از خط خطی تا چهره های کمیک
آیا تا به حال به نقاشی یك كودك نگاه كرده و از بازتاب اندیشه و احساس این هنرمند كوچك شگفت زده شده اید؟ نقاشی های كودكان نوعی گیرایی آنی دارند:
آن ها ساده و جذاب و سرشار از زندگی و هویت اند. اما با نگاهی دقیق تر غالباً می توان در آن ها جنبه هایی عجیب و حتی آشفته را مشاهده كرد. به عنوان مثال شخصی كه دست هایش از دو طرف سرش بیرون آمده یا آدمی كه اصولاً دست و بدن ندارد به چه معناست؟
پیش از این روانشناسان برای پاسخگویی به این قبیل سوالات غالباً به گونه ای مبهم به مفاهیم یا حالات عاطفی نارس كودكان متوسل می شدند.
بنابراین، مثلاً دستانی كه از دو طرف سر بیرون آمده بود بازتابی از مفهوم نارس چهره انسان در ذهن كودك قلمداد می شد.
به طور كلی می توان گفت: هر چه كه كودكان بزرگتر می شوند، نقاشی های آن ها دارای جزئیات بیشتر، متناسب تر و واقعگرایانه تر می شود. اما بعضی جنبه های شگفت آور و متمایز كننده وجود دارد كه نقاشی هایی را كه كودكان غالباً در هر یك از سنین تكامل نقاشی خود می كشند مشخص می كند.
● طبقه بندی مراحل تكاملی
▪ از هیجده ماهگی تا دو سال و نیم
خط خطی كودكان معمولاً كشیدن علایمی بر صفحه كاغذ را از حدود هیجده ماهگی به بعد آغاز می كنند.
از دیدگاه بیشتر پژوهشگران، این خط خطی كردن ها حركاتی بی هدف و ناهماهنگ نیست بلكه نشاندهنده آگاهی نسبت به الگو و افزایش هماهنگی چشم و دست است.
نخستین شكل بسته ای كه توسط كودكان كشیده می شود تقریباً می تواند جایگزین كلیه اشیای موجود در محیط كودك باشد. دایره ساده ترین طرح بصری برای كودكان خردسال است كه نه تنها برای آن نوعی برتری ادراكی قائلند بلكه این طرح امكان تجربه های بی شماری را در اختیار آن ها می گذارد.
▪ از دو سال و نیم تا پنج سالگی
كله قورباغه ای- كودكان نقاشی های خود را بازنمایی چیزی تلقی می كنند گاهی اوقات بیش از آن كه كشیدن نقاشی را آغاز كنند مقاصد خود را بیان می كنند و دیگر معنی نقاشی تا پایان تكمیل آن پوشیده نمی ماند. اما هنوز در تفسیر كودكان از نقاشی خود نوعی عنصر فرصت طلبی وجود دارد در واقع، تفسیری كه این كودكان از نقاشی خود به دست می دهند هر لحظه ممكن است تغییر كند. پس از این خط خطی ها به تدریج اشكال بیشتر و متنوع تری در یك صفحه كشیده می شود.
نقاشی های كودكان عبارتند از خورشیدها، دایره ها و شعاع ها به عنوان مثال چهره انسان از دایره ناشی می شود كه امكانات گرافیكی گسترده ای دارد.
از سه سال و نیمگی به بعد كودكان برقرار كردن رابطه میان جزئیات یك نقاشی را آغاز می كنند و به نظر می رسد كه بسیاری از نقاشی های آن ها در این مرحله مبتنی بر قواعد یا طرح های ساده است توجه داشته باشید كه در كشیدن این نقاشی ها از فرم های معدودی (عمدتاً دایره) استفاده می شود هر نوع شكلی را تقریباً می توان برای هر چیزی به كار گرفت. گاهی اوقات به نظر می رسد كه این نقاشی های طرح وار پیش از آن كه بازنمایی دقیق موضوع نقاشی باشند جنبه ای نمادین دارند.
▪ پنج سالگی تا هشت سالگی
با اشعه ایكس- به طور كلی هر چه كودكان بزرگتر می شوند نقاشی های آن ها نیز واقعگراتر می شوند.
نقاشی كودكان در فاصله سنی ۵ تا ۷ سالگی هنوز شامل عناصری است كه كودك بر وجود آن آگاهی دارد حتی اگر به طور طبیعی قابل رؤیت نباشند به این لحاظ حاصل كار آن ها نقاشی شفاف بینی یا اشعه ایكس نامیده می شود.
از جهات دیگر نقاشی های كودكان در این مرحله از نظر مقیاس و جزئیات بیش از پیش به سمت واقعگرایی بصری حركت می كند.
▪ هشت سالگی تا نوجوانی
چهره های كارتونی و كمیك- كودكان هشت ساله به بالا غالباً سعی می كنند در نقاشی های خود عمق را نه تنها در اشیای منفرد بلكه در رابطه میان اشیا نیز نشان دهند. آن ها در این مرحله نقاشی كشیدن از یك زاویه دید خاص را آغاز می كنند.
در این مرحله چهره های كارتون و چهره های سریال های كمیك مرتباً نقاشی می شوند و نقاشی ها تنوع و تشخص كمتری پیدا می كنند. به نظر می رسد كه كودكان در این سن غالباً از نقاشی های خود ناراضی اند و دیگر رغبتی به انجام این فعالیت ندارند گفته می شود آن ها قادر نیستند نتایج دلخواه خویش را از نقاشی های خود به دست آورند.
نقاشی های كودكان متعلق به فرهنگ های مختلف نه تنها در جزئیات روش بلكه در استفاده از استراتژی های اساسی شكل گیری نیز می توانند با یكدیگر متفاوت باشند.
در مورد نقاشی به نظر می رسد كه میان سن یك كودك و مراحلی كه در نقاشی های خود به آن رسیده است، رابطه ثابتی وجود داشته باشد. غالباً حتی هنگامی كه كودك به استراتژی های تكامل یافته تری دست می یابد می توان استمرار نقاشی نمونه وار مراحل پیشین را نیز در كار او مشاهده كرد.
