مبحث چهاردهم:امام جعفر صادق(ع)

بســمه تعالی

مبـحث 14 صــالـحین راسـخون

ضمن عرض تسلیت بمناسبت شهادت جانگداز امام جعفر صادق(ع)، پیرامون موضوعات ذیل یا هر موضوع دیگر در ارتباط با این امام بزرگوار به بحث و تبادل نظر می پردازیم:

1.نماز

2.مناظرات امام صادق ع(هر مناظره پست جداگانه)

3.جنبش علمی زمان امام صادق ع

4.خلق و خوی امام صادق در تلاش و کار روزمره

5.روایات و داستانهای کوتاه مربوط به این مبحث

6.فعالیت های امام جعفر صادق که باعث شد مذهب شیعه ایشان را جعفری بنامیم

خلاصه زندگی حضرت:

نام: جعفر (به معنى نهر جارى پرفايده)
كنيه: ابو عبداللّه
لقب: صادق
نام پدر: حضرت محمد بن على (ع )
نام مادر: معروف به ام فروه، دختر قاسم بن محمد بن ابى بكر
تاريخ ولادت: يكشنبه 17 ربيع الاول ، سال 83 هجرى
مكان ولادت: مدينه
مدت عمر : 65 سال
علت شهادت: مسموميت
قاتل : منصور دوانيقى (خليفه عباسى )
زمان شهادت: يكشنبه 25 شوال ، سال 148 هجری

مدفن مطهر: قبرستان بقيع ( مدينه )

در ابتدا خلاصه زندگی نامه حضرت را میگوییم و بعد سراغ فضایل و آثار و برکات این امام عزیز می پردازیم...

امام جعفر صادق (ع) در پگاه روز جمعه يا دوشنبه هفدهم ربيع الاول سال 80 هجرى، معروف به سال قحطى، در مدينه ديده به جهان گشود. اما بنا به گفته شيخ مفيد و كلينى، ولادت آن حضرت در سال 83 هجرى اتفاق افتاده است. لكن ابن طلحه روايت نخست را صحيح ‏تر مى‏داند و ابن خشاب نيز در اين باره گويد: چنان كه ذراع براى ما نقل كرده، روايت نخست، سال 80 هجرى، صحيح است. وفات آن امام (ع) در دوشنبه روزى از ماه شوال و بنا به نوشته مؤلف جنات الخلود در 25 شوال و به روايتى نيمه ماه رجب سال 148 هجرى روى داده است. با اين حساب مى‏توان عمر آن حضرت را 68 يا 65 سال گفت كه از اين مقدار 12 سال و چند روزى و يا 15 سال با جدش امام زين العابدين (ع) معاصر بوده و 19 سال با پدرش و 34 سال پس از پدرش زيسته است كه همين مدت، دوران خلافت و امامت آن حضرت به شمار مى‏آيد و نيز بقيه مدتى است كه سلطنت هشام بن عبد الملك، و خلافت وليد بن يزيد بن عبد الملك و يزيد بن وليد عبد الملك، ملقب به ناقص، ابراهيم بن وليد و مروان بن محمد ادامه داشته است...

*همسران ، فرزندان ، یاران  و اصحاب امام جعفر صادق ع:

همسران: 1. فاطمه بنت حسين. 2. ام حميده (حميده مصفاة). و چند ام ولد ديگر.

فرزندان: 1. امام موسى كاظم (ع). 2. اسماعيل. 3. عبدالله. 4. محمد ديباج. 5. اسحاق. 6. على عريضى. 7.عباس. 8. ام فروه. 9. فاطمه. 10. اسماء.

اصحاب وياران : تعداد راويان و اصحاب امام صادق (ع) بيش از چهار هزار نفر است كه از محضر آن حضرت بهره‏مند شده و در جهان اسلام به انتشار علوم اهل بيت(ع) پرداختند. در اين جا به نام برخى از بزرگان اصحاب و راويان آن حضرت اشاره مى‏گردد:

1. جميل بن درّاج.
2. عبدالله بن مسكان.
3. عبدالله بن بكير.
4. حمّاد بن عيسى.
5. حمّاد بن عثمان.
6. ابان بن عثمان.
اين شش نفر به «اصحاب اجماع» معروف شده‏ اند.

*آن حضرت، با تشكيل حوزه علميه و تعليم و تربيت شاگردان مبرزى چون هشام، زراره و محمد بن مسلم، تحوّل شگرفى در جهان اسلام و مذهب شيعه پديد آورد. به همين جهت به شيعيانِ امامىِ اثنا عشرى، شيعه جعفرى نيز گفته میشود...

*دوران قبل از امامت :

در دوران قبل از امامت، حضرت شاهد فعاليتهاي پدر خويش در نشر معارف ديني و تربيت شاگردان وفا دار و با بصيرت بود. امام باقر در مناسبتهاي مختلف به امامت و ولايت فرزندش جعفر صادق تصريح فرموده و شيعيان را پس از خودش به پيروي از او فرا مي خواند. لذا احاديث، زيادي مبني بر نص امامت حضرت صادق نقل شده است.

امام صادق در سال 114 هجري قمري پس از شهادت پدرش در سن 31 سالگي به امامت رسيد. دوران امامتش مصادف بود با اواخر حكومت امويان كه در سال 132 به عمر آن پايان داده شد و اوايل حكومت عباسيان.

