تالاب کویری اراک با جلوه های بکر طبیعی و گردشگری سرمایه ارزشمند زیست محیطی است که به دلیل دخالت های نابه جای انسانی در معرض تهدید قرار گرفته است.
زیست نیوز- ضرب آهنگ قلب تپنده این تالاب کم نظیر چندین دهه است که طنین متوازن خود را از دست داده و تنها در سایه تدبیر و مهر در ترمیم جراحات زیست محیطی التیام می یابد.
تالاب میقان اراک یکی از مرتفع ترین نقاط شوره زار ایران است که میانگین ارتفاع آن از سطح دریای آزاد یکهزار و 670 متر است و از جمله آخرین حلقه های اکولوژیک حوضه آبریز دشت اراک محسوب می شود.
به نقل از ایرنا، این تالاب کویری دارای 11 کیلومتر طول و 16 کیلومتر عرض است و حوضه آبریز آن با وسعت پنج هزار و 481 کیلومتر مربع به صورت کاسه بسته ای بین رشته کوه های زاگرس و کوه های مرکزی قرار گرفته است.
بخش وسیعی از این حوزه به وسعت تقریبی سه هزار و 538 کیلومتر مربع دشت و مابقی تپه ماهوری و کوهستانی است که مجموعه ارزشمندی از گونه های گیاهی و جانوری را در خود دارد.
دریاچه این تالاب به مساحت حدود 12 هزار هکتار ناحیه ای کم ارتفاع و مردابی با آب شور است که تمامی آب های سطحی منطقه و آب های حاصل از نزولات جوی به آن وارد می شود.
در سال های پربارش، سطح آب دریاچه تالاب میقان کاملا با آب پوشانده می شود و در سال های کم آبی با تبخیر بالا، سطح آبی تالاب کوچک شده و محیط اطراف آن به حالت کویری و نمکزار در می آید.
تالاب کویری میقان اراک در 15 کیلومتری شمال شرقی شهر اراک در سال 87 به عنوان منطقه شکار ممنوع تحت حمایت سازمان محیط زیست کشور درآمده و وسعت دامنه آبی و اراضی اطراف آن 25 هزار هکتار است.
شن های روان بخش کویری این تالاب در گذشته ای نه چندان دور شهر داوود آباد و روستاهای میقان، ده نمک و ترمز را تهدید می کرده و هجوم شن ها با وزش باد به طوری بوده که تپه های شنی در مقابل منازل ایجاد می شده است.
با اقدامات بیابانزایی دهه اخیر توسط منابع طبیعی استان مرکزی علاوه بر مهار این معضل، پهنه کویر نیز با گونه های آتریپلکس و قره داغ سبز شده و طیفی از گیاهان و جانوران به چرخه حیات طبیعی این اکوسیستم افزوده شده است.
در قلب این تالاب بزرگترین ذخیره سولفات سدیم خاورمیانه و جهان چون گنجی عظیم نهفته است که نزدیک به 60 درصد از منابع سولفات سدیم کشور را شامل می شود.
به عقیده کارشناسان افزایش برداشت از معادن کویر به مفهوم شخم زدن آن است و به دلیل سست بودن خاک آن می تواند در دراز مدت با انتقال چتر ریزگردها بر فراز اراک حیات و سلامت ساکنان آن را به خطر بیندازد.
دخالت های انسانی در دل تالاب کویری میقان در چند دهه اخیر وضعیت این تالاب را برهم زده که از جمله آن می توان به ساخت و تعریض جاده داخل تالاب و قطع ارتباط اکولوژیکی قسمت شمالی با جنوب، ساخت سد در بالادست حوزه آبریز و کاهش آب ورودی به تالاب، ورود پساب تصفیه خانه فاضلاب شهر اراک و فاضلاب شهرک صنعتی ایبک آباد و پساب های کشاورزی اشاره کرد.
تغییر کاربری اراضی و چرای بیش از حد دام در منطقه، شکار غیر مجاز پرندگان و زنده گیری پرندگان توسط حاشیه نشینان، استقرار فرودگاه اراک و کارخانه املاح معدنی ایران در حاشیه تالاب بدون ارزیابی زیست محیطی از دیگر مشکلاتی است که سیر تغییرات مخرب در این تالاب را تسریع کرده است.
گونه های گیاهی موجود درتالاب کویری میقان اراک از زمره گونه های ارزشمند اقلیم شور است که از جمله آن می توان ˈخارشترˈ،ˈتاج خروسˈ،ˈعلف شورˈ ،ˈگلرنگˈ ،ˈاسپندˈ ، ˈتاغˈ و ˈآویارسلامˈ را نام برد.
پوشش گیاهی کناره تالاب در دشت رسوبی به دلیل پایین بودن درصد نمک و آب متنوع تر است و بیشتر در این بخش گیاهان یک ساله با بارندگی های اسفند ماه و اوایل بهار رشد می کنند.
