موضوع حقوق زنان از جمله موضوعاتي است كه همواره مورد توجه و دقت همگان بوده است به گونه اي كه در اين جهت كارها و تلاش هاي فراواني صورت گرفته است. اين مهم در دنياي كنوني از اهميت و ارج بيشتري برخوردار گشته است و هر كس به زعم و گمان خود در اين راستا گام برداشته تا شايد بتواند اين حقوق را احقاق نمايد اما در اين ميان برخي، بيشتر درصدد تدارك منافع خود بوده نه اين كه بخواهند جامعه زنان را به حقوق اساسي آنان رهنمون گردند لذا است در اين راه به خطا رفته و هميشه دوران بر تضعيف جنس زن كمر همت بر بسته اند و او را تحقير كرده اند.

آنچه ما در اين نوشته كوتاه در پي آن هستيم تنها اشاره اجمالي به برخي حقايق در ارتباط با اين موضوع خواهد بود كه اميد مي رود خردمندان در آن دقت نظر كرده و خود در پي فرا چنگ آوري ديگر حقايق برآيند كه تحقيقا افق هاي تازه اي فرا راه آنان گشوده خواهد شد.

تحقيقا دو مفهوم عدالت و مساوات، به طور بنيادي از يكديگر متفاوت ومتمايزند چرا كه اولي به تعبير اميرالمومنين(ع) به معناي قرار دادن هر چيز در جاي خود بوده (نهج البلاغه حكمت 437) ولي دومي الزاما اين چنين نخواهد بود بلكه در بسياري از موارد سر از ظلم و بي عدالتي بر مي آورد كه طبعا مطلوب نمي نمايد.

زن در آينه ديدگاه ها

از عصر غارنشيني بشر كه مي گذريم همواره جنس زن مورد بي مهري واقع شده و هميشه دوران، گرفتار افراط و تفريط در نگاه ها و نظرها بوده است.

عده اي تفريط كرده و زن را انسان درجه دوم و به تعبيري موجودي پست دانسته كه نمي تواند  از هيچ گونه حقوقي بهره مند گردد و تنها يك سلسله تكاليف سخت و مسئوليت زا متوجه اوست. نمونه بارز اين واپسگرايي را مي توان در دوران جاهليت قبل از ظهور اسلام جست وجو نمود كه حتي در اين دوران دختران را زنده به گور مي كردند و اساسا جنس زن را ننگ و عار مي پنداشتند.

برخي ديگر (كه امروزه بيشتر طرفدار دارد) در نگاهي افراطي به زن بر اين پندارند كه اصولا هيچ تكليفي متوجه زنان نبوده و به خيال برقراري عدالت ميان جنس زن و مرد، تنها آنان از يك سلسله حقوق برخوردارند كه مي بايد (به هر قيمت) در راه استيفاي آن تلاش نمايند.

بدون شك هر دوي آن انگاره و پنداره به خطا رفته اند. تحقيقا مي توان  منشا و علت العلل اين دو نوع نگاه را دو چيز دانست يكي اين كه جنس زن و اقتضائات آن شناخته نشده و ديگر اين كه اغراض فردي و يا گروهي، برخي را بر آن داشته تا در اين جهت به ابرازنظر بپردازند كه براي اين علت، در دنياي امروز و براي علت اول در دنياي قديم مي توان  مصداق جويي نمود.

حال كه مطرود بودن دو نظر افراط و تفريط به اثبات رسيد مي توان نظر سومي را بيان داشت كه از هر دوي آن(افراط و تفريط) بدور بوده و راهي ميانه و معتدل را پي ريزي مي كند كه در واقع همان نظر اسلام مي باشد.

اسلام و حقوق زنان

اسلام به عنوان ديني كه براساس فطرت (روح) انساني وحقیقت  و طبيعت (جسم) او بوده و به نيازهاي مادي و معنوي زنان واقف مي باشد براساس توانمندي ها، ظرفيت ها و خواسته هاي جنس زن برنامه ريزي و در نگاهي واقع بينانه و مترقي، براي زنان، هم حق و هم تكليف (كه در حقیقت دو روي يك سكه هستند) قرار داده است.

از اين رو اسلام در پي تحقق عدالت ميان دو جنس زن و مرد مي باشد به اين كه براي هر كدام از اين دو جنس متفاوت و متخالف به اقتضاي جسم و روان آنان يك سري حقوق و تكاليف وضع نموده است كه برخي از اين حقوق و تكاليف مشترك و برخي اختصاصي هر كدام از آن دو جنس مي باشد.

گذشته از اين براساس آموزه ها و مفاهيم ديني، زن و مرد از حيث معنويت در يك طراز و ترازو بوده و مي توانند هر دو با همديگر به قله ها معنويت صعود نمايند و تنها آنچه موجب تفاوت در حقوق و تكاليف ميان آنان شده است درحقیقت خلق مادي و جسماني آنان بوده است و چيزي كه موجب برتري هر كدام بر ديگر مي گردد در حقیقت  همان تقوا است و نه چيز ديگر (ان اكرمكم عندالله اتقاكم حجرات/13).

