آلودگی دریا

نشانه‌هاي آلودگي آب:

نشانه‌هاي آلودگي آب حتي با سطحي‌ترين توجه مشخص مي‌شود براي مثال توده‌هاي علفهاي هرزآبي در حجم زيادي از آب رشد مي‌كنند، آب كنار درياها و اقيانوس‌ها و رودخانه‌ها و درياچه‌ها بوي ناخوشايندي منتشر مي‌سازد، مقدار ماهي‌هاي تجاري كاهش مي‌يابند و گوشت بعضي از آنها فاسد شده روغن آنها را مي‌توان روي آب به صورت جاري يا كف در كنار دريا ديد. آب زماني به عنوان آلوده كننده طبقه‌بندي مي‌گردد كه غلظت Do (اكسيژن محلول در آب) به زير سطح مورد نياز براي بقا زيست طبيعي در آن بيايد تقاضاي اكسيژن بيوشيميايي آب يا BOD كميتي كه به مقدار حضور زباله‌ها بستگي دارد در يك نمونه آب BOD بر مقدار اكسيژن محلولي كه توسط اكسايش زباله‌هاي متقاضي اكسيژن مصرف شده دلالت دارد اين موضوع كه به وسيله كشت آب براي مدت 5 روز در دماي 20 درجه اندازه گرفته شده است مقدار اكسيژن مصرف شده(BOD) توسط تعيين غلظت شيميايي آب(DO) قبل و بعد از كشت تعيين مي‌گردد.

افزودن بر فاضلابهاي شهري و پسابهاي صنعتي كه سبب آلودگي آب درياها مي‌شود فرآورده‌هاي نفتي و روغن‌ها نيز از آلاينده‌هاي مهم آب دريا مي‌باشد اين مواد آلوده كننده به طور عمده از كشتي‌ها و به ويژه نفت‌كش‌ها به دريا وارد مي‌شود بر اساس محسابه‌هاي دقيقي كه ساليان دراز انجام گرفته معلوم شده است كه يك درصد ظرفيت نفت‌كش‌ها به دريا وارد مي‌شود بر اساس محاسبه‌هاي دقيق كه ساليان دراز انجام گرفته معلوم شده است كه يك درصد ظرفيت نفت‌كش‌ها در هر بار رفت و آمد آنها در درياها به دريا نشت مي‌كند برخي از مواد نفتي از عبور همراه مواد غذايي در بدن ماهي‌ها و صدف‌ها جمع مي‌شود و گوشت آنها را بد طعم مي‌سازد و زيان زيادي به اين منبع‌هاي پروتئيني وارد مي‌كند و در نتيجه پرندگان ديگر نمي‌توانند مقاومت كنند و از بين مي‌روند همچنين بنزوپيرن(سرطان‌زا) در نفت ضمن نشت كردن نفت در آب دريا توسط برخي صدف‌ها  و نرم تنان جذب و سبب از بين رفتن آنها مي‌شود. (دبيري-1379) به طور كلي اين تأثيرات به 2 صورت كوتاه مدت و دراز مدت نمايان مي‌شوند:

اثرات دراز مدت: اين اثرات در نتيجه گسترش مقادير زياد نفت و پوشش سطح آب نهايتاً شرايط خفگي و مرگ و مير حيوانات را منجر مي‌گردند اين پديده در اثر كاهش در انتقال نور، كاهش در ميزان اكسژن حل شده و آسيب سلولي و مرگ به علت تماس با غلظت‌هاي بالا از اين مواد نفتي صورت مي‌گيرد.

لايه‌هاي نفتي از طريق كاهش انتقال نور سبب ممانعت عمل فتوسنتز گياهان آبزي گشته و سرعت و ميزان انحلال و جذب اكسيژن را بسيار كند مي‌نمايد پرندگان آبزي نيز در نتيجه تماس با اين مواد دچار مشكل مي‌گردند بدين صورت كه پرهاي آنها به هم گير كرده و قدرت پرواز آنها كاهش مي‌يابد در نتيجه پرندگان در معرض آب سرد قرار گرفته و مي‌ميرند و يا اينكه پرندگان براي رهايي پرها از آلودگي نفتي تلاش كرده و با منقار خود روي پرها كشيده و مقاديري از نفت را مي‌بلعند كه اين مورد سبب ناهماهنگي گوارشي و تخريب كبدي يا كليه‌اي مي‌شود در صورتي كه نفت از پرهاي يك پرنده روي تخم خوابيده به تخم‌ها منتقل شود احتمال مرگ جنين نيز وجود دارد. معمول‌ترين گونه‌هاي تحت تأثير اين پديده پنگوئن‌ها،  اردك‌هاي غواص و مرغابي درياي‌اند. اين پرندگان بيشتر وقت خود را بر روي سطح آب صرف كرده در نتيجه تحت تأثير نفت شناور قرار گرفته و چون بيشتر از اينكه پرواز كنند در آب فرو مي‌روند ديگر قادر به بازگشت به سطح آب نخواهند بود. آلودگي نفتي براي انسان نيز خطراتي را در پي دارد. نتيجه‌گيري شده كه اين تركيبات در بافت‌هاي موجودات زنده دريايي تجمع يافته و به طور آهسته از بدن حيوانات دفع مي‌شوند در نتيجه مصرف كنندگان انساني اين ماهيان در معرض مقادير زيادي از اين مواد سرطان‌زا مي‌گيرند.