*اوضاع جامعه در آغاز امامت حضرت :

در آغاز امامت حضرت افرادي از شيعيان و حتي بستگان حضرت حاضر به قبول امامت ايشان نبودند، لذا حضرت از راههاي گوناگوني كوشيدند آنها را به قبول راه صحيح وادار سازند و دراين زمينه به اذن خداوند معجزاتي نيز انجام دادند.

دوران امام جعفر صادق در ميان ديگر دورانهاي ائمه اطهار، دوراني منحصر به فرد بود و شرايط اجتماعي و فرهنگي عصر آن حضرت در زمان هيچ يك از امامان وجود نداشته است و اين به دليل ضعف بني اميه و قدرت گرفتن بني عباس بود.

اين دو سلسله مدتها در حال مبارزه با يكديگر بودند كه اين مبارزه در سال 129 هجري وارد مبارزه مسلحانه و عمليات نظامي گرديد.

اين كشمكش ها و مشكلات سبب شد كه توجه بني اميه و بني عباس كمتر به امامان و فعاليتشان باشد، از اين رو اين دوران، دوران آرامش نسبي امام صادق و شيعيان و فرصت بسيار خوبي براي فعاليت علمي و فرهنگي آنان به شمار مي رفت.

*جنبش فرهنگي در دوران امامت حضرت :

عصر آن حضرت همچنين عصر جنبش فرهنگي و فكري و برخورد فرق و مذاهب گوناگون بود. پس از زمان رسول خدا ديگر چنين فرصتي پيش نيامده بود تا معارف اصيل اسلامي ترويج گردد، بخصوص كه قانون منع حديث و فشار حُكّام اموي باعث تشديد اين وضع شده بود. لذا خلأ بزرگي در جامعه آنروز كه تشنة هرگونه علم و دانش و معرفت بود، به چشم مي خورد.

امام صادق با توجه به فرصت مناسب سياسي و نياز شديد جامعه، دنباله نهضت علمي و فرهنگي پدرش را گرفت و حوزه وسيع علمي و دانشگاه بزرگي به وجود آورد و در رشته هاي مختلف علمي و نقلي شاگردان بزرگي تربيت كرد. شاگرداني چون: هشام بن حكم، مفضل بن عمر كوفي جعفي، محمد بن مسلم ثقفي، ابان بن تغلب، هشام بن سالم، مؤمن طاق، جابر بن حيان و . . . . تعداد شاگردان امام را تا چهار هزار نفر نوشته اند.

ابوحنيفه رئيس يكي از چهار فرقه اهل سنت مدتي شاگرد ايشان بود و خودش به اين موضوع افتخار كرده است.

امام از فرصت هاي گوناگوني براي دفاع از دين و حقانيت تشيع و نشر معارف صحيح اسلام استفاده مي برد. مناظرات زيادي نيز در همين موضوعات ميان ايشان و سران فرقه هاي گوناگون انجام پذيرفت كه طي آنها با استدلال هاي متين و استوار، پوچي عقايد آنها و برتري اسلام ثابت مي شد.

همچنين در حوزه فقه و احكام نيز توسط ايشان فعاليت زيادي صورت گرفت، به صورتي كه شاهراههاي جديدي در اين بستر گشوده شد كه تاكنون نيز به راه خود ادامه داده است.

بدين ترتيب، شرايطي مناسب پيش آمد و معارف اسلامي بيش از هر وقت ديگر از طريق الهي خود منتشر گشت، به صورتي كه بيشترين احاديث شيعه در تمام زمينه ها از امام صادق نقل گرديده و مذهب تشيع به نام مذهب جعفري و فقه تشيع به نام فقه جعفري خوانده مي شود.

*رویدادهای مهم زمان حضرت صادق(ع) و نیز نحوه شهادت ایشان:

**رويدادهاى مهم:

1. شهادت امام محمد باقر (ع)، پدر ارجمند امام جعفر صادق (ع)، در سال 114 هجرى.

2. قيام زيد بن على (ع)، عموى امام جعفر صادق (ع) بر ضد امويان و شهادت او در اين واقعه، در سال 121 هجرى.

3. گسترش نهضت بنى‏هاشم (علويان و عباسيان)، در سراسر قلمرو حكمرانى امويان.

4. سرنگونىِ سلسله امويان و پيروزىِ عباسيان و تسخير خلافت اسلامى توسط ابوالعباس سفاح، در سال 133 هجرى.

5. قيام علويان بنى‏الحسن (ع) بر ضد عباسيان و سركوب شدن آنان به دست منصور دوانيقى.

6. بهره‏جويىِ امام صادق (ع) از فرصت به دست آمده از نبرد ميان عباسيان و امويان، براى تشكيل حوزه علمىِ اسلامى و تربيت هزاران شاگرد در رشته‏ هاى فقه، تفسير و علوم قرآن، كلام، شيمى، تاريخ و غيره، در مدينه مشرفه.

7. فراخوانىِ امام صادق (ع) از مدينه به بغداد، توسط سفاح عباسى و زير نظر قرارگرفتن آن حضرت.

8. فراخوانىِ مجدد امام صادق (ع) از مدينه به بغداد، توسط منصور دوانيقى و اذيت و آزار آن حضرت.

9. وفات اسماعيل، پسر امام صادق (ع)، در سال 142 هجرى و اندوه فراوان آن حضرت در اين مصيبت.

10. رفتار نامناسب عاملان منصور دوانيقى، در مدينه، با امام صادق (ع) و بسيارى از علويان.

11. مبارزه علمى و فرهنگىِ امام صادق (ع) و ياران ايشان با مخالفان، ملحدان و مدعيان دروغين.

