امامزاده سيد ابراهيم(ع)
بقعه ي امامزاده سيد ابراهيم ، يكي از بقاع معتبر شهر زنجان است این آرامگاه مباركة در داخل شهر زنجان در قبرستان متروكه واقع در منتهي اليه سمت شرقي شهر قديم ، مشرف به ديوار حصار شهر قرار گرفته كه امروزه قسمتي از قبرستان مزبور به دبستان ، دبيرستان و قسمتي ديگر به خيابان صدرجهان تبديل شده است . علماي فن درشجره نامة آن حضرت اختلاف نظردارند.جمعي ايشانرا ابراهيم بن موسي بن جعفر(ع ) دانسته اند و جمعي ديگر همانند ابوالفرج اصفهاني و ابونصر بخاري در سر الانساب ايشان را ابراهيم بن محمد بن عبداله بن الحسن بن العباس بن علي ( ع ) ذكر نموده اند .
بناي امامزاده ابتدا به سبك چهار طاقي بوده كه گنبد زيبايي آن را پوشش مي داده است . در سال 1340 ه . ش اين مجموعه تخريب و مجددا منطبق بر بناي قديمي نو سازي گرديده است . گنبد ،از نوع تك پوششي بوده كه با واسطه ي چهار گوشواره بر جرزها استوار گشته و حد فاصل گوشواره ها و گنبد ، هشت نورگير تعبيه شده است . تزيينات گنبد از داخل مقرنس و گره سازي بوده و سوره ي جمعه به خط زيباي ثلث و به قلم استاد جواد مير محمد رضايي زنجاني بر آن نوشته شده است . در نماي بيروني نيز آيات قرآني به خط ثلث زنجيري نوشته شده است . ضريح حرم كه در اصفهان ساخته شده در سال 1358 ه . ق نصب گرديده است . قديمي ترين قسمت اين بقعه ، سر در ورودي سمت شمالي و مناره هاي واقع در طرفين آن است . اين سر در به سال 1341 ه . ش توسط معمار ابراهيم سلطاني ساخته شده و بالاي مناره ها ، آيه ي 55 سوره ي احزاب به خط زيباي ثلث به قلم استاد اخيرالذكر رقم گرديده است
امامزاده ابراهيم ( سلطانيه )
اين آرامگاه در سجاس ، در پنج فرسخي غرب سلطانيه واقع و بنايي ساده و كوچك است . پوشش گنبد آن به كمك چهار ترنبه انجام گرفته كه بر روي يكي از آنها و بر حاشيه ي پا كار گنبد نشانه هايي از تزئينات گياهي مشابه آثار دوران سلجوقي به جاي مانده است . در اين بقعه صندوق چوبي منبتي قرار دارد كه با توجه به وضع ساخت آن و كتيبه ه روي صندوق ، مكرر مورد مرمت قرار گرفته است . وجود چند قطعه چوب منبت كاري شده ي بسيار نفيس در داخل بقعه كه از زيبايي و ظرافت خاصي بهره مند است ، مويد اين امر است كه صندوق اوليه ي بقعه دست كم به حدود قرن ششم هجري مربوط مي شده است . ولي بخشعمده ي صندوق كنوني ، مربوط به قرن دوازدهم هجري است . تاريخ كتيبه ي مرمت صندوق مربوط به سال 1143 ه. ق. است كه مصادف با پايان سلطه ي هفت عثماني ها بر تبريز و باز پس گرفتن شهر توسط شاه طهماسب دوم است . كتيبه ي مزبور چنين است (( در تاريخ تعمير صندوق حضرت امامزاده ابراهيم عليه السلام بعد از هفت عام تسخير روميه به فتح تسخير تبريز سلطان شاه طهماسب ثاني حسيني الموسوي خلدالله ملكه – عمل نادر العصران استاد فتحعلي ولد ... )) .