اثرات كوتاه مدت: كه نتيجه آن ايجاد مسموميت ناشي از نفت است. اثرات مسموميت فوري و در كوتاه مدت (چند دقيقه تا چند ساعت) بعد از تمامي منجر به مرگ مي‌شود.

با توجه به اينكه تخم و لارو ماهيان نسبت به بالغين در برابر مواد سمي حساس‌تر بوده و از آنجا كه اين حيوانات قادر به فرار نيستند آسيب‌ پذيرترند غلظت‌هاي بالاي مواد نفتي بر روي ذخاير ماهي كه پايه و اساس شيلات است اثر مي‌گذارد. اكثر تأثيرات مضر نفت بر روي ذخاير ماهي كه پايه و اساس شيلات است اثر مي‌گذارد. اكثر تأثيرات مضر نفت بر روي شيلات مرتبط با صيد صدف‌ها در آبهاي كم عمق تا ناحيه جزر و مدي بوده و اين صدمه براي چندين سال پايدار مي‌ماند. علاوه بر فقدان و مرگ و مير ماهيان و صدف‌ها ضرر تجاري ناشي از تغيير بو و مزه هم بسيار اهميت دارد كه حداقل تأثير آن صدمه به بازار است ماهيان چرب مانند ماهي آزاد سريعتر از گونه‌هاي بدون چربي تغيير طعم مي‌دهند به عنوان مثال زماني كه غرق Torrey canyon  در رأس اخبار بود فروش ماهي در بازار پاريس به نصف رسيد آلودگي نفتي صنعت توريسم را نيز تحت تأثير قرار مي‌دهد. توريست‌ها سواحل عاري از نفت را ترجيح مي‌دهند بررسي‌ها نشان داده كه توريست‌ها حتي در صورت وجود مقادير ناچيز، سواحل و تفرجگاه‌هايي را كه در معرض آلودگي ناچيز قرار دارند را ترك كرده‌اند.

هيدروكربن‌هاي نفتي از راه‌هاي مختلفي به دريا راه يابند كه بيشترين ميزان آلودگي مربوط به چاههاي نفت، دكل‌ها و سكوهاي بهره‌برداري نفت مي‌باشد. (مجيد عرفان‌منش 1238).

يكي از راه‌هاي برطرف كردن نفت رها شده و جلوگيري از انتشار هر چه بيشتر از آن استفاده از 3 نوع سد شامل سدهاي شناور، سدهاي جوشان آبي و سدهاي شيميايي مي‌باشد. كه سدهاي شناور در مواقع اضطراري كاربر بسيار دارد و در لنگرگاه‌ها و مناطق حمل و نقل محصولات نفتي مورد استفاده قرار مي‌گيرد. سدهاي جوشان شامل رها كردن هواي فشرده در يك لوله سوراخ‌دار غوطه‌ور در آب است كه اين هوا به ضرورت يك غشاء نازك جوشان به سطح آب مي‌آيد در سدهاي شيميايي، مواد شيميايي مخصوص به نفت اضافه مي‌شود و آن را به صورت يك لايه ژلاتيني يا جامد در مي‌آورند.

يكي ديگر از روش‌هاي كنترل آلودگي نفتي استفاده از روش‌هاي مكانيكي است اين روش‌ها شامل استفاده از كف‌گيرهايي است كه به كشتي وصل مي‌شوند و از آنها براي برداشتن لايه هاي نازك نفت استفاده مي‌شود.

روش ديگر شامل پرورش و لقاح باكتريها بر روي سطوح نفتي است كه اين روش معمولاً در درياهاي بازي كه در آنها آلودگي نفتي قادر نيست پس از چندين روز به ساحل برسد كاربرد دارد البته اجراي اين روش با مسائل و مشكلاتي رو به رو است كه عمده‌ترين اين مشكلات اكسيژن كافي مورد نياز براي اين باكتريهاست در صورتي كه اكسيژن موجود در آب توسط باكتريها مصرف شود اين كمبود اكسيژن زندگي موجودات آبزي را به مخاطره مي‌اندازد.