12. مسموميت امام صادق (ع) و شهادت آن حضرت، در سال 148 هجرى، به دستور منصور دوانيقى.

13. به خاك‏سپارى پيكر مطهر امام صادق (ع)، در قبرستان بقيع، در كنار قبر پدر، جد و عمويشان، امام حسن مجتبى (ع).

شهادت حضرت صادق عليه السلام:

پس از به قدرت رسيدن عباسيان، همانطور كه آن حضرت پيش بيني كرده بود فشار بر شيعيان افزايش يافت و با روي كار آمدن منصور اين فشار به اوج خود رسيد. امام نيز از اين فشار ها مستثني نبود. اين دوران، يعني چند سال آخر عمر آن حضرت بر خلاف دوران اوليه امامتشان،‌ دوره سختي ها و انزواي دوبارة آن حضرت و حركت تشيع بود. منصور شيعيان را به شدت تحت كنترل قرار داده بود.

سرانجام كار به جايي رسيد كه با تمام فشارها، منصور چاره اي نديد كه امام صادق را كه رهبر شيعيان بود از ميان بردارد و بنابراين توسط عواملش حضرت را به شهادت رساند. آن حضرت در سن 65 سالگي در سال 148 هجري به شهادت رسيد و در قبرستان معروف بقيع در كنار مرقد پدر و جدّ خودش مدفون گرديد .

در زمينه فضايل و مكارم اخلاقي حضرت صادق روايات و وقايع بسيار زيادي نقل شده است. آن حضرت با رفتار كريمانه و خلق و خوي الهي خود بسياري از افراد را به راه صحيح هدايت فرمود، به گونه اي كه پيروان ديگر مكاتب و اديان نيز زبان به مدح آن حضرت گشوده اند...

واقعا مفید بود این مطلب

جنبش علمی در عصر امام صادق (ع)

در کتاب سیره پیشوایان( نوشته مهدی پیشوایی-ص 354و355 ) چنین خواندم:

((در باب عظمت علمی امام صادق (ع) شواهد فراوانی وجود دارد و این معنا مورد قبول دانشمندان تشیع و تسنن است. فقها و دانشمندان بزرگ در برابر عظمت علمی آن حضرت سر تعظیم فرود می آوردند و برتری علمی او را می ستودند. گذشته از جنبه های مختلف عصر امام صادق (ع) ،از نظر فکری و فرهنگی نیز عصر حضرت(ع) عصر جنبش علمی و فرهنگی بود. در آن زمان شور و شوق علمی بی سابقه ای در جامعه اسلامی به وجود آمده بود و علوم مختلفی اعم از علوم اسلامی همچون : علم قرائت قرآن ، علم تفسیر، علم حدیث، علم فقه، علم کلام ، یا علوم بشری  مانند: طب، فلسفه، نجوم ، ریاضیات و... پدیدآمده بود ، به طوری که هرکس یک متاع فکری داشت به بازار علم و دانش عرضه می کرد. بنابر این تشنگی علمی عجیبی به وجود آمده بود که امام پاسخ گوی تشنگی تمام جویندگان حقیقت بود. عواملی را که موجب پیدایش این جنبش علمی شده بود می توان بدین نحو خلاصه کرد:
1-آزادی و حریت فکر و عقیده در اسلام . البته عباسیان نیز در این آزادی فکری بی تاثیر نبودند؛ اما ریشه این آزادی در تعلیمات اسلام بود، به طوری که اگر هم عباسیان می خواستند از آن جلوگیری کنند، نمی توانستند.

2- محیط آن روز اسلامی یک محیط کاملا مذهبی بود و مردم تحت تاثیر انگیزه های مذهبی بودند. تشویقهای پیامبر اسلام به کسب علم ، و تشویقها و دعوتهای قرآن به علم و تعلم و تعقل ، عامل اساسی این نهضت و شور و شوق بود.

3- اقوام و مللی که اسلام را پذیرفته بودند نوعا دارای سابقه فکری و علمی بودند و بعضا همچون نژاد ایرانی ( از همه سابقه ای درخشانتر داشت) و مصری و سوری ، از مردمان مراکز تمدن آن روز به شمار می رفتند . این افراد به منظور درک عمیق تعلیمات اسلام به تحقیق و جستجو و تبادل نظر می پرداختند.

4- تسامح دینی یا همزیستی مسالمت آمیز با غیر مسلمانان مخصوصا همزیستی با اهل کتاب . مسلمانان ، اهل کتاب را تحمل می کردند و این را بر خلاف اصول دینی خود نمی دانستند . در آن زمان اهل کتاب، مردمی دانشمند و مطلع بودند. مسلمانان با آنان برخورد علمی داشتند و این خود بحث و بررسی و مناظره را به دنبال داشت.))

حال سوالی که مرا به خود مشغول کرده است این است به راستی ما برای جنبش علمی که این همه هایو هوی به راه انداخته ایم کدام یک از مولفه ها و بایسته های آن را فراهم ساخته ایم ؟

آیا یک چنین جنبش علمی و فرهنگی در یک فضای بسته سیاسی محقق خواهد شد؟

آیا اسلامی  که در عصر امام صادق (ع) چنین آزادی فکری و علمی را درون خود تحمل می کرد با

اسلام امروز فرق داشته است؟ و هزاران آیای دیگر....