بر بدنه هاي ديگر صندوق ، صلوات بر چهارده معصوم ( ع ) آيت الكرسي و نام باني صندوق ، (( مير شمس الدين )) كنده شده است . نكته ي جالب در اين بقعه سنگ روي مرقد و تاريخ آن به سال 38 ه . ق است امري كه ناصحيح بودن آن از هر جهت مسلم است. از نظر منابع تاريخي محقق است كه امامزاده ابراهيم – فرزند امام موسي كاظم (ع ) – در هيچ نقطه اي از ايران به خاك سپرده نشده است .
امامزاده حیدر (گیلوان)
در 700 متر سمت شمالی روستای گیلوان در داخل باغات انجیر و انار ، قبرستان وسیعی وجود دارد که در وسط این قبرستان بقعه ای موسوم به امام زاده حیدر قرار گرفته است . شجره نامه این امام زاده بدرستی معلوم نیست اما احتمال دارد که ایشان از سادات علویان بوده باشد.
این آرامگاه در اثر زلزله اخیر تخریب و از حیزّ انتفاع ساقط گردیده است . اما آنچه که باقی مانده گویای این حقیقت است که تارپود این آرامگاه با استفاده از سنگ لاشه ساخته شده و دارای پلان 12 .جهی بوده باشد . با عنایت به پلان آرامگاه احتمال دارد که گنبد این آرامگاه از نوع گنبد های مخروطی بوده است . بنا مستلزم بازسازی و احیاء است و به جهت تخریب شدن بنا تهیه نقشه امکان پذیر نگردید
امام زاده عبدالله (صومعه بر)
روستاي صومعه بر در شمال غربي گيلوان از بخش طارم عليا قرار گرفته و از آن حدود پنج كيلومتر فاصله دارد . در قلب اين روستا بقعه امام زاده عبدالله قرار دارد . شجره صاحب بقعه به اعتقاد روستائيان محلي به امام موسي الكاظم (ع) مي رسد . بناي اين بقعه در زلزله اخير طارم تخريب گرديده و از حيز انتفاع ساقط شده است و تهيه پلان اصلي مستلزم پي گردهاي باستانشناسانه مي باشد . اما آنچه كه از ظاهر اين محوطه قابل تشخيص است ، اين بقعه از دو واحد كم حجم تشكيل يافته ، حجم نخست بعنوان ايوان يا هشتي بوده و هر ضلع 3 متر قابل اندازه گيري است . سقف هر دو فضا با توجه به گوشواره هاي باقيماده بدون شك گنبدي شكل بوده است ، قوس گوشواره هاي مزبور از نوع قوسهاي سه مركزي ( پنج او هفت كند ) و كل بنا با استفاده از لاشه سنگ رودخانه اي و ملات ساروج ساخته شده است . داخل بنا با اندودي از گچ پوشانيده شده ودر نما هيچگونه تزئيناتي باقي نمانده است . به گفته رو ستائيان محلي ، اين امام زاده در فسمت جلو (جبهه جنوبي ) محوطه به طول 5/4 متر و به عرض 5/3 متر داشته است . از نظر تاريخي هيچگونه عنصر قابل اطمينان براي تعيين قدمت وجود ندارد . اما نوع قوسهاي گوشوارهها ، ملات و سبك كلي كار اين بنا را حداقل در رديف بناهاي دوره صفويه مي توان طبقه بندي نمود .
هم چنانكه مذكور افتاده بناي اين بقعه متاسفانه در زلزله سال 1369 طارم عليا تخريب و تقريباً از ميان رفته است . بنا براين باز سازي و نوسازي با نظارت مسئولين ذيربط بلامانع مي تواند باشد .
اين اما م زاده در وضعيت فعلي موقوفاتي دارد كه عبارتند :از 17 قطعه زمين است كه تاكنون 10 قطعه ان به باغ زيتون تبديل شده است .
امام زاده محمد باقر – کله سیران طارم
روستای کله سیران یکی از دورترین روستاهای بخش طارم علیا بوده و در مرکز این روستا امام زاده محمد باقر قرار گرفته است این روستا از گیلوان 55 کیلومتر فاصله داشته و در ساحل راست رودخانه قزل اوزن می باشد .
