وجه تسميه و پيشينه تاريخي
نام خرم دره برگرفته از موقعيت طبيعی اين منطقه است و چون خرم دره روستای خوش آب و هوا و خرمی واقع شده بود، به اين نام معروف شده است. چنان که از آثار و نوشته های مورخين، جغرافی دانان و سفرنامه نويسان برمی آيد، منطقه خرم دره به واسطه وجود ابهر رود در طول حيات خود همواره منطقه ای آباد و سرسبز بوده است. به نوشته حمداله مستوفی كه در قرن هشتم قمری مدتی متصدی مالياتی ابهر و زنجان بوده، .
در سفرنامه سيف الدوله (دوران قاجار) درباره خرم دره آمده شده است "خرم دره ده با صفای معتبری است. باغات و زراعت زياد دارند. آبش بسيار، در كنار رودخانه‌ای واقع است. حمام و مسجد خوبی دارد. مردمش ترک زبان هستند و بعضی باراندازها به جهت كاروانسرا ساخته‌اند." در زمان ناصرالدين شاه مادام ديولافوا فرانسوی كه از خرم دره ديدن كرده در سفرنامه خود نوشته است: " در دو منزلی سلطانيه، دهكده قشنگ و باصفايی است كه موسوم است به خرم دره. الحق نام شايسته‌ای است كه به حقيقت نزديک است. از تبريز تا اين جا دهكده‌ای كه اين طور آباد و خرم باشد نديده بودم."
مهم ترین علت وجودی شهر خرم دره جريان ابهر رود در طول شهر است که دليل اصلی وجود باغ ها و زمين های کشاورزی و چهره سبز و خرم اين منطقه به حساب می آيد. روستای خرم دره در گذشته شامل محله‌های لشگری، چاله محله و محله حصاری بوده و پس از آن محله‌های نوكر زک (قنات نو)، حاج ملاعلی، ناوک و گونه زار، سلطان آباد، تازه كند و شهرک قدس به آن اضافه شده است و به اين ترتيب شهر در مقاطع مختلف تاريخی توسعه يافته است. همچنين بارندگی مناسب و عبور ابهررود از ميان آن، سبزی و طراوت خاصی به خرم دره بخشيده که باعث شده است سفرنامه نويسان و جغرافی دانان از آن با عنوان باغ شهر نيز ياد کنند.
