استان قم با وسعتي معادل 11238 كيلومتر مربع در شمال مركز كشور واقع شده و با جمعيتي در حدود 1/1 ميليون نفر 68% از مساحت كل ايران را دربرمي گيرد. حدود 25 درصد مساحت اين استان كوهستاني و كوهپايه اي و بقيه دشت است. با توجه به اختلاف ارتفاع زياد (از 600 تا 3330 متر) اين استان داراي سه نوع آب و هواي متفاوت كوهستاني، نيمه بياباني و گرم و خشك بياباني است. در خصوص وجه تسميه نام قم روايات تاريخي متعددي نقل شده است. يكي ازعلمي ترين آن روايات تبديل كلمه «كومه» (به معني خانه هاي كوچك كنارهم) به گم و سپس تبديل آن به قم توسط اعراب مهاجر است.
همچنين در روايتي آمده است: حضرت محمد«ص» هنگام عروج، ابليس را ديدند كه در اين مكان نشسته و سر بر زانو دارد، پس فرمودند: قم يا ملعون؛ يعني برخيز اي ملعون و از آن به بعد آن جا را قم ناميدند. در كتاب تاريخ قم به حديثي از حضرت علي«ع» اشاره شده كه هنگامي كه از ايشان سؤال شد سالم ترين و بهترين سرزمين ها كجاست؟ ايشان فرمودند: قم.
قم، از سده دوم هجري؛ عنوان شهري مقدس و مذهبي را داشته است، چنانچه در آثار متعدد از قم به عنوان پايگاه تشيع ياد شده است، مردم قم تحت تأثير مرقد مطهر حضرت فاطمه معصومه(سلام الله عليها) و ديگر امامزادگان از ابتدا نسبت به رعايت احكام دين، و به پا داشتن شعارهاي مذهبي، مقيد و علاقه مند بوده اند چنان كه شيخ عبدالجليل رازي در النقض، از قم به عنوان مركز شيعيان و شهر فرهنگي و مذهبي شيعه ياد مي كند.
برخي از آداب و رسوم مردم قم بعد از گذشت سال ها هنوز با شكوه هرچه تمام تر به اجرا درمي آيد. از مهم ترين اين آداب و رسوم كه با دعا و نيايش همراه است مي توان به نوروز، مراسم ماه محرم و صفر، اعتكاف ايام البيض ماه رجب، ليالي قدر، اعياد قربان و غدير، مراسم نمادين ورود حضرت فاطمه معصومه «س» به قم و سالروز شهادت ايشان، لاله گرداني در حرم مطهر، مراسم طلب باران، سردرختي و ... در كنار ساير مراسم مذهبي اشاره كرد.
شهر قم به دليل سابقه تاريخي و مذهبي خود اماكن و ابنيه مذهبي و تاريخي بسياري را در خود جاي داده است و هر ساله نيز پذيراي ميليونها زائري است كه در طول سال و به خصوص ايام نوروز به اين ديار سفر مي كنند. مهم ترين اماكن زيارتي و تاريخي قم عبارتند از: آستانه مقدسه حضرت فاطمه معصومه«س»، مسجد جمكران و بقاع متبركه به گونه اي كه براساس اسناد موجود، 275 امامزاده در 100 بقعه در استان شناسايي شده اند كه در برخي از آن ها بيش از يك امامزاده به خاك سپرده شده است.
از ديگر آثار مهم و تاريخي و گردشگري قم مي توان به موزه آستانه مقدسه، كتابخانه مرحوم آيت الله مرعشي نجفي، مساجد تاريخي شامل مسجد اعظم، مسجد جامع عتيق، مسجد امام حسن عسكري«ع»، مسجد ميدان كهنه مسجد پنجه علي، مسجد عشق علي، مسجد جامع قم، مسجد صرم و مسجد جامع كهك؛ (دوره صفويه) مدارس علميه (مدرسه فيضيه، مدرسه جهانگيرخان، مدرسه غياثيه (پامنار)، مدرسه حجتيه، مدرسه دارالشفا، مدرسه حجتيه، مدرسه رضويه، مدرسه ستيه (محل زندگي حضرت فاطمه معصومه(س)) مقابر تاريخي (در گنبد سبز (قرن هشتم)، مقابر شيخان (در اين مكان گروهي از ياران نزديك ائمه و دانشمندان فرزانه و محدثان قرن هاي نخست اسلام به خاك سپرده شده اند فرزانگاني مانند: زكريابن آدم، ميرزاي قمي، زكريا بن ادريس، ميرزا جواد آقاملكي تبريزي، علي بن بابويه قمي، شيخ اباصلت، بابا مسافر، رسول ترك، كربلايي كاظم ساروجي و بزرگاني مانند آيات عظام بروجردي، سيدمحمد حجت، نجفي مرعشي، كاشفي، لاهيجي، بهاالديني، شيرازي، بهجت، فاضل لنكراني، علامه طباطبايي، مطهري و...) خانه هاي تاريخي (خانه حضرت امام خميني)، خانه ملاصدرا (حكيم باشي)، خانه آيت الله بروجردي، خانه آيت الله حائري يزدي) كاروانسراها (حوض سرطان) (رباط حوض سلطان)، قلعه سنگي، علي آباد، دير، پل دلاك، محمدآباد، عباس آباد، سياهكوه، منظريه، عباسي، حسن آباد، سفيدآب، پاسنگان، طينوج، صدرآباد) قلعه ها (زاربلاغ، سام آباد، قرمز، قمرود، گلي، مظفرآباد، گبري، خورآباد، برج هاي كارخانه ريس باف) و محوطه هاي قديمي استان (تپه صرم، قره تپه، قمرود، محوطه باستاني قلي درويش) اشاره كرد.
امسال نيز قم مانند ساليان گذشته آماده استقبال و پذيرايي از زائران حرم اهل بيت(ع) است. پيشاپيش مقدمتان را به بهترين سرزمين ها گرامي مي داريم.
