مسجد جامع عتیق

مسجد جامع عتیق

مسجد جامع عتیق
شناسنامه مسجد :
نام اثر : مسجد جامع عتیق
محل اثر : شیراز 
قدمت بنا : صفاریان
شماره ثبت : 72
بانی : بانی در زمان عمر و بن لیث صفار
مصالح بنا : سنگ - گچ – کاشی – آجر – چوب 
تزئینات بنا : کاشی کاری مقرنس کاری 
مساحت کل : 9138 متر مربع 
زیربنا : 6058 متر مربع
نشانی دقیق : شیراز پشت ضلع شرقی شاه چراغ

این مسجد نامهای دیگری در فارس داشته که عبارتند از جامع عتیق , مسجد جمعه , مسجد جامع و مسجد آدینه.این مسجد بنایی رفیع و مجلل و حجره ها وشبستانهای متعدد داشته که بعصی از آنها دو طبقه بوده است.مسجد مزبور شش در در جهات مختلف داشته است . در شبستان جنوبی نزدیک محراب منبری چوبی بوده که دارای 14 پله است ( به تعداد 14 معصوم ) در این مسجد روزهای آدینه نماز جمعه خوانده میشد و ضمن خطبه آن بنام خلیفه یا پادشاه اشاره می شد که رسمیت داشته است و جمعیت کثیری در آن شرکت می کردند .
در دالانهای مسجد سنگ آبهایی بوده که واردین با آبی که در آنها بوده پاهای خود را شسته و وضو می گرفتند و سپس با پاهای برهنه وارد صحن مسجد می شدند.
تعمیرات مسجد در هزار سال اخیر
مسجد جامع عتیق بر اثر مرور زمان رو به ویرانی نهاده بخصوص زلزله هایی که در شیراز حادث شده بر خرابی آن افزوده است و لذا در ادوار مختلف از طرف امراء و سلاطین پندین مرتبه مرمت شده است .

مرحوم فرصت الدوله در کتاب آثار عجم نوشته است که:
این بنا چندین مرتبه مرمت شده است. یک مرتبه در زمان اتابکان ومرتبه دیگر در زمان سلطان ابراهیم میرزا ابن شاهرخ گورکانی و همچنین مرتبه ای در زمان صفویه در مدخل تالار شبستان جنوبی که کاشیکاری عهد صفویه است کتبیه ای است که روی آن سنه تسعمائه و سبعین و ثلث (973) دیده می شود و میرساند که در زمان سلطنت شاه طهماسب اول در آن تعمیراتی شده است. در زمان شاه عباس کبیر هم تعمیراتی فصل در این مسجد صورت گرفته است که متصدی آن امام قلی خان فرمانروای فارس بوده است . از مدارک این تعمیرات دو کتیبه کاشیکاری فعلا" وجود دارد : یکی کتیبه ای که بالای سر درب غربی است که دارای مقرنس کاری و معرق کاری است .
و دیگر مهمترین سر دراین مسجد، سر درشمالی است که آن را درب دوازده امام مینامند. ( چون در دو ستون طرفین آن نام دوازده امام بر روی کاشی نگاشته شده است ) این سر در که از حیث مقرنس کاری بی نظیر است دارای کتیبه بسیار زیبایی است از دوره صفویه به خط ( علی جوهری ) خوشنویس معروف آن دوره و خوشبختانه همه آن سالم مانده است .
از این قرار معلوم می شود که تعمیرات مفصل مسجد که در زمان شاه عباس کبیر صورت گرفته از سال 1027 تا سال 1031 هجری قمری طول کشیده است .
در سال 1092 هجری قمری در زمان سلطنت شاه سلیمان صفوی نیز یکبار دیگر مسجد مزبور تعمیر و مرمت شده است و تاریخچه این تعمیرات کتیبه ایست که اکنون در شبستان غربی موجود بوده.

خدایخانه یا دارالمصحف
در وسط حیاط مسجد جامع عتیق اطاق مکعب شکلی است که کرسی آن قریب یک متر از کف صحن مسجد بلند تر است و دور تا دو آن را ایوانی به عرض دو متر قرار گرفته و به نامهای خدایخانه و دارالمصحف نامیده میشود . در چهار گوشه این بنا چهار ستون مدور مناره مانند مانده است و سقف ایوانهای شرقی و غربی آن هر یک به وسیله چهار ستون و ایوانهای شمالی و جنوبی آن هر یک به وسیله دو ستون سنگی پایدار است . ابعاد این عمارت با ایوانها عبارتند از 12 در 10 متر و ابعاد اطاق وسط 8 در 6 متر می باشد.
بنای این عمارت سنگی در سال 752 هجری قمری به وسیله شاه شیخ ابو اسحاق اینجو پادشاه فارس صورت گرفته و گویا دو طبقه بوده است . از سال 1315 شمسی اداره باستان شناسی فارس تصمیم گرفت که خدایخانه را که هم از لحاظ معماری و هم از نظر خطوط وسبک بنا بی نظیر است مرمت نماید و آنرا بصورت اولیه در آوردن مسجد شیراز می‌باشد که مسجدجمعه یا آدینه نیز نامیده می‌شود.

بنای اولیه این مسجد در سال ۲۸۱ هجری قمری در زمان عمرو لیث صفاری ساخته شده‌است. بعدها شاه اسحق اینجو در سال ۷۵۲ هجری قمری ساختمانی در میان مسجد بنا کرد که آنرا خدایخانه یا دارالمصحف مینامند و مکان نگهداری قرآن مجید و مکان تلاوت آن بوده‌است. کتیبه سنگی آن از نمونه‌های ارزنده هنرخطاطی بشمار می‌رود.
این کتیبه به خط یحیی الجمالی الصوفی خطاط نامدار زمان شاه اسحق نوشته شده و حاوی جملاتی در شان قرآن مجید است.
این مسجد اولین هسته مذهبی در شهر شیراز است که جدا از عملکرد مذهبی نقش اجتماعی-سیاسی نیز داشته‌است و بهمین دلیل دارای ۶ ورودی در اضلاع مختلف می‌باشد که مهم‌ترین آن ورودی ضلع شمالی است که در دوره صفویه بازسازی گردیده‌است
گرداورنده ایمان بسطامی