اسلام به عنوان مهم ترين و بزرگترين مدافع و احياكننده حقوق جامعه زنان، در اولين گام (و پس از ظهور خود در جامعه جاهلي شبه جزيره عربستان) عملا بر موضوع زنده به گور كردن دختران، خط بطلان كشيده و در برابر آن ايستادگي كرد و زن را به حقوق و تكاليفش آشنا نموده و در واقع ارزشمندترين حق كه همان حق حيات باشد را به زنان بازگرداند.

برخلاف آنچه برخي از معاندان و كينه توزان به اسلام (كه همواره در تلاش بر وارونه جلوه دادن آموزه هاي آن بوده مبني بر اين كه اسلام به جنس زن بي توجه بوده و او را انساني درجه دو محسوب مي دارد) ادعا مي كنند نمونه هاي بسياري در متن دين و نيز رفتار و به تعبيري سيره عملي معصومين(ع) در ارج گذاري به مقام و جايگاه زنان وجود دارد كه گوياي اين حقیقت است كه زنان تنها در سايه دين خواهند توانست به حقوق و تكاليف خود به درستي دست يافته و از آنان برخوردار شوند. بعنوان مثال احترام فوق العاده اي كه رسول خدا(ص) به همسرش خديجه و دخترش فاطمه مي گذارد به گونه اي كه دست دخترش را مي بوسيد و مي فرمود: پدرش به فدايش (بحارالانوار ج43 ص20) يا اين كه حضرت اميرالمومنين(ع) در داخل خانه مرتباً به همسرش در امور منزل كمك مي رساند يا سفارش حضرت به فرزندشان امام حسن(ع) كه: «لاتملك المرأه من الأمر ما يجاوز نفسها فان ذلك أنعم لحالها و أرخي لبالها و أدوم لجمالها فان المرأه ريحانه و ليست بقهرمانه » (اصول كافي ج5 ص015) (فرزندم) چيزي كه ازتوان  زن فزون است را (از او) مخواه چرا كه اين به حالش مناسب تر، براي فكرش راحت تر و براي زيبايي اش بادوام تر است تحقيقا زن گل است نه (يك) قهرمان.

اين مثال ها و ديگر موارد، همگي نمونه هايي هستند كه در راستاي تكريم حقيقي جنس زن مي باشد كه نظير آن را در هيچ كجاي دنيا از قديم تا به امروز (كه ادعاي دفاع از حقوق جامعه زنان گوش جهانيان را كر كرده ولي عملاً از آن هيچ خبري نيست) نمي توان  يافت.

حاجي حسن پور

روزنامه کیهان

عدالت در حقوق متقابل زن و مرد

عدالت مهم ترین آرمان و آرزوی بشر از آغاز خلقت تا کنون بوده است. عدالت عرصه های گوناگونی دارد امّا در این میان، عدالت در حقوق متقابل زن و مرد به عنوان دو رکن عالم هستی جایگاهی بس ویژه دارد.

زن مظهر جمال و مرد مظهر جلال خداوند می باشد و هر کدام در نظام آفرینش مقامی خاص و ویژه دارند و هدف هر دو رسیدن به کمال است بدون این که بر یکدیگر برتری داشته باشند. زن و مرد در انسانیت و بهره مندی از فضائل معنوی مساوی هستند و هیچ تفاوتی باهم ندارند امّا در دو بعد جسم و روح ـ در عین داشتن برخی اشتراک ها ـ باهم متفاوتند؛ البته خلقت هر دو به احسن وجه است و جای هیچ گونه تردیدی نیست که خداوند عادل حتی در آفرینش این دو موجود به عدالت رفتار نموده و هیچ کدام را بر دیگری برتری نداده است. زن و مرد مکمّل یکدیگرند و هر کدام وظایف و حقوقی خاص دارند. این تفاوت در حقوق به دلیل تفاوت در خلقت، وظایف و نقش های آن هاست بدون این که تبعیضی در کار باشد.

در زندگى زناشویى چندین حقوق متقابل- به عنوان حقّ و وظیفه- مطرح است. هر جا وظیفه هست، در برابرش حق قرار دارد چنان که هر جا براى کسى حقى قرار داده شده، در مقابل وظیفه‏اى نیز بر عهده او گذاشته شده است. زن و شوهر نسبت به همدیگر، وظایفى دارند و بر همین اساس حقوق متقابلى متوجه آنان است که اگر هر دو به وظایف خود عمل کنند و به حقوق خود برسند، زندگى آنها درست و بر اساس عدالت استوار است و در نتیجه زندگى در سایه آن شیرین مى‏گردد.