به استناد شجره نامه خطی که بر روی کاغذ معمولی و با خط ثلث نوشته شده و مورّخ به سنه 1384 هجری قمری می باشد صاحب بقعه را « شاهزاده سید محمد باقر بن موسی بن جعفر علیهما السلام » معرفی نموده است .
بنای امام زاده محمد باقر از دو بخش تشکیل یافته ، بخش نخست فضای موسوم به ایوان می باشد و دارای 4 متر طول و 20/3 متر عرض بوده و سقف این قسمت با استفاده از تیر و تخته پوشش گردیده است . پشت سر این ایوان شبستان اصلی واقع شده . پلان این بنا هشت ضلعی بوده که اضلاع آن دو بدو با هم مساوی اند . اضلاع واقع در جهات اربعه اصلی 85/2 متر و دیگر اضلاع 40/1 متر اندازه -گیری می شوند . برفراز این شبستان گنبدی مخروطی فرونشسته و ارتفاع پاطاق گنبد از رقوم کف فعلی 20/3 متر و ارتفع کل گنبد 50/7 متر می باشد . در وسط این فضا یک واحد قبر وجود دارد که با یک ضریح چوبی محافظت می گردد . این قبر فاقد سنگ و کتیبه است . بنا از قسمت داخل کچ و از نمای بیرونی با ملات کا گل انددود گردیده است .
بنا در وضعیت فعلی مشکل خاص استاتیکی ندارد . قدمت بنا با عنایت به سبک معماری و تکنولوژی ساخت در ردیف بناهای اوایل دوران قاجار طبقه بندی می گردد ، بنابراین ساختمان بقعه دارای بارفرهنگی – تاریخی بوده فلذا قوانین حفاظت از آثار فرهنگی بر آن مترتب است .
بر روی قبر این امامزاده ضریح چوبی نصب گردیده که طول ان 154 سانتیمتر و عرض 90 سانتیمتر و ارتفاع 84 سانتی متر اندازه گیری می شود . اندامهای این ضریح با استفاده از رنگ روغن تزئین یافته و نقوش اسلیمی و گل زینت بخش این عناصر گردیده است . ابعاد گلهای تزئینی در حدود 12 سانتیمتر طول و 6 سانتیمتر عرض دارند این ضریح از ساخته های دوران قاجاریه و دارای بار فرهنگی – تاریخی و قابل حفاظت می باشد.
امام زاده محمد ماهوری
امامزاده محمد ماهوری در محلی به نام امامزاده محمد باقر ماهوری مشهور بوده و طبق تحقیقاتی که بعمل آمد هیچ نوع نسب نامه برای مشارالیه پیدا نشده است فقط با تحقیق بسیار مشخص شد نوشته ای در امامزاده بوده که سالها قبل تحویل آقای جواد منتظری نامی شده که فعلا" ساکن زنجان و امام نماز مسجد اسلامیه در امجدیه می باشد با مراجعه به مشارالیه چون به سختی بیمار و بستری بودند نتوانستند اطلاعات بیشتری در اختیار قرار دهند طبق اظهار اهالی محل نسب ایشان به امام محمد باقر علیه السلام می زسد این بنا مربوط به قرن 7 هجری بوده که با چند قطعه سنگ قبری که بدست آمده در زمان صفویه مورد مرمت قرار گرفته است .بقعه امام محمد ماهوری در 140 کیلومتری از روستای شیت در طارم علیا از توابع چورزق واقع شده و برای رسیدن به این بنا می بایست از چورزق به طرف روستای شیت حدود ده کیلومتر طی طریق کرد .
این بنا در هشت ضلع پیوسته بهم که اضلاع آنها به ترتیب 5/2 تا 65/2 بنا گردیده و دیوارهای بقعه به عرض 10/1 متر می باشد مصالح اصلی بنا از سنگ و ملاط مخصوص که از گچ و گچ نیم پخت و خاکستر و خاک رس و آب آهک بدست می آید ساخته شده است ارتفاع دیوارهای جانبی 10/4 متربوده و طاقی باسنگ و ملاط ذکر شده روی آن را پوشانیده است بالای هر قسمت از ضلع ها پنجره یا هواکش به عرض 50 سانتی متر و ارتفاع و قوس بالای آنها با 15 سانتیمتر قوس ایجاد شده است .