كار و تلاش و دستگيرى از مستمندان

امام صادق عليه السلام نه تنها ديگران را دعوت به كار و تلاش مى كرد، بلكه خود نيز با وجود مجالس درس و مناظرات و ... در روزهاى داغ تابستان، در مزرعه اش كار مى كرد. يكى از ياران حضرت مى گويد: آن حضرت را در باغش ديدم، پيراهن زبر و خشن بر تن و بيل در دست، باغ را آبيارى مى كرد و عرق از سر و صورتش مى ريخت، گفتم: اجازه دهيد من كار كنم. فرمود: من كسى را دارم كه اين كارها را بكند ولى دوست دارم مرد در راه به دست آوردن روزى حلال از گرمى آفتاب آزار ببيند و خداوند ببيند كه من در پى روزى حلال هستم.
حضرت در تجارت نيز چنين بود و بر رضايت خداوند تاكيد داشت. لذا وقتى كار پرداز او كه با سرمايه امام براى تجارت به مصر رفت و با سودى كلان برگشت، امام از او پرسيد: اين همه سود را چگونه به دست آورده اى؟ او گفت: چون مردم نيازمند كالاى ما بودند، ما هم به قيمت گزاف فروختيم. امام فرمود: سبحان الله!
عليه مسلمانان هم پيمان شديد كه كالايتان را جز در برابر هر دينار سرمايه يك دينار سود نفروشيد! امام اصل سرمايه را برداشت و سودش را نپذيرفت و فرمود: اى مصادف! چكاچك شمشيرها از كسب روزى حلال آسان‎تر است.
حقيقت اين است كه امام در نهايت علاقه به كار و تلاش، هرگز فريفته درخشش درهم و دينار نمى شد و مى دانست كه بهترين كار از نظر خداوند تقسيم دارايى خود با نيازمندان است، حقيقتى كه ما هرگز از عمق جان بدان ايمان عملى نداشته و نداريم. امام خود درباره باغش مى فرمود: وقتى خرماها مى رسد، مى گويم ديوارها را بشكافند تا مردم وارد شوند و بخورند. همچنين مى گويم ده ظرف خرما كه بر سر هر يك ده نفر بتوانند بنشينند، آماده سازند تا وقتى ده نفر خوردند، ده نفر ديگر بيايند و هر يك، يك مد خرما بخورند. آنگاه مى خواهم براى تمام همسايگان باغ (پيرمرد، پيرزن، مريض، كودك و هر كس ديگر كه توان آمدن به باغ را نداشته) يك مد خرما ببرند. پس مزد باغبان و كارگران و ... را مى دهم و باقى‎مانده محصول را به مدينه آورده بين نيازمندان تقسيم مى كنم و دست آخر از محصول چهار هزار دينارى، چهارصد درهم برايم مى ماند.

فضيلت ميهمان بر ميزبان

محمّد بن قيس حكايت كند:

روزى در محضر مبارك امام جعفر صادق عليه السلام نام گروهى از مسلمانان به ميان آمد و من گفتم : سوگند به خدا، من شب ها شام نمى خورم ، مگر آن كه دو يا سه نفر از اين افراد با من باشند؛ و من آن ها را دعوت مى كنم و مى آيند در منزل ما غذا مى خورند.

امام صادق عليه السلام به من خطاب كرد و فرمود: فضيلت آن ها بر تو بيشتر از فضيلتى است ، كه تو بر آن ها دارى .

اظهار داشتم : فدايت شوم ، چنين چيزى چطور ممكن است ؟!

در حالى كه من و خانواده ام خدمتگذار و ميزبان آن ها هستيم ؛ و من از مال خودم به آن ها غذا مى دهم ؛ و پذيرائى و انفاق مى نمايم !!

حضرت صادق عليه السلام فرمود: چون هنگامى كه آن ها بر تو وارد مى شوند، از جانب خداوند همراه با رزق و روزى فراوان ميهمان تو مى گردند و زمانى كه خواستند بيرون بروند، براى تو رحمت و آمرزش به جا خواهند گذاشت .

سلام.به همه شما راسخونی ها و تشکر از این مطلب تون.امیدوارم دوباره از این مطالب مناسبتی بگذارید.

من می خواستم کمی در مورد جنبش علمی در زمان مولایمان امام صادق(ع) بنویسم شاید که  مقبول حق و زیبنده ی شان علمی ایشان باشد.ان شاءالله

به نظر من شاید این که ما الآن مسلمان هستیم و در یک کشور اسلامی زندگی می کنیم،مدیون به تلاش های علمی و فقهی آن حضرت در زمان خویش می باشد چرا که به گفته شهید مطهری(ره) بنیانگذار فقه شیعی و اجتهاد و حوزه های علمی امام صادق(ع) می باشند.

همه ی ما قبول داریم که بزرگان مذهبی علمی ما از دامان همین حوزه های علمیه و مدرس های علمی بزرگان خود رشد کرده اند.یکی از همین بزرگان مذهبی و علمی امام راحل مان است که اگر بر طبق سیره و راه ایشان در مسائل فردی،اجتماعی،اقتصادی و سیاسی حرکت کنیم و پاسدار انقلاب ایشان و مردم فداکارمان باشیم بی تردید دنیا و حتی آخرت خود را مدیون ایشان هستیم.

در جامعه ی شیعی،افرادی مانند امام خمینی(ره) در همه ی اعصار پس از ائمه هدی(علیهم الآلاف و التحیه و السلام) وجود داشته اند که همواره مردم را به پیروی از دستورات الهی و اولیا و اوصیا حق دعوت کرده اند و پس از مطالعه در زندگی این افراد در می یابیم که فقه و اجتهاد شیعی بخش مهمی از زندگی آنان را تشکیل می دهد.همان ((فقه و اجتهاد))ی که توسط جعفربن محمد الصادق(علیه السلام) بنیاد نهاده شده بود.