روش ديگر شامل پرورش و لقاح باكتريها بر روي سطح نفتي است كه اين روش معمولاً در درياهاي بازي كه در آنها آلودگي نفتي قادر نيست پس از چندين روز به ساحل برسد كاربرد دارد البته اجراي اين روش با مسائل و مشكلاتي رو به رو است كه عمده‌ترين اين مشكلات اكسيژن كافي مورد نياز براي اين باكتريهاست در صورتي كه اكسيژن موجود در آب توسط باكتريها مصرف شود اين كمبود اكسيژن زندگي موجودات آبزي را به مخاطره مي‌اندازد.

روش ديگر كه به عنوان ساده‌ترين راه شناخته شده احتراق نفت رها شده است كه البته اين روش نيز با مشكلاتي همراه است و آن اينكه بعد از اشتعال مقدار زيادي از آن بخار شده و هواي اطراف را آلوده نموده و قسمت باقي مانده نيز به صورت يك جامد سبك درآمده كه به راحتي توسط باد جا به جا مي‌شود كه براي رفع اين مشكل نيز مي‌توان از جاذب‌هايي نظير كاه و خاك اره و يا كف‌هاي پلي اورتان استفاده نمود.

يك روش موفقيت آميز استفاده از اسكيمرها يا جاروب كننده‌هايي است كه شامل يك خط كشش طولاني متصل به يك طرف كشتي است كه امواج را دنبال نموده و يك وسيله مكنده در انتهاي آن قرار دارد.

فلزات جزء آلاينده‌هاي پايدارند يعني در معرض حمله باكتريايي قرار ندارند فلزات آلاينده محيط آبي به 2 دسته‌اند: فلزات سنگين و فلزات سبك: فلزات سنگين فلزاتي هستند كه دانسيته آنها كمتر از 5 باشد تعدادي از فلزات براي موجودات زنده ضروري مي‌باشند ولي هنگامي كه اين مقدار از يك حد معين تجاوز نمايد يك نوع آلودگي به شمار مي‌آيد و ديگر ضرورتخ حياتي براي جاندار نداشته و موجبات مرگ آن را فراهم مي‌آورد فلزاتي كه در فهرست مواد سمي قرار مي‌گيرند عبارتند از: آلومينيوم، آرسنيك، بوليوم، بيسموت، كادميوم، كرم، كبالت، آهن، سرب، مس، منگنز، جيوه، نيكل، سلنيوم، تاليوم، قلع، روي و تيتانيوم. دوزهاي بالاي اين عناصر بسيار سمي است كه برخي از آنها از طريق دستگاه تنفسي وارد بدن جانداران مي‌شود. امروزه از يك طرف فلزات مهم‌ترين نقش را در توسعه تمدن ايفا مي‌كنند و از طرف ديگر در طي هر يك از مراحل دستيابي و استفاده از فلزات مقاديري از محصولات فلزي و فرعي به محيط افزوده مي‌گردد و باعث ايجاد آلودگي فلزي در محيط مي‌شوند عليرغم منابعي با وسعت زياد اغلب آلوده كننده‌هاي فلزي سرانجام به محيط‌هاي آبي منتهي مي‌شوند زيرا ضايعات فلزي بسياري از اعمال صنعتي مايع مي‌باشند كه به راحتي به آبهاي طبيعي مي‌رسند علاوه بر آن مقادير زيادي از آنها به هوا رها شده كه دوباره طي يك سري فرآيند به زمين بالاخص محيط‌هاي آبي باز مي‌گردند پايداري فلزات اجازه مي‌دهد كه در فواصل قابل توجه توسط آب يا هوا منتقل شوند. مثال بارز در اين زمينه وسعت زيستي فلزات در زنجيره‌هاي غذايي است كه نتيجه آن به مخاطره افتادن سلامتي گياهان و جانوراني است كه از اين مواد غذايي استفاده مي‌كنند در ميان فلزات دو فلز جيوه و بريليوم خطرناك‌تر از سايرين هستند لذا بررسي عملكرد آنها در محيط بسيار قابل توجه است در جداول زير ورودي برخي از فلزات به درياي شمال و ساير منابع آبي حائز اهميت نشان داده شده است. (آربي كلارك-1923).

مقادير ورودي (تن) تقريبي برخي از فلزات سمي به درياي شمال 1990