زیر هر یک از پنجره ها طاقچه ای با ابعاد 90% × 1 × 1 × 30% ایجاد شده است که اکثرا" به وسیله حفاران غیر مجاز تخریب و مضطرب شده اند .
نمای بیرونی و درونی بنا با گچ و ملاط مخلوط اندود شده که در اثر مرور زمان و عوامل طبیعی کلا" پوسیده و در حال ریختگی است .
امام زاده يحيي صائين قلعه
شهر صائين قلعه در 25 كيلومتري سمت غربي شهر ابهر قرار گرفته و از مناطق آباد و پر جمعيت آن شهرستان محسوب مي گردد . در قلب قسمت مسكوني اين شهرك بقعه موسوم به امامزاده يحيي ( ع ) قرار گرفته است . محققين شرح الانساب كنيه صا حب بقعه را به امام موسي الكاظم ( ع ) رسانيده و وي را از اولاد و احفاد آن حضرت دانسته اند . اين بنا از نظر عناصر تزئيناتي ضعيف و كل آرايش منحصر به رديف كاشي در پاطاق گنبد است . در وسط اين شبستان قبر امام زاده قرار گرفته و بر روي آن يك واحد ضريح چوبي نصب شده است
امام زاده شاهزاده زيد الكبير
اين بناي آرامگاهي در منتهي اليه شرق شهرستان ابهر قرار دارد ، كه بر اساس كتاب منتقله الطالبين نسبت شاهزاده زيد الكبير به نخستين پيشواي شيعيان جهان باز مي گردد .
گنبد اين بنا دو پوش و از نوع رك مي باشد كه با گلويي مخروطي و بلند خود تداعي برجهاي آرامگاهي است ، سبك خاصي كه در سده هاي سوم و چهارم هجري قمري وارد عرصه معماري ايران گرديد ، از جمله ويژگيهاي اين گنبد سطوح خارجي آن است كه داراي پوشش كاشي فيروزه اي مزين به طرحهاي هندسي و كاربندي رنگي زيبا آن بر سطح گچي در نماي داخلي مي باشد .
اما طبق نظر کارشناسان ؛ بنای چهر ضلعي به شيوه ي بناهاي دوران ايلخاني است كه ايوان هاي شمالي و شرقي آن ، در دوران صفويه ، و ايوان هاي جنوبي و غربي در دوره ي اخير به بنا افزوده شده است . بدنه ي گريو گنبد ، از آجر كاري زيبايي برخوردار است و در بالاي آن ، قطار متناسبي ايجاد شده كه يك لبه ي پيش آمده را بر روي خود حمل مي كند و از روي آن ، بدنه ي مخروطي شكل گنبد بر پا شده است . بلندي دكل بنا ، 13 متر ، ارتفاع گنبد ، و قطر ساقه ي آن 5 متري است . گنبد بنا از نوع دو پوسته بوده كه پوسته ي داخلي آن در ارتفاع 5 متري از سطح بقعه قرار دارد . داخل بنا بدون تزيين است . به جز مقرنسي كه زير گنبد به جاي مانده است . بقعه داراي دو درگاه شرقي و شمالي است كه در چوبي درگاه شمالي ، مشابه درهاي كنده كاري و فلزكاري شده ي زيباي دوران سلجوقي است د اثري نفيس به شمار مي رود.
به دليل دخل و تصرف فراوان در طي قرون شكل و پلان اصلي اين بناي قديمي نامعلوم است و تنها سند مكتوبي كه ميتوان بر اساس آن زمان تقريبي ساخت يا تعميرات سازه ها را مشخص كرد قطعه شعري است كه بر روي بدنه در چوبي آن مزين به نگاره هاي گياهي حكاكي شده كه بر اساس حروف ابجد تاريخ 850 هجري قمري بدست مي آيد و به اين ترتيب اين بنا را در رديف مقابر نيمه اول قرن نهم هجري قمري قرار مي دهد.