به نظر من این حرکت و جهاد آن امام همام اگر بیش ازقیام فداکارانه ی جد بزرگوارش اباعبدالله الحسین(ع) در زندگی حال حاضر ما تاثیر نداشته باشد از آن هم کمتر نیست.

در پایان به همان منظور و اعتقاد شهید مطهری می رسیم که هر امامی در زمان خویش مکلف به انجام وظیفه ای بوده است و ما به تک تک آن بزرگواران به اندازه ی دنیا و آخرت مان بدهکاریم.

والسلام

ابو بصیر می گوید: خدمت امّ حمیده (همسر امام صادق علیه السلام و مادر امام کاظم علیه السلام) رسیدم که عزادار امام صادق علیه السلام بود. او گریست و من به گریه او گریستم. بعد به من گفت:

اگر امام صادق علیه السلام را در لحظات پایانی عمر شریفش می دیدی رخداد شگفت انگیزی را مشاهده می کردی. آن حضرت در لحظات آخر چشم گشود و فرمود:

اجمَعوا لی كُلَّ مَن بَینی وَ بَینَهُ قَرابَةٌ ؛ تمام کسانی را که نسبتی با من دارند جمع کنید.

همسر امام ادامه داد: ما همه را جمع کردیم. آنگاه امام نگاهی به آنها کرد و فرمود:

إنّ شفاعَتَنا لا تَنالُ مُستَخِفّاً بِالصَّلاة ؛شفاعت ما به کسانی که نماز را سبک می شمردند (نماز در نظرشان مهم نیست) نمی رسد.[1]

«استَخَفَّ به» یعنی «أَهانه»‏[2] ؛ به او بی احترامی کرد و به او اعتنایی نکرد. از این معنا روشن می شود مَستَخِفّ بالصلاة یعنی کسی که نماز در نظر او اهمیتی ندارد از این رو رفتار توهین آمیزی با نماز دارد؛ یا نماز نمی خواند و یا اگر می خواند در برپایی آن رفتاری مناسب با شان و جایگاه نماز از خود بروز نمی دهد؛ تاخیر همیشگی نماز از اول وقت به آخر وقت را می توان یکی از مصادیق این استخفاف نماز به شمار آورد.

در هر صورت امام صادق علیه السلام در لحظات پایانی عمر خود که افراد مهمترین سخنان خود را بر زبان جاری می کنند فرمود: شفاعت ما اهل بیت کسانی را که نماز نمی خوانند و یا به نماز بی احترامی می کنند شامل نمی شود.

1.       المحاسن 1/80 ؛ امالی صدوق (ره)، ص572

2.       لسان العرب 9/80

موضوع مناظره: فلسفه نسخ

جابر: چرا پیامبر قبله مسلمین را تغییر داد؟

امام: پیغمبر به دستور خداوند این كار را كرد.

جابر: مگر خداوند، داناى مطلق نیست؟

امام: چرا.

جابر: تغییر دادن تصمیم در زندگى ما ناشى از نادانى ماست، خداوند كه داناى مطلق است و همه چیز را براى همیشه مى داند، نباید تصمیم خود را تغییر دهد، پس با اینكه در ابتدا دستور داده به طرف بیت المقدس مسلمانان نماز بخوانند، چرا پس از مدتى تصمیم خود را عوض كرد و دستور داد به طرف كعبه نماز بخوانند؟

امام: اى جابر، یك كفه استدلال تو درست است، اما كفه دیگر نادرست، و از این بدتر، تو كفه سومى را هیچ در نظر نگرفته اى.

جابر: كدام كفه؟

امام: مردم!

تو متوجه نشده اى كه خداوند قوانین را براى انسان وضع مى كند، نه جماد. زندگى جماد یكنواخت است و لذا قوانین مربوط به آن نیز ثابت است ولى زندگى اجتماعى انسان تغییرپذیر است و خداوند در هر دوران به اقتضاء وضع زندگى نوع بشر قوانین خاصى به وسیله پیامبران خود براى آنها وضع مى نماید.

خداوند از ابتدا مى دانست كه به مسلمانان دستور مى دهد كه به سوى بیت المقدس نماز بخوانند و نیز مى دانست كه پس از مدتى قبله آنها را تغییر مى دهد.

این من و تو هستیم كه تصور مى كنیم احكام خدا تغییر كرده است ولى خود او مى داند كه قوانین او ثابت است.

دو مثال مى زنم تا آنچه را كه مى گویم بهتر درك كنى:

مگسى كه در نیمه بهار متولد مى شود اگر تا فصل زمستان زنده بماند و با سرماى زمستان مواجه گردد فكر مى كند كه قواعد جهان دگرگون شده، ولى آیا براى من و تو هم مطلب چنین است؟

جابر: نه.

امام: من و تو چون پیش بینى مى كردیم كه پس از تابستان، زمستان خواهد آمد، در نظر ما هیچ گونه تغییر در قوانین (ثابت) جهان آفرینش به وجود نیامده.

مثل دیگر:

فرض مى كنیم تو داراى ملكى هستى و آن را در اختیار مردى مى گذارى تا یك سال، ولى او نمى داند كه مدت مباشرت او محدود است، پس از گذشتن یك سال كه مى خواهى ملك را از او بگیرى تعجب مى كند و فكر مى كند كه تصمیم تو عوض شده، در صورتى كه تصمیم تو از ابتدا موقت بوده است.

