همزمان با روز ملی عفاف و حجاب/
روايت اقسام حجاب با نگاهی به آيات كتاب وحی
گروه اجتماعی: قرآن كريم در سوره‌های مباركه «نور» و «احزاب» به صراحت به تبيين موضوع حجاب پرداخته است، در اين نوشتار بر آنيم تا به كاركردهای حجاب، انواع حجاب و عوامل مؤثر در تقويت و يا تضعيف امر حجاب بپردازيم.
به گزارش خبرگزاری قرآنی ايران(ايكنا)، قرآن كريم در سوره‌های مباركه «نور» و «احزاب» به صراحت به تبيين موضوع حجاب پرداخته است، در اين آيات شريفه حدود حجاب، آثار و كاركردهای آن بيان شده است. نگرش دين مبين اسلام نسبت به حجاب مطابق با فطرت و هويت حقيقی زنان است كه نه تنها يك بعدی نبوده، بلكه همه ابعاد و جوانب شخصيت زن مسلمان در بعد مادی و معنوی را مدّ نظر قرار داده است.
حجاب، در لغت به معنای مانع، پرده و پوشش آمده است و اگر به معنای عام، هر نوع پوشش و مانع از وصول به گناه را حجاب بناميم، حجاب می‌تواند اقسام متفاوتی همچون؛ حجاب ذهنی، فكری و روحی داشته باشد. علاوه بر اين، در قرآن از انواع ديگر حجاب كه در رفتار خارجی انسان تجلی می‌كند نيز نام برده شده است كه می‌توان به حجاب و پوشش در نگاه اشاره كرد كه به مردان و زنان، در مواجهه با نامحرم توصيه شده است.
در خصوص آثار فردی رعايت حجاب، می‌توان به احترام به شخصيت زن به واسطه رعايت حجاب، مصونيت ارتباطات زن با مردان غريبه، حفظ اعتقادات مذهبی برای افراد، حفظ عفت زن و جلوگيری از فساد و ناهنجاری اشاره كرد. همچنين آثار اجتماعی رعايت حجاب نيز سلامت نسل جديد جامعه، پيشگيری از فساد اخلاقی، مبارزه با مظاهر بی‌دينی و حفظ كيان خانواده است.
انواع حجاب قرآنی
در قرآن كريم برای حجاب ابعاد مختلفی در نظر گرفته شده است كه از جمله می‌توان به حجاب چشم اشاره كرد، خداوند در آيه 30 سوره مباركه نور می‌فرمايند؛ «قُل لِّلْمُؤْمِنِينَ یَغُضُّوا مِنْ أَبْصَارِهِمْ وَیَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ ذَلِكَ أَزْكَى لَهُمْ إِنَّ اللَّهَ خَبِيرٌ بِمَا یَصْنَعُونَ؛ به مردان با ايمان بگو ديده فرو نهند و پاكدامنى ورزند كه اين براى آنان پاكيزه`تر است زيرا خدا به آنچه مىكنند آگاه است.» و نيز در آيه 31 همين سوره آمده است كه «وَقُل لِّلْمُؤْمِنَاتِ یَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ وَیَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَلَا یُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلَّا مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَلْیَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَى جُیُوبِهِنَّ وَلَا یُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلَّا لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ آبَائِهِنَّ ...؛ و به زنان با ايمان بگو ديدگان خود را از هر نامحرمى فرو بندند و پاكدامنى ورزند و زيورهاى خود را آشكار نگردانند»
| يكی از شرايط مهم و اساسی فعاليت اجتماعی زن و حضور وی در صحنه‌های گوناگون را مرزبندی دقيق و جدايی او از مردان می‌داند. حفظ وقار و عفت، شرط دوم برای حضور زن در اجتماع است |
حجاب در گفتار نيز قسمی ديگر از حجاب محسوب میشود كه زنان در مقابل نامحرم بايد به آن توجه داشته باشند. در آيه 32 سوره مباركه احزاب آمده است كه؛ «یَا نِسَاء النَّبِیِّ لَسْتُنَّ كَأَحَدٍ مِّنَ النِّسَاء إِنِ اتَّقَیْتُنَّ فَلَا تَخْضَعْنَ بِالْقَوْلِ فَیَطْمَعَ الَّذِی فِی قَلْبِهِ مَرَضٌ وَقُلْنَ قَوْلًا مَّعْرُوفًا؛ اى همسران پيامبر شما مانند هيچ يك از زنان [ديگر] نيستيد اگر سر پروا داريد پس به ناز سخن مگوييد تا آنكه در دلش بيمارى است طمع ورزد و گفتارى شايسته گوييد»
بر اساس آنچه در آيات و روايات به آن اشاره شده است، حجاب رفتاری نيز جزئی از اين مقوله بزرگ به حساب می آيد، اين نوع حجاب در رفتار، اعمال و افعالی است كه به واسطه اعضا و جوارح پديد می‌آيند. نوع ديگر حجاب و پوشش قرآنی، حجاب رفتاری زنان در مقابل نامحرم است كه در اين ارتباط می‌توان به آيه 31 سوره نور رجوع كرد كه می‌فرمايد: «به زنان دستور داده شده است به گونه‌ای راه نروند كه با نشان دادن زينت‌های خود باعث جلب توجه نامحرم شوند».