مقبره امام زاده اسماعيل شناط
شناط نام ناحيه اي است در شمال شهر ابهر كه اين بناي آرامگاهي را در خود جاي داده است . براساس اسناد و متون تاريخي ازجمله كتاب شرح الانساب نسبت امامزاده اسماعيل بايستي با 9 واسطه به نخستين پيشواي شيعيان جهان باز گردد .و به روایت دیگر بر اساس نوشته ي تذكره نويسان ، نسب اين امامزاده به امام حسن ( ع ) مي رسد
شكل و پلان معماري اين مقبره كه مطابق با الگوي متعارف مقابر دورة صفوي ساخته شده و داراي تزئيناتي در سطوح داخلي و خارجي است از جمله تزئينات مقرنس گچي از نوع معلق در نماي بيروني فضاهاي چهارگانة وروديها و طاقنماهاي تزئيني مزين به خط بنايي يا معقلي در حد فاصل هر يك از اين بخشها ست همچنين گنبد اين بناي مذهبي كه از نوع دو پوشي مي باشد در نماي خارجي داراي تزئينات كاشيكاري با طرحهاي معقلي كلوك بندان حصير باف مربع زيبا است كه طرح و نقش صليب شكسته يا مالت بر ساق يا گلوي گنبد قابل توجه مي باشد . لازم به ذكر است كه نقش صليب شكسته در تاريخ هنر فلات ايران داراي جايگاه و اهميت فوق العاده اي است و قدمت آن به هزاره هاي دوم و سوم ق.م همزمان با ورود اقوام آريايي باز ميگردد . همانطور كه ذكر گرديده شيوة معماري مقبرة امام زاده اسماعيل به گونه اي است كه اين بنا را در رديف ابنيه مذهبي قرن دهم ه.ق قرار مي دهد و تزئينات آن نيز بايستي به دورة قاجار باؤ كر .
نماي بنا از بيرون هشت ضلعي و از داخل ، مربع است . مصالح بنا تماما از آجر است . در چهار ضلع اصلي بنا ، چهار ايوان قوس جناغي با ورودي هايي به داخل شبستان تعبيه گرديده است . اين ايوان ها با مقرنس ها ، كار بندي هاي گچي و گره سازي تزيين شده و در قسمت بالاي ورودي ها در هر ضلع ، پنجره ي چوبي پر كار و زيبايي كار گذاشته شده است . اضلاع چهارگانه ي ديگر بنا از بيرون با طاقنماهايي نماسازي شده كه در وسط هر كدام ، كلمه ي (( الله )) و (( محمد )) را نگاشته اند . داخل بنا با گچكاري د آيينه كاري زيبايي مشتمل بر گل و بوته و طرحهاي اسليمي و جانوري و رنگ و گره سازي تزيين شده است . در گرداگرد بقعه ، سوره ي جمعه به خط ثلث جلي نوشته شده است . بر فراز شبستان ، گنبد بسيار زيبايي به سبك دو پوش با قوس پنج و هفت با ساقه ي بلند قرار دارد . پوشش گنبد توسط كاشي و به رنگ هاي سفيد ، مشكي ، زرد و سبز اجرا شده است . در اين پوشش ، علاوه بر كتيبه ي خط كوفي نام (( علي )) ، طرحهاي هندسي نيز كار شده است .
با توجه به سبك معماري مي توان كقت كه اصل بنا مربوط به قرن نهم هجري است كه در دوره ي صفوي ، الحاقاتي بدان افزوده شده است . تذكره نويسان ، دفن خود امامزاده را به قرن ششم هجري نسبت داده اند .