قوانین خداوند هم كه در نظر ما متغایر یا متضاد جلوه مى كند همین طور است. ولى خداوند تمام قوانینى كه باید مقرر نماید از ابتدا پیش بینى كرده است و براى او تصمیم هاى متضاد مفهوم ندارد.

جابر: عقده ام گشوده شد و تا امروز مسئله تغییر قبله براى من وزنه اى شده بود كه بر روحم سنگینى مى كرد، ولى باز هم راجع به این موضوع پرسش دارم.

كتاب مناظره در رابطه با مسائل ایدئولوژى تألیف محمدى رى شهرى

موضوع مناظره: فلسفه احكام

اى جابر، وقتى یك شخص با ایمان درك مى كند كه اصول دین او واقعیت دارد، احساس لذت مى كند، این لذت جزء سرشت انسان مى باشد، و انسان از دیدن هر چیز منظم و كامل لذت مى برد...

جابر: ولى متأسفانه حقایق مذهبى براى توده مردم روشن نیست و آنها از این لذت محرومند.

امام: محرومیت آنها براى این است كه عالم نیستند و به همین جهت من از هر فرصت استفاده مى كنم و به مردم مى گویم كه علم بیاموزند.

جابر: چرا حقایق دین اسلام طورى نازل نشد كه همه ى مردم آن را بفهمند؟

امام: نه تنها حقایق اسلام، بلكه حقایق دین هایى كه قبل از اسلام از طرف خداوند مقرر شده طورى نازل نگردید كه تمام مردم بتوانند به آن حقایق پى ببرند و كسب لذت كنند.

اى جابر، بدان كه دین غیر از فلسفه است...

یك حكیم وقتى نظریه اى را ابراز مى نماید با توده ى مردم كارى ندارد، او نمى خواهد كه نظریه ى فلسفى وى را عامه ى مردم بفهمند، یعنى مى داند كه عامه توانایى درك نظریه فلسفى او را ندارند، و هرچه مى گوید براى حكیمان یا آنهایى كه ذوق فلسفى دارند بر زبان مى آورد، و آنچه مى گوید خطاب به عقل آنهاست.

اما دین غیر از یك نظریه ى فلسفى است.

پیغمبر ما كه از طرف خداوند مبعوث شد دین اسلام را بین مردم رواج بدهد، این دین را براى تمام افراد بشر آورده نه براى دسته اى بخصوص كه از نظر عقل و درك بالاتر از طبقات دیگر هستند، و براى قبول هر چیز دلیل عقلى مى خواهند.

و همچنین پیامبران دیگر...

این است كه پیغمبر ناچار بود كه حقایق دین را به ساده ترین شكل به مردم بگوید و براى اثبات هر حقیقت، دلیل نیاورد. براى اینكه مردم نمى توانستند به مصلحت هر حقیقت دینى پى ببرند و امروز هم نمى توانند مصلحت تمام حقایق دین را بفهمند.

حتى اگر شخصى با ساده ترین بیان بخواهد با دلیل، حقایق دینى را براى مردم اثبات كند، باز هم آنها مصلحت بعضى از حقایق را نمى فهمند.

این است كه احكام دین براى عقیده مردم نازل مى شود نه براى عقل آنها. مگر آنهایى كه داراى عقول قوى هستند و مى توانند مصلحت احكام دین را با عقل خود بفهمند.

مسائل حكمت با عقل انسانى سر و كار دارد و مسائل دین با ایمان مردم، و در میان مسلمانان افراد دانشمند در اثر رشد فكرى كه ناشى از علم است مى توانند به فلسفه احكام پى ببرند، ولى براى دیگران همان ایمان كافى است.

هر توضیحى درباره فلسفه احكام براى عوام بى فایده است، زیرا توضیح علمى را كسى مى فهمد كه اگر دانشمند نیست لااقل مقدمات علم را طى كرده باشد...

جابر: من افسوس مى خورم كه چرا توده مردم به فلسفه احكام و مفهوم وسیع كلام خدا پى نمى برند و فكر مى كنم كه اگر آنها به این نكات آگاه گردند دین خداوند خیلى بیشتر از امروز رواج خواهد یافت.

امام: در تمام ادیان گذشته همواره یك اقلیت كه احكام دین را خوب مى فهمیدند و با فلسفه هر یك از مقررات دین آگاه بودند رهبرى مردم را از نظر مذهبى عهده دار مى شدند؛ در اسلام نیز چنین است و مانند وضع كنونى در آینده نیز اقلیتى از مسلمانان دانشمند عهده دار رهبرى مردم از لحاظ دینى خواهند بود و من یقین دارم كه این وضع تا روزى كه علم همگانى نشده است ادامه مى یابد.

همگانى شدن دانش

جابر: ممكن است روزى بیاید كه علم همگانى شود؟

امام: روزى فرا مى رسد كه نوع بشر خواهد فهمید كه تمام مردم لازم است دانشمند شوند و وسایل فراهم خواهد نمود تا اینكه همه تحصیل كنند و دانش فرا گیرند.

جابر: حتما در آن روز تمام افراد بشر دانشمند خواهند بود؟

امام: نه، حتى در آن روز هم تمام مردم دانشمند نمى شوند زیرا استعدادهاى افراد متفاوت خواهد بود، در این صورت هرچند وسایل فرا گرفتن دانش براى همه فراهم است، ولى باز گروهى به خاطر نداشتن استعداد، تحصیل را رها مى كنند و رشته اى دیگر پیش مى گیرند و لذا در هیچ دوره، وضعى پیش نخواهد آمد كه همه مردم بتوانند دانشمند شوند.

