نگاهي کوتاه به شهرستان ماهنشان

شهرستان ماه‌نشان که در باختر استان زنجان واقع شده يکي از آبادترين و بکرترين مناطق استان است و از جاذبه هاي تاريخي و جاذبه هاي طبيعي فراواني چون درياچه طبيعي، رودخانه‌هاي متعدد دايمي و فصلي، کوه‌هاي سر‌به‌فلک‌کشيده،چشمه‌ها،باغ‌ها و کشتزارهاي زيبا و ديدني برخوردار است. قلعه قديمي سيتي قلعه که به دوره ساسانيان مربوط مي شود، گواه ديرينگي سکونت در اين ناحيه است. شهرستان ماه نشان از جاذبه هاي طبيعي و مکان هاي تاريخي خوبي برخوردار است. چشمه هاي آب معدني، کرانه رودخانه هاي منطقه، درياچه آب شيرين، کاروان‌سراها و قلعه هاي قديمي که قدمت بيش تر آن ها به دوره هاي مياني اسلام مي رسند، برخي از جاذبه هاي اين شهرستان هستند که در قسمت هاي مختلف منطقه پراکنده شده اند و روي هم جغرافياي جهانگردي اين شهرستان را تشکيل مي دهند. رودخانه هايي که در شهرستان ماه نشان جريان دارند، همگي از ارتفاعات متعدد اين شهرستان سرچشمه گرفته و آباداني و زيبايي منطقه ماه نشان را سبب شده اند. باغ هاي خرمي که در کرانه اين رودخانه ها به وجود آمده اند از گردشگاه‌هاي محلي مردم منطقه هستند. چشمه آب گرم ميانج و حلب که در دهستان انگوران واقع شده اند و چشمه آب معدني نيگجه که در روستايي به همين نام واقع شده از مراکز مهم آب درماني به شمار مي آيند که مردم و مسافران منطقه از آن استفاده مي کنند. درياچه زيباي پري که در محدوده شهرستان ماه نشان واقع شده، زيباترين جاذبه هاي طبيعي شهرستان ماه نشان است و تقريباً تنها درياچه طبيعي کل استان به حساب مي آيد که با چشم انداز بسيار زيبايي در ميان يک دشت وسيع گسترده شده است. خردادماه و تير ماه بهترين ماه هاي سفر به اين منطقه هستند. وجود جاذبه هاي تاريخي در شهرستان ماه نشان، حکايت از تاريخ و پيشينه تاريخي اين منطقه دارد. کاروانسراي سرچم، قلعه سيتي قلعه، قلعه باستاني بهستان و قلعه صخره اي مهر از جمله مهم ترين جاذبه هاي تاريخي شهرستان ماه نشان هستند. 

صنايع و معادن
به لحاظ وجود کوه‌هاي متعدد و سرگذشت ديرينه زمين شناسي، معادن زيادي در اين منطقه وجود دارند که مهم ترين آن ها معدن روي و سرب انگوران در بخش انگوران در جنوب شهرستان ماه نشان است که از اهميت بسيار زيادي در سراسر استان و کشور برخوردار است. معدن سنگ‌ لاشه، نمک، سنگ گچ، فلدسپات و خاک صنعتي نيز در اين شهرستان وجود دارند که حائز اهميت هستند. به دليل وجود معادن متعدد صنايع نسبتاً خوبي در اين منطقه مستقر شده است. کارخانه كاسيميس (جهت تلفيق خاک معدن سرب و روي)، كارخانه فرآورده‌هاي آلومينيوم (توليد و پخش آلومينيوم) و شركت كيميا جم (توليد ورق و روي) از مهم ترين کارخانه هاي شهرستان ماه نشان هستند که بيش تر در نزديک شهر دندي (مرکز بخش انگوران) مستقر شده اند. کارخانه ماه نشان در داخل دره اي در کناره رودخانه قزل اوزن واقع شده و اطراف آن با كوه هاي دولبان در خاور، ازبكلو داغ در شمال خاوري، گوني ‌قلعه و قره ‌داغ در شمال، چراغ‌‌يانان در باختر، يارخ يارخ در جنوب و اوغلان قيز در جنوب باختري احاطه شده است. 

مشخصات جغرافيايي
شهرستان ماه نشان از شمال به شهرستان زنجان، از شمال باختري به شهرستان چاراويماق (استان آذربايجان شرقي)، از باختر به شهرستان تکاب (استان آذربايجان غربي)، از خاور به شهرستان زنجان، از جنوب خاوري به شهرستان ايجرود و از جنوب به شهرستان بيجار (استان کردستان) محدود مي شود. اين شهرستان در 47 درجه و 10 دقيقه تا 47 درجه و 59 دقيقه درازاي خاوري و 36 درجه و 21 دقيقه تا 36 درجه و 59 دقيقه پهناي شمالي واقع شده است. مرکز اين شهرستان نيز در47 درجه و 40 دقيقه درازاي خاوري و36 درجه و 45 دقيقه و ارتفاع 1300 متري از سطح دريا واقع شده است. شهرستان ماه نشان در سال 1379 و با اجراي قانون جديد تقسيمات كشوري در استان زنجان تشكيل شده است. قبل از اين تاريخ محدوده ماه نشان با عنوان بخش ماه نشان تابع شهرستان زنجان بوده است. اين شهرستان در بخش باختري استان زنجان قرار گرفته و با استان‌هاي آذربايجان باختري، کردستان و آذربايجان خاوري هم جوار است. براساس سرشماري سراسري سال 1375 جمعيت اين شهرستان (که جزو شهرستان زنجان محسوب مي شد) 67،378 نفر برآورد شده است. مراكز جمعيتي اين شهرستان را شهرهاي ماه نشان و دندي تشکيل مي دهند. ميزان تقريبي شهرنشيني در اين شهرستان معادل 1/8 درصد برآورد شده است.