حجاب در قلب نيز از ديگر اقسام حجاب محسوب میشود، خداوند متعال در برتری تقوای دل در امر حجاب در سوره احزاب، آيه 53 می‌فرمايند: «هنگامی كه از همسران پيامبر(ص) چيزی خواستيد از پشت حجاب و پرده از ايشان بخواهيد كه اين كارتان برای دل‌های شما و دل‌های ايشان پاكيزه‌تر است.» حضرت فاطمه(س) مظهر عفاف و تقوا، سرور و سرمشق تمامی زنان مسلمان، آنگاه كه ستم بر امام خويش را برنمی‌تابد و از محدوده خانه پا به بيرون می‌نهد و در اجتماع حضور می‌يابد و با بليغ‌ترين جمله‌ها از حق دفاع می‌كند اما اين همه در نهايت حيا و عفاف است.
حضور زن در جامعه
اسلام بر حضور اجتماعی زن تأكيد می‌ورزد اما به لحاظ نكاتی اين حضور را بدون قيد و شرط بيان نمی‌كند و يكی از شرايط مهم و اساسی فعاليت اجتماعی زن و حضور وی در صحنه‌های گوناگون را مرزبندی دقيق و جدايی او از مردان می‌داند. حفظ وقار و عفت، شرط دوم برای حضور زن در اجتماع است و اين بدان دليل است كه زن در نگاه اسلامی از جايگاه بلند و منزلتی عظيم برخوردار است كه اسلام برای تحفظ از اين جايگاه تدابير گوناگونی انديشيده است، آهنگ سخن و محتوای سخن از نكات مورد توجه اسلام برای حضور زن در جامعه است.
| اگر پدر و مادر به فرزند خود مسأله حجاب را آموزش ندهند و خود از آن غافل باشند، بنای ديوار حجاب كه از ابتدا به درستی شكل نگرفته ممكن است هيچ‌گاه مستحكم و استوار نشود |
معضل بدحجابی و بی‌حجابی را می‌توان در عواملی همچون تلاش استعمار در زدودن پوشش، دگرگونی ارزش‌ها، الگوهای ناهنجار، خلأهای درونی، تهاجمات و القائات فرهنگی دشمنان داخلی و خارجی خلاصه كرد كه در اين راستا می‌توان با تقويت ايمان و اعتقاد، احيای فرهنگ اصيل اسلامی، شناساندن الگوهای والا و به روزرسانی آن‌ها، ارائه پاسخ‌های قابل فهم از قرآن و سنت و پرهيز از ارائه برداشت‌های شخصی در باب حجاب و آموزش صحيح و به موقع حجاب برای مردان و زنان است به احيای اين دستور واجب قرآنی پرداخت.
براساس گزارش ايكنا مراد از حجاب اسلامی، پوشش و حريم قائل شدن در معاشرت زنان با مردان نامحرم، در خلال رفتارهای مختلف آن‌ها همچون؛ نحوه پوشش، نگاه، حرف زدن و راه رفتن است. بنابراين، حجاب و پوشش زن، به منزله يك حاجب و مانع در مقابل افراد نامحرمی است كه قصد نفوذ و تصرف در حريم ناموس ديگران را دارند.
عوامل مؤثر در تقويت و يا تضعيف امر حجاب
در تقويت و يا تضعيف امر حجاب عوامل متعددی دخيل هستند كه مهمترين آن‌ها خانواده است. واضح است كه اگر پدر و مادر به فرزند خود مسأله حجاب را آموزش ندهند و خود از آن غافل باشند، بنای ديوار حجاب كه از ابتدا به درستی شكل نگرفته ممكن است هيچ‌گاه مستحكم و استوار نشود! يكی از وظايف مهم پدر و مادر به تصريح دين مبين اسلام تعليم و تربيت صحيح فرزندان و آموزش موضوع حجاب از اهم اين وظايف است.
مدرسه را نيز می‌توان به عنوان دومين عامل مؤثر در ارتباط با اين موضوع مورد بررسی قرار داد، در مدرسه دختر و پسر با گروه همسالانی مواجه می‌شوند كه از خانواده‌های مختلف برخاسته‌اند و با تفكر معلمی همراه می‌شوند كه خود متعلق به يكی از همين خانواده‌ها است. بديهی است هر چه سرمايهگذاری بيشتری در خانواده بر مسأله حجاب انجام شده باشد، در مدرسه ترويج احكام اسلامی از جمله حجاب آسان‌تر خواهد بود. آموزش صحيح در خانواده به فرزند در مواقع رويارويی با تضادهايی در گروه همسالان نسبت به آنچه در خانه آموخته نقش به‌سزايی در ثبات تقيد به احكام اسلامی دارد.