ولى با این وصف، عوام به شكل امروز وجود نخواهد داشت، زیرا هركس در آن روز تا حدودى تحصیل كرده و لااقل سواد دارد، و لذا دانشمندان مى توانند حقایق دین را به آنها بفهمانند... و من امیدوارم روزى فرا رسد كه اگر تمام مردم به حقایق دین اسلام آگاه نباشند، اكثریت آنها، حقایق را درك نمایند...

كتاب مناظره در رابطه با مسائل ایدئولوژى تألیف محمدى رى شهرى

منش امام صادق (ع)

غذای داغی را به حضور امام صادق (علیه السلام) آوردند، چندین بار فرمود: نستجیر بالله من النار: پناه می بریم به خدا از آتش ‍ جهنم ، ما قدرت خوردن غذای داغ را نداریم ، پس چگونه قدرت تحمل آتش دوزخ را داشته باشیم . این گفتار را فرمود تا غذا خنك شد و از آن خورد روزی بنده كفشش پاره شد، و كفش از پایش در آمد، با پای برهنه راه رفت ، در حالی كه دستهایش ‍ را به سوی آسمان بلند كرده و به خدا عرض می كرد: رب لاتكلنی الی نفسی طرفه عین ابدا لا اقل من ذلك لااكثر: پروردگارا مرا به اندازه یك چشم بهم زدن و نه كمتر و نه زیادتر به خودم وامگذار(در حالی كه) قطرات اشك آنچنان از دیدگانش می ریخت كه از اطراف محاسنش سرازیر می شد. جالب اینكه : امام صادق (علیه السلام) همراه خود پارچه سبزی داشت كه در آن مقداری تربت (خاك قبر) امام حسین (علیه السلام) گذاشته بود، و هنگامی كه وقت نماز می رسید آن تربت را بر سجاده اش می ریخت و بر آن سجده می كرد. آری نمازی كه با یاد ایثارگری امام حسین (علیه السلام) باشد، موجب كمال نماز است ، و به نماز روح تازه ای می بخشد.

ارشاد شاگرد كج فهم

عمربن مسلم یكی از شاگردان امام صادق (ع) بود، چند روز غایب شد، امام صادق (ع) از شاگردان دیگر جویای حل او شد، و فرمود: عمر بن مسلم كجا است ؟ یكی از حاضران گفت : من از او خبر دارم ، او كسب و كار را كنار گذاشته و از همه چیز چشم پوشیده ، و به جای خلوتی برای عبادت خدا رفته است . امام صادق (ع) فرمود: ویحه ! اما علم ان تارك الطلب لایستجاب له :
وای بر او آیا نمی داند كه ترك كردن كاسبی و كار و تجارت ، موجب مستجاب نشدن دعایش می شود. سپس فرمود: هنگامی كه این دو آیه نازل شد:
و من یتق الله یجعل له مخرجا - و یرزقه من حیث لا یحتسب ...: و هر كسی تقوای الهی پیشه كند، خداوند راه نجاتی برای او فراهم می كند، و به او از جایی كه گمان ندارد، روزی می دهد (طلاق - 2 و 3) جمعی از اصحاب پیامبر(ص) درهای خانه هایشان را به روی خود بستند و مشغول عبادت شدند و گفتند: ما به عبادت و تقوا مشغول می شویم ، خداوند (طبق این آیات) معاش ما را از طریقی كه گمان به آن نداریم ، تاءمین می كند. پیامبر(ص) برای آنها پیام فرستاد و آنها را احضار كرد و به آنها فرمود: چه باعث شده كه كار و كسب را رها كرده اید و مشغول عبادت شده اید؟ گفتند: ای رسول خدا(ص) خداوند (طبق آیات مذكور) معاش زندگی ما را به عهده گرفته است ، ما اگر مشغول عبادت شویم ، او معاش ما را از طریقی كه گمان نداریم تاءمین می كند. پیامبر(ص) فرمود: من فعل ذلك لم یستجب له ، علیكم بالطلب : كسی كه چنین روشی پیش گیرد، دعایش به استجابت نمی رسد، بر شما باد كه به كسب و كار بپردازید. به این ترتیب امام صادق (ع) و پیامبر(ص) روشن كردند كه عبادت و تقوا، فقط به نماز و عبادت در گوشه تنهایی نیست ، بلكه در میدان تلاش و كار و تولید نیز اگر كسی قصد او خدا و صداقت باشدت عبادت خدا را بجا می آورد.

شخصيت علمي امام صادق ( عليه السلام )

در دوره امامت امام صادق ( عليه السلام ) مسلمانان بيش از پيش به علم و دانش روي آوردند و در بيشتر شهرهاي قلمرو اسلام بويژه در مدينه ، مكه ، كوفه ، بصره و ... مجالس درس و مناظره هاي علمي داير واز رونق خاصي برخوردار گرديد . در اين زمان با استفاده از فرصت به دست آمده امام صادق( عليه السلام ) توانست نهضت علمي فرهنگي پدرش امام باقر( عليه السلام ) را ادامه داده و علوم و معارف اهل بيت را بيان كرده در همه جا منتشر كند . سفرهاي اجباري و اختياري امام به عراق و به شهرهاي حيره ، هاشميه و كوفه و برخورد با اربابان ديگر مذاهب فقهي وكلامي نقش بسزايي در معرفي علوم اهل بيت و گسترش آن در جامعه داشت . در اين شهرها گروههاي مختلف براي فراگيري دانش نزد آن حضرت مي آمدند و از درياي دانش او بهره مند مي بردند . برخورد وي با گروههاي مختلف مردم سبب شد كه آوازه شهرتش در دانش و بينش ديني ، علم و تقوي ، سخاوت و جود وكرم و ...