امامزاده عبدالخير
اين بناي آرامگاهي در غرب روستاي قروه از توابع شهرستان ابهر در مسير تاكستان به ابهر قرارگرفته است. طرح خارجي بنا عبارت است از يك هشت ضلعي منظم كه طول آن 5/5 متر مي باشد ، درنماي هر دو ضلع طاقنماهايي با قوس جناغي وجود داشته كه در تعميرات بعدي بنا از ميان رفته اند ، در حال حاضر در نماي شرقي يك ايوان مانندو در نماهاي جنوبي و غربي وروديهاي با قوس هلالي قرار دارد ، همچنين گنبد دو پوش بزرگي به ارتفاع 6 متر بر فراز بنا قرار دارد كه در گذشته داراي تزئينات كاشي بوده است . بقاياي كاشيهاي باريك قيروزه اي بر روي پايه هاي خارجي اين مقبره روشنگر آن است كه بنا در اصل داراي نما سازي تزئيني از آجر و كاشي بوده است.
ارتفاع اين بنا حدوداً 12 متر مي باشد كه در نماي داخلي فضاي چهار ضلعي يا چليپايي با سه ورودي تشكيل ميدهد . همچنين براي اعمال پوشش اول گنبد تزئينات زيباي كاربندي بر روي پوشش گچي وجود دارد . مقبرة امام زاده عبد الخير در مجموع با بناي مولانا حسن كاشي واقع در سلطانيه قابل مقايسه است و از آثار دوران صفوي به شمار ميرود. اين بنا به شماره ي 979 به ثبت رسيده است.
امامزاده كهريز سلطانيه
اين بناي آرامگاهي در يك كيلومتري غرب محوطه تاريخي سلطانيه قرار دارد و به دليل مجاورت با قنات (كهريز) به امامزاده كهريز معروف شده است ،
اين بنا را كه اهالي امامزاده قاسم و امامزاده عبدا... نيز ميگويند ، داراي سبك معماري و متعارف مقبره سازي دوره صفويه است.
گوشه سازي براي اجراي اين گنبد دو جداره به زيباترين شكلي اجرا شده ، همچنين نماي داخلي بنا كه داراي پوشش گچكاري ش اي است به همراه محرابي در سمت جنوبي ، نورگيرهاي قرينه بر روي بدنه گنبد جلوه خاصي به اين اثر بخشيده است .
سنگ قبر اين آرامگاه كه اكنون در گنبد سلطانيه نگهداري مي گردد داراي تكنيك و شيوه تزئيني بسيار پركاري است كه بر غناي هنري و تاريخي اين بنا بيش از پيش مي افزايد.
اين بنا به شماره 2372 در فهرست آثار ملي به ثبت رسيده است.
امام زاده محمد تقی
قسمت هایی از دیوار امامزاده دارای روکار آجری است 0 در بنای امامزاده ،سنگ قبر هایی با نقش بر جسته دیده می شود 0 به نظر می رسد بنای امامزاده متعلق به دوره ی قاجاریه باشد
امام زاده يعقوب صائين قلعه
دومين امامزاده معتبر صائين قلعه امام زاده يعقوب مي باشد . اين بقعه در سه كيلومتري سمت جنوبي شهر در بالاي يك تپة طبيعي قرار گرفته است . در رابطه با شجره نامة آن حضرت اختلاف نظر وجود دارد كه از احفاد و نوادگان حضرت امام جعفر صادق(ع) دانسته اند . مجموعه امام زاده يعقوب به جهت توجه و عنايت مردمي از رونق زياد برخوردار است و هجوم زائرين موجبات گسترش فضاهاي عمومي ، زائرسرا ، كشتارگاه و بالاخره آشپزخانه در اين مجموعه است .
این امامزاده بر روی دماغه ی کوهی در بالای قریه ی خانقاه ،در فا صله ی دو کیلومتری جاده –ی اصلی زنجان – بیجار و 49 کیلو متری زنجان واقع و بنایی مستطیل شکل به ابعاد 60/10 ×50/7 متر است که در جلوی آن راهروی مسقفی با تیرهای چوبی معمولی ساخته اند 0فضای زیرگنبد ، هشت ضلعی به قطر 70/4 متر است ودر جلوی آن اتاقی به طول 50/ 5 و عرض 50/2 متر قرار گرفته است0ساختمان امامزاده از خشت بر روی پی سنگی بنا شده است