پایه و اساس خانواده، احترام و محبت و رعایت حقوق یکدیگر است. امام باقرعلیه السلام مى‏فرماید: «هر کس زن گرفت، باید او را گرامى بدارد و به او احترام کند.» و امام کاظم‏علیه السلام مى‏فرماید: «جهاد زن شوهردارى نیکو است».

حقوق زناشویى بر دو نوع است:

1. حقوق واجب و قانونى،

2. حقوق مستحب و اخلاقى.

حقوق قانونى، رعایت حداقل‏ها است که قانون و دادگاه از آن دفاع مى‏کند. حقوق اخلاقى، رعایت حُسن هم زیستى است که خوشى و شیرینى زندگى را بیش از پیش فراهم مى‏سازد.

الف. حقوق زن نسبت به مرد:

1. تهیه غذا،

2. تهیه پوشاک،

3. تهیه وسایل مورد نیاز خانه،

4. تهیه مسکن،

5. حق آمیزش و همخوابى،

ب. حقوق مرد نسبت به زن:

1. خروج از منزل با اجازه شوهر،

2. حق تمکین،

3. رفع امور نفرت آور،

4. آرایش و نظافت،

5. نذر و قسم خوردن با اجازه شوهر.

6. امانت داری در اموال شوهر.

تساوی حقوق زن و مرد

تساوی حقوق زن و مرد یکی از موضوعاتی است که از گذشته تا کنون بحث های زیادی درباره ی آن صورت گرفته است و نظرات مختلفی در رابطه با آن ارائه گردیده است.

اسلام دین مساوات و برابری است. این دین مبین زمانی ظهور کرد که در شبه جزیرة عربستان و دیگر نقاط جهان، نه تنها بین زن و مرد بلکه بین انسان ها اثری از مساوات نبود.

حتی در آن زمان اگر فردی صاحب فرزند دختر می شد یا او را زنده به گور می کرد و یا باید تا آخر عمر ننگ دختر داشتن را تحمّل می نمود.در چنین شرایطی خداوند از زن و مرد در کنار هم یاد کرده است و مبدأ خلقت هر دوی آن ها را «نفس واحده» معرفی می کند: «یا ایهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّکُمُ الَّذِی خَلَقَکُمْ مِنْ نَفْسٍ واحِدَةٍ وَ خَلَقَ مِنْها زَوْجَها وَ بَثَّ مِنْهُما رِجالاً کَثِیراً وَ نِساءً ؛ ای مردم از (مخالفت) پروردگارتان بپرهیزید؛ همان کسی که همة شما را از یک انسان آفرید و همسر او را (نیز) از جنس او خلق کرد و از آن دو مردان و زنان فراوانی در روی زمین منتشر ساخت.»

علاوه بر خلقت مساوی، زن و مرد در ارزش ها و کسب کمالات والای انسانی، برابر هستند. در تمامی ایات قرآن هر کجا که سخن از ارزش و کمال است به زن و مرد به صورت یکسان خطاب شده است و با لفظ « یا ایهَا النَّاسُ و یا ایهَا الَّذِینَ آمَنُوا» زن و مرد هر دو، مورد خطاب قرار گرفته اند. و ملاک برتری در پیشگاه خداوند فقط تقوا معرفی شده است

امّا با این وجود آن جا که بحث حقوق و تکالیف مطرح می شود. برای هر یک حقوقی خاص با توجه به ویژگی ها و وظایف آنها در نظر گرفته است. تفاوت در حقوق زن و مرد گاهی به سود زن یا مرد و گاهی بر علیه او و به نفع دیگری است؛ امّا اگر مجموع حقوق و تکالیف هر یک دیده شود می توان رعایت عدالت را در تمام موارد دید؛ مثلاً اگر درسهم الارث، سهم زن نصف سهم مرد) قرار داده شده در مقابل نفقه و مهریه را بر عهدة مرد گذارده است و در بقیه موارد، زن و مرد را مالک اموالی می داند که با رنج و کوشش خود بدست آورده اند.هم چنین اگر ریاست و ولایت خانواده را از شئون مرد می داند در مقابل توصیه ها و تأکیدات فراوانی بر حسن معاشرت مرد با همسر خود می کند.

لازم به ذکر است که تساوی حقوق به آن معنی که در غرب مطرح شده است؛ یعنی تشابه کامل در تمامی موارد حقوقی بین زن و مرد، در نظام دینی اسلام معنایی ندارد؛ بلکه تساوی به معنی برابری، مهم و قابل تایید است. البته زن و مرد از آن جهاتی که باهم شبیه هستند از حقوقی مشابه نیز برخوردارند امّا از آن جهاتی که باهم تفاوت دارند بالطبع از حقوقی متفاوت برخوردار می شوند و این هرگز به معنی کم ارزش بودن یک جنس و برتری جنس دیگر نیست.