در تمام قلمرو اسلام طنين انداز شود و مردم از هر سو براي استفاده از دانش بيكران وي رو سوي كنند . در اين دوره علوم و فلسفه ايراني ، هندي و يوناني به حوزه اسلامي راه يافت و بازار ترجمه علوم گوناگون از زبانهاي مختلف به زبان عربي گرم و پررونق گرديد . همچنين مكتبهاي كلامي و فرقه مذهبي و فقهي در اين عصر پايه گذاري شد .

امام صادق ( عليه السلام ) با تمام جريانهاي فكري و عقيدتي آن روز برخورد كرده و موضوع اسلام و تشيع را در برابر آنها روشن ساخته و برتري بينش اسلام تشيعي را ثابت كرده است .
مناظرات امام صادق (عليه السلام) با اربابان دانشهاي گوناگون چون پزشكان ، فقيهان ، منجمان ، متكلمان ، صوفيان و... بويژه مناظرات وي با ابوحنيفه مشهور و در منابع شيعه و سني ثبت است .
شاگردان امام باقر (عليه السلام) پس از درگذشت آن حضرت به گرد شمع وجود امام صادق( عليه السلام ) حلقه زدند .

امام ( عليه السلام ) نيز با جذب شاگردان جديد به تأسيس يك نهضت عظيم فكري و فرهنگي و بالنده مبادرات ورزيد ، به گونه اي كه طولي نكشيد مسجد نبوي در مدينه منوره و مسجد كوفه در شهر كوفه به دانشگاهي عظيم تبديل شد . درگيري شديد بين بني عباس و بني اميه ، آنان را آن چنان به خود مشغول كرده بود ، كه فرصتي طلايي براي امام صادق ( عليه السلام ) و يارانش به دست آمد .
آن حضرت با استفاده از اين فرصت به بازسازي و نوسازي فرهنگ ناب اسلام پرداخت و شيفتگان مكتب حق از اطراف و اكناف ، از بصره ، كوفه ، واسط ، يمن و نقاط مختلف حجاز به مركز اسلام ؛ يعني مدينه ، سرازير شدند وچون پروانگي دلباخته به گرد شمع وجود امام صادق ( عليه السلام ) تجمع كردند .

امام صادق ( عليه السلام ) هر يك از شاگردان خود را رشته هاي كه با ذوق و قريحه او سازگار بود ، تشويق و تعليم مي نمود و در نتيجه ، هر كدام از آنها در يك يا دو رشته از علوم مانند : حديث ، تفسير ، فقه و كلام ، تخصص پيدا مي كردند . دردانشگاهي كه امام بوجود آورده بود شاگردان بزرگ و برجسته اي همچون هشام بن حكم- محمد بن مسلم- ابان بن تغلب- هشام بن سالم - مومن الطاق - مفصل بن عمر - جابر بن حيان و... تربيت كرد كه هر يك از آنها شخصيتهاي بزرگ علمي و چهره هاي درخشاني بودند كه خدمات شاياني انجام دادند . به عنوان نمونه هشام بن حكم 31 جلد كتاب و جابر بن حيان بيش از 200 جلد در زمينه علوم گوناگون بخصوص رشته هاي عقلي طبيعي و شيمي كتاب نوشته است و به عنوان بدر علم شيمي مشهور است .

دانشمندان علم حديث شمار كساني را كه مورد اعتماد بوده اند - راويان ثقه - و از آن حضرت نقل كرده اند تا چهار هزار نفر را نوشته اند . شاگردان دانشگاه امام منحصر به شيعيان نبوده بلكه پيروان اهل تسنن نيز از مكتب آن حضرت برخوردار مي شدند . بزرگان اهل سنت چون مالي بن انس ، ابوحنيفه ، سفيان ثوري ، سفيان بن عيينه ، ابن جريح ، روح ابن قاسم و... ريزه خوار خوان دانش بيكران او بودند . ابو حنيفه كه دو سال شاگرد امام بود اين دوره را پايه علوم و دانش خود معرفي كرده مي گويد : اگر آن دو سال نبود " نعمان " از بين رفته بود .

امام صادق  در حديثى قدسى، برخى از شرايط قبولى نماز را يادآور مى‏شوند:

اولين شرط اين است كه نمازگزار در هنگام نماز، عظمت خدا را به ياد آورد و به اين نكته توجه داشته باشد كه هر چه بيش‏تر موفق به درك عظمت خدا گردد، خود را در برابر آن كوچك و ناچيز شمارد

شرط دوم از شرايط قبولى نماز اين است كه نمازگزار به خاطر خدا از هوا و هوس‏هاى باطل خود دست بردارد؛ يعنى بگويد: خدايا! به خاطر اين‏كه تو را دوست دارم، دنبال شهوترانى و گناه نمى‏روم

شرط سوم اين است كه نمازگزار، روز خود را با ياد خدا سپرى كند. هستند كسانى كه هميشه و در تمام حال به ياد خدا هستند و هرگز از ياد خدا غافل نمى‏شوند