تاکنون 205 گونه پرنده در استان مرکزی شناسایی شده که 67 درصد از این گونه ها در تالاب کویری میقان اراک مشاهده شده است.
بر اساس ارزیابی های علمی تنوع پرندگان تالاب میقان اراک 27 درصد از گونه های پرندگان شناسایی شده کشور را شامل می شود که این مهم بیانگر اهمیت این بوم زیست برای پرندگان بومی و مهاجر است.
در محدوده تالاب کویری میقان اراک 140 گونه پرنده ثبت شده که 40 گونه آبزی و 50 گونه کنارآبزی و 50 گونه نیزدر اقلیم خشک زیست دارند.
در میان طیف متنوع گونه های جانوری تالاب میقان اراک 27 گونه نادر و آسیب پذیر شناسایی شده که محیط زیست استان مرکزی ایجاد و تقویت حلقه حمایتی از آن ها را در برنامه دارد.
یکی از پستانداران بسیار نادر در تالاب کویری میقان اراک ˈزرده برهˈ است که در معرض انقراض است و اقدامات خاص برای حمایت از آن جریان دارد.
شهرت تالاب میقان اراک به عنوان زیستگاه دائمی و موقت پرندگان است و این تالاب هرساله پذیرای بیش از 12 هزار قطعه درنای خاکستری مهاجر است.
درناهای خاکستری که جزو پرندگان حمایت شده زیست محیطی جهان است هر ساله در مسیر کوچ سالانه خود از سیبری در اواسط آبان ماه در تالاب کویری میقان اراک زیست دو ماهه دارند و با بارش اولین برف زمستانی به سمت مناطق جنوبی کشور و آفریقا پر می گشایند.
این پرندگان در مسیر بازگشت کوچ در اوایل بهار نیز چندگاهی را در تالاب میقان اراک بیتوته می کنند و حیات این زیستگاه به عنوان یکی از حلقه های کلیدی کوچ درناها است.
ˈچوب پاˈ، ˈفلامینگوˈ، ˈخوتکاˈ ، ˈچنگرˈ، اردک نوک پهنˈ ، ˈهوبرهˈ ، ˈتنجهˈ ، ˈآنقوتˈ ،ˈحواصیلˈ ، ˈاردک سرسبزˈ و ˈغاز خاکستریˈ از نمونه های موجود در حلقه زیستی پرندگان تالاب میقان اراک است.
تالاب میقان اراک با چشم اندازهای زیبا در اوج و فرود پرندگان در عرصه دریاچه، جلوه های منحصر به فرد در طلوع و غروب خورشید، صحنه های خلق شده با نمک و شب های پر ستاره کویری پتانسیل بزرگی را در تبدیل شدن به قطب گردشگری دارد .
برنامه مناسب برای ایجاد فرصت های گردشگری کویرگردی، قایقرانی، پرنده نگری و برقراری تورهای علمی زمینه ای برای اشتغال و درآمدزایی مردم روستاهای منطقه است که باید مورد توجه مسوولان ذیربط قرار گیرد.
مردم روستاهای حاشیه این تالاب کویری بیشتر دامدار و کشاورز هستند و در سایه خوش ذوقی مسوولان می توان از ظرفیت های روستاگردی برای رونق صنعت توریسم منطقه نیز بهره برد.
جبران زیان های وارده به تالاب کویری میقان اراک از موضوعات مهمی است که باید هر چه سریعتر با برنامه ای هدفمند دنبال شود چرا که از دست رفتن ارزش های این زیست بوم و شتاب گیری بیابانی شدن آن به شدت بر کیفیت هوای اراک و کیفیت زیست کانون های جمعیتی همجوار اثرگذاری منفی دارد.
کارشناسان زیست محیطی و اجتماعی هشدار می دهند که در صورت ادامه روند تخریبی فعلی در تالاب میقان اراک، به سرعت بستر برهم خوردن اکوسیستم تالاب و کویری شدن آن مهیا می شود.
در صورت وقوع چنین بحرانی با صرف میلیون ها ریال نیز جبران دخالت های غیرفنی امکان پذیر نخواهد بود و چالش های اجتماعی و فرهنگی و زیست محیطی منطقه حاد می شود.
ورود بدون نظارت حجم بزرگی از پساب های فاضلاب به حوزه تالاب کویری میقان اراک در درازمدت علاوه بر آلودگی منابع آب زیرزمینی، تهدید جدی برای سلامت گونه های گیاهی و جانوری خواهد بود.
با توجه به اینکه ایجاد کمربند حفاظتی تالاب های کشور یکی از تکالیف جدی برنامه پنجم توسعه است، می طلبد تمامی امکانات و دستگاه های متولی در ساماندهی شرایط اکوسیستم حساس و شکننده تالاب میقان اراک به کار گرفته شود.
تلاش مضاعف محیط زیست استان مرکزی به منظور افزودن نام تالاب میقان اراک به لیست کنوانسیون جهانی رامسر اقدامی ضروری است که می تواند مانع تخریب بیشتر این زیست بوم شود.
