پیامبر هم در بُعدِ فردى اسوه و الگو است هم در بُعدِ اجتماعى، هم در بعد عقلى و هم در بعد عاطفى و احساسى، هم در بعد معنوى، هم در بعد مادى از جمله ابعادى که شایسته توجه است بعد مدیریتى آن حضرت است که آن حضرت در طول 23سال رسالت و نبوت خود، بالاترین موفقیت را در بعد مدیریتى احراز کرده است که به برخى اصولى که آن حضرت برخوردار بوده و همان عامل موفقیت آن حضرت بوده است اشاره مى شود.
1ـ اصل رحمت و محبت
یکى از عوامل موفقیت مدیر اصل دلسوزى و محبت به کسانى است که در قلمرو مدیریت او زندگى مى کنند.
2ـ شرح صدر به عنوان مهمترین ابزار مدیریت است چنان که حضرت امیر فرمود:آلة الریاسة سعة الصدر» ابزار ریاست داشتن شرح صدر و سعه صدر است و خدا به پیمبر نیز شرح صدر عطا فرموده «الم نشرح لک صدرک».
3ـ رعایت اهلیت در واگذارى مسئولیت ها.
پیامبر اکرم (ص) مدیریت و کارها را به افرادى که شایستگى لازم را داشته اند واگذار مى کرد بدون این که بین سیاه و سفید و پیرو جوان و قریش و غیر قریش فرقى در این رابطه قائل شود.
4ـ پاى بندى به عهد و پیمان
پیامبر به عهد و پیمان خود پاى بند بوده خلف وعده در حوزه مدیریت آن حضرت راه پیدا نمى کرد.
5 ـ مدارا با مردم
یکى از اصول مدیریت پیامبر مدارا در معاشرت هاى سازنده اجتماعى بود. خود آن حضرت فرمود. «ان الله تعالى امرنى بمداراة الناس کما امرنى باقامة الفرائض» خداى سبحان همان طور که مرا به برپایى واجبات امر نموده به مدارا با مردم فرمان داده است» از این جهت در وصف آن حضرت سیره نویسان نوشته اند «کان رسول الله (ص) دائم البشر، سهل الخلق، لین الجانب، لیس بفظّ و لا غلیظا» پیامبر(ص) دائماً خوشرو و خوشخوى و نرم بود، خشن و درشتخوى نبوده است.
6ـ اصل حفظ کرامت انسان ها
پیامبر اسلام چون خود کریم بود بیشترین تکریم را در رفتارش نسبت به خلق خدا داشت. از این رو فرمودند: پیامبر در مجلسش بهره هر کس را عطا مى کرد هیچکس بى بهره از مجلس رسول خدا نمى ماند و چنان با کرامت با مردم برخورد مى کرد که هیچکس گمان نمى کرد از او گرامى تر هم کسى باشد، مجلس او مجلس گذشت، حیا، راستى و امانت بود.»
7ـ مشاوره با مردم
یکى از امورى که پیامبر اکرم مامور به اجراى آن بوده مشورت بوده است که خداى سبحان به او فرمود «وشاورهم فى الامر در کارها با مردم مشورت کن، عمل به شورا از اصول مسلّم سیره پیامبر اکرم (ص) بوده است «انّ رسول الله کان یستشیر اصحابه ثم یعزم على ما یرید» رسول خدا با اصحاب خود مشورت مى کرد، سپس بر آن چه مى خواست تصمیم مى گرفت.
8ـ مساوات و برابرى
رفتار پیامبر اسلام سراسر نشان از رعایت مساوات است حتى در نگاه کردن به اصحاب آن را پاس مى داشت «کان رسول الله(ص) یقسّم لحظاته بین اصحابه فینظر الى ذاو ینظر الى ذا بالسویه» مجلس وى آنچنان بود که هیچ تفاوتى میان او و اصحابش دیده نمى شد و نگاهش را بین اصحابش تقسیم مى کرد و به همه یکسان نگاه مى کرد.
9ـ انضباط و جدّیت
یکى از ویژگى هاى پیامبر انضباط و نظم و جدیت در کارها بوده است به گونه اى که در زندگى فردى و اجتماعى بویژه در رابطه با مسائل اجتماعى هر کارى در زمان خود و در جاى خود انجام مى گرفت.
10ـ اقامه حق و عدالت
عدالت اجتماعى و اقامه آن در زندگى پیامبر اکرم (ص) از جایگاه بلندى برخوردار است.
چرا که مثل همه انبیاء مأمور به اقامه قسط و عدالت بوده است و عدالت نگهدارنده ملت است «العدل قوام الرعیه» و پیامبر اکرم فرموده است «عدل ساعة خیر من عبادة سبعین قیام لیلها و صیام نهار» ساعتى عدالت از هفتاد سال عبادتى که شبهایش به نماز و روزهایش به روزه بگذرد برتر و بهتر است» و خود حضرت مأمور به برپایى عدل شده است «فلذلک فادع و استقم کما امرت و لا تتبع اهوائهم و قل آمنت بما انزل الله من کتاب و امرت لا عدل بینکم» پس باید به آن شیوه از پرستش دعوت کنى و روى راست چنان دارى که فرمان یافتى و از خواهش هاى آنان پیروى مکن و بگو به ان کتاب ها که خدا فرو فرستاد ایمان آوردم و دستور یافتم که در میان شما عدالت کنم.
طبقات ابن سعد، ج 1، ص 424 .
همان.
سوره آل عمران،آیه 159.
وسائل الشیعه، ج 8، ص228.
کافى، ج 8، ص 368.
غرر الحکم، ج 1، ص25.
جامع الاخبار، ص 180.
سوره شورى، آیه 151.