طبيعت درشهرستان ماهنشان

شهرستان ماه نشان از لحاظ آب‌هاي زيرزميني در قالب سفره هاي آب زيرزميني و هم‌چنين آب هاي سطحي‌در قالب رودخانه‌ها، تقريباً غني است و اين امر را مديون بارش هاي مناسب هوا در اين منطقه است. رودخانه قزل اوزن را مي توان مهم ترين و همچنين پرآب ترين رودخانه اين شهرستان به حساب آورد كه در تامين آب اين شهرستان نقش بسيار مهمي دارد. اين رودخانه زيبا كه از كوه هاي دهستان مارال کردستان، سرچشمه مي گيرد پس از طي مسيري طولاني به طول 765 کيلومتر با ماه نشان خداحافظي مي كند و در پايان مسير خود سفيد رود نام گرفته و به درياي خزر مي ريزد. توضيح مفصل مسير عبوري اين رودخانه و مشخصات فني آن در جغرافياي طبيعي شهرستان زنجان آورده شده است.

رودخانه هاي قلعه چاي به درازاي 60 كيلومتر، انگوران چاي به درازاي 50 کيلومتر، حلب به درازاي 40 كيلومتر، تخته‌ يورد به درازاي 30 كيلومتر، كاكا به درازاي 30 كيلومتر، لجام ‌گير به درازاي 28 كيلومتر، الله لوچاي به درازاي 20 کيلومتر، شوراب به درازاي 18 كيلومتر، التماس دره سي به درازاي 15 کيلومتر، دربند به درازاي 12 كيلومتر، علي ‌جولا چاي به درازاي 12 كيلومتر و گورگورچاي به درازاي 4 كيلومتر ساير رودخانه هاي جاري در اين شهرستان هستند كه برخي از آن ها از كوه هاي مجاور و برخي ديگر از ساير نقاط سرچشمه گرفته و از اين منطقه عبور مي كنند. 
درياچه‌ي پري ماه نشان
درياچه زيباي پري که در محدوده شهرستان ماه‌نشان واقع شده، زيباترين جاذبه‌هاي طبيعي شهرستان ماه نشان است و تقريباً تنها درياچه طبيعي کل استان به حساب مي آيد که با چشم انداز بسيار زيبايي در ميان يک دشت وسيع گسترده شده است. خردادماه و تير ماه بهترين ماه هاي سفر به اين منطقه هستند. 
دشت بزرگ ماه نشان، انگوران و دندي با وسعتي در حدود 6442 کيلومتر مربع در قسمت جنوبي حوزه رودخانه قزل اوزن قرار گرفته است. حدود 15 درصد از مساحت اين محدوده توسط دشت‌ هاي پراكنده و دره ‌اي و 85 درصد بقيه به وسيله ارتفاعات اشغال شده است. در اين محدوده، دشت مسطح و هموار با گسترش زياد وجود ندارد و بعد از رودخانه قزل ‌اوزن (در شمال باختري شهر ماه نشان) كوه شكار (يا كوشكار) که داراي يخچال طبيعي است، قرار دارد. شهرستان ماه نشان از کوه ها و ارتفاعات زيادي برخوردار كه به پيروي از رشته کوه هاي البرز داراي جهت شمال باختري - جنوب خاوري بوده و در دو طرف رودخانه قزل ‌اوزن قرار گرفته ‌اند. كوه‌هاي داريک‌لي‌قاياسي از خاور و كوه يارخ داغي از باختر اين منطقه را در برگرفته اند.

قلعه صخره اي مهر ماه‌نشان

قلعه صخره اي مهر که قدمت آن را به استناد سفال‌هاي پراکنده در منطقه، به دوران مياني اسلام و حدفاصل قرن هاي ششم و هفتم هجري قمري مي‌رسانند، در حدود 500 متري شمال خاوري روستاي ارزه خوران و در کرانه هاي جنوبي روستاي قلعه چاي ماه نشان واقع شده است. با توجه به آثار بجا مانده، دو نوع معماري صخره اي و ساخت و ساز سنگي و آجري در اين قلعه قابل مشاهده است. اين قلعه به دليل نوع کاربري آن به عنوان يکي از استحکامات دفاعي و نظامي شهر داراي ساختار ويژه اي و از نظر تاريخي داراي اهميت زيادي است.

قلعه باستاني بهستان ماه‌نشان
قلعه باستاني بهستان - که مهستان نيز گفته مي شود - يکي از زيباترين آثار معماري صخره اي در کناره جنوبي رودخانه قزل اوزن است که به فاصله 12 کيلومتري خاور ماه نشان، در مسير راه زنجان در مجاورت روستاي مهستان واقع شده است. با توجه به شواهد به دست آمده، تاريخ ايجاد قلعه مهستان به دوره مياني اسلامي و حد فاصل قرن هاي هفتم و هشتم هجري قمري تخمين زده مي شود. اين قلعه صخره اي با ارتفاع تقريبي 250 متر روي بدنه کوه ساخته شده است. اتاق ها، پلکان ها، راهروها، طاقچه ها و طاق نماهاي اين قلعه در قسمت هاي مختلف قابل مشاهده است. اين قلعه با شماره 1458در فهرست آثار ملي کشور به ثبت رسيده است.

ستي قلعه ماه‌نشان

قدمت ستي قلعه كه در ناحيه ماه‌نشان در محدوده استان زنجان قرار گرفته است به دوره ساسانيان مي رسد. اين قلعه بهترين گواه براي سابقه سکونت در اين ناحيه در دوره هاي پيش از اسلام محسوب مي شود.