد، آن خصال پنج‌گانه از بیان پیامبر گرامى اسلام چنین است: «خمس خصال یفطرن الصائم، و ینقضن الوضوء الكذب، و الغیبة و النمیمة، و النظر بشهوة، و الیمین الكاذبة‏.» (3)

پنج صفت است كه روزه را باطل و وضوء را مى‏شكند، دروغ و غیبت و سخن‌چینى و نظر شهوت انگیز، و قسم دروغ.

این اوصاف، به راستى اثر معنوى و روحانى روزه و وضوء كه یك عبادت است در اسلام خنثى مى‏كند، و اجر و ثواب روزه و وضوء را نابود مى‏نماید.

كیفیت روزه‌دارى از صحف ادریس علیه السلام

در صحف ادریس علیه السلام است: «اذا دخلتم فى الصیام فطهروا نفوسكم من كل دنس و نجس و صوموا لله بقلوب خالصة صافیة منزهة عن الافكار السیئة و الهواجس المنكرة فان الله سیحبس القلوب اللطخة و النیات المدخولة و مع صیام افواهكم من الماكل، فلتصم جوارحكم من الماثم فان الله لایرضى منكم ان تصوموا من المطاعم فقط لكن من المناكیر كلها و الفواحش باسرها.» (4) حضرت ادریس پیامبر در صحف خویش فرمود: هر گاه وارد ماه صیام شدید، پس خویشتن را از هر پلیدى و ناپاكى پاك سازید، (درون خود را براى پذیرش عبادت ویژه خداوند پاكسازى نمائید) و روزه بگیرید براى خداوند با قلبى خالص و نورانى و پاك از فكرهاى بد، و صداهاى نامفهوم و بىمعنى و زشت، زیرا خداوند حبس مى‏نماید دل‌هاى ناپاك و نیت‌هاى غیر خالص شما را و دهن‌هاى شما نباید فقط با امساك از خوردنی‌ها صائم و روزه‏دار باشد. بلكه باید جوارح شما از گناهان نیز روزه باشد (یعنى اعضاء شما هم باید از معصیت ‏خدا امساك نماید) و همانا خداوند راضى نمى‏گردد و خشنود نمى‏شود از شما به این كه فقط از خوردنی‌ها پرهیز كنید، بلكه از كل منكرات و زشتی‌ها باید پرهیز نمائید تا آنجا كه تغییر حالت پیدا كنید.

اثرات منفى غیبت و نمامى در روزه

امام رضا علیه السلام فرمود: «اجتنبوا الغیبة غیبة المؤمن، و احذرو النمیمة، فانهما یفطران الصائم ولا غیبة الفاجر و شارب الخمر و اللاعب بالشطرنج و القمار.» (5)

از غیبت مؤمن اجتناب كنید، و از نمامى بپرهیزید، به راستى كه غیبت و نمامى روزه صائم را باطل مى‏نماید، (و اثرات و ثواب روزه را زایل مى‏گرداند)، ولى از فاجر و شارب الخمر و شطرنج‏باز و قمار باز غیبتى نیست، (یعنى آنان از خود هتك حرمت نموده‏اند، و آبرو از خویش برده‏اند).

روزه حجاب زبان و گوش و چشم از گناه است

از فقه الرضا (علیه السلام) روایت ‏شده كه حضرت رضا علیه السلام در رابطه با شرائط روزه و روزه‏دارى چنین فرمود: «واعلم یرحمك الله ان الصوم حجاب ضربه الله عزوجل على الالسن و الاسماع و الابصار و سائر الجوارح لما له فى عادة من شره و طهارة تلك الحقیقة حتى یستر به من النار، و قد جعل الله على كل جارحة حقا للصیام فمن ادى حقها كان صائما و من ترك شیئا منها نقص من فضل صومه بحسب ما ترك منها.» (6)

بدان (اى روزه‏دار) خداى رحمتت كند، كه به راستى روزه ستر و حجابى است، كه خداوند او را بر زبان‌ها و گوش‌ها و چشم‌ها و سائر جوارح زده است، هر گاه معتاد بر زشتی‌ها و شر و فساد باشند، (چون زبان و گوش و چشم و سایر جوارح هر گاه تحت كنترل دقیق ایمان و دین شخص باشند، از شر آنان كاملا در امان مى‏باشد) كه طهارت (و حجاب صوم) بر اسماع و ابصار و غیره، او را از آتش جهنم مى‏پوشاند و حجابى محكم از آتش براى او خواهند شد. به تحقیق خداوند بر هر «آدم‏» خسته‏اى براى روزه گرفتن حقى مقرر فرموده است، پس اگر آن حق را اداء كند (و به خوبى حق روزه‏دارى را به جاى آورد) هر آینه صائم و روزه‏دار است، (یعنى به جاى آورده حق روزه را) و هر كس بعضى از آن شرایط را ترك نموده، از فضیلت و ثواب روزه‏اش به قدر و بحسب آنچه ترك كرده كاسته است.

پى‏نوشت‏ها:

1- وقایع الایام خیابانى، ص 432.

2- بحار الانوار، ج 96، ص 295.

3- نهج الفصاحه، حدیث 1459.

4- نقل از وقایع الایام خیابانى، ص 431.

5- فقه الرضا (علیه السلام).

6- مستدرك الوسائل، نقل از وقایع الایام خیابانى، ص 432.

منبع:

کتاب روزه، درمان بیماری‌هاى روح و جسم، ص 72، سیدحسین موسوى راد لاهیجى .