در اينجا يك سؤال مهم هم مطرح است و آن اينكه نقش معلم در جهتدهی صحيح به شكلگيری بنيان عقيدتی دانشآموزان چقدر است؟ آيا معلمی كه درگير مشغله فكری روزانه و معيشت زندگی خود است و به دليل نگرانی مادی مجبور است چند شيفت مختلف كار كند، فرصتی برای برنامه‌ريزی دلسوزانه در جهت تربيت صحيح دانشآموزان و تبيين درست و صد البته هنرمندانه موضوع حجاب دارد؟!
تبليغ صحيح و تبيين درست نيز می‌تواند در تحقق كامل موضوع حجاب ايفای نقش داشته باشد. تبليغ از ريشه بلغ و به معنای رساندن كامل پيام است. اگر فرد مبلغ خود به كمال، پيام را درك نكرده باشد به طور قطع در رساندن آن به توده مردم موفق نخواهد بود. در كشور ما چند نفر وجود دارند كه می‌توان گفت آنان فقط در زمينه تبليغ حجاب و پاسخگويی به ابهامات در اين زمينه آموزش ديده و مشغول فعاليت هستند؟ در تبليغ موضوع حجاب، استفاده از هنر، مهر و محبت در برخوردها، تسلط بر موضوع، عدم تعصب و بسياری عوامل ديگر بايد لحاظ شود تا اثرگذاری آن به كمال نزديك شود و در مجالی ديگر بايد مفصل به اين مسأله پرداخت.
| وجود مأموران گشت ارشاد در امتداد خيايان‌هايی كه مركز فروش البسه‌هايی هستند كه هيچ سنخيتی با فرهنگ ايرانی ــ اسلامی ندارد راه به حجايی نخواهد برد |
از نقش صدا و سيما نيز در راستای ترويج فرهنگ عفاف و حجاب نمی‌توان غفلت كرد. صدا و سيما كه وظيفه‌ای همچون دانشگاه را بر عهده دارد و در ارتباطی يك سويه با تمام اقشار جامعه و از هر طيفی از مردم است بايد به عنوان يك الگوی صحيح از خانواده ايرانی ــ اسلامی به ايفای نقش بپردازد.
اينترنت و ماهواره نيز كه در دنيای امروز جای خود را به خوبی پيدا كرده‌اند در ارتباط با اين موضوع نقش دارند، بسياری از خانواده‌های مذهبی از نقش ماهواره و شبكه‌های متعدد آن در كاهش تمسك به اسلام در رفتارهای اجتماعی و زندگی فرزندانشان ابراز نگرانی می‌كنند، در حالی كه از نقش اينترنت به كلی غافل هستند و لازم است ضمن آشنايی با دنيای مجازی زمينه استفاده درست و سالم از اين شبكه گسترده را برای فرزندشان فراهم آورند. نمی‌توان با تمسك به اين مشكل كه صدا و سيمای جمهوری اسلامی ايران برنامه‌های جذابی ندارد نسبت به ورود شبكه‌های مروج فساد به كانون خانواده اقدام كرد. در اينجا نقش مسئولان صدا و سيما در جذب حداكثری مخاطب و برنامه‌ريزی مدبرانه و گسترده و استفاده از مديران خوش فكر و مبتكر برای رقابت با شبكه‌های ماهواره‌ای بيشتر روشن میشود.
در پايان می‌توان به مراكز تخصصی پاسخگويی و آموزش اشاره كرد. در حالی كه انبوهی از سؤالات در ذهن نوجوانان و حتی بزرگسالان در موضوع حجاب و حدود آن وجود دارد، حضور مراكز تخصصی برای پاسخگويی و آموزش در اين راستا به وضوح احساس میشود. در اين راه هرگونه غفلت سبب مراجعه فرد پرسشگر به مراكز غيرتخصصی و گاهی معاند میشود و معلوم نيست خروجی اين مراجعه چه خواهد بود؟
در جمع‌بندی اين موضوع می‌توان با نگاهی به سطح شهر و يا ارتباطات فردی در ادارات و محيط‌های كاری بين بانوان و آقايان، عملكرد مسئولان مربوطه را در حوزه‌‌های تأثيرگذار كه در بالا به آن اشاره شده مورد ارزيابی قرار داد. وجود قوانين مقطعی و جبرگونه بازدارنده به طور حتم نمی‌تواند نقشی در گسترش فرهنگ حجاب در سطح جامعه داشته باشد، برای حل يك مشكل بزرگ بايد چاره‌ای بزرگ‌تر انديشيد و با كار كارشناسی شده و فرهنگی به سراغ حل اين معضل مهم در جامعه رفت.
