افسردگی (Depression) حالتی احساسی است که مشخصهاش اندوه، بیاحساسی(apathy)، بدبینی (Pessimism)و احساس تنهایی است. این بیماری که امروزه از شیوع بالایی در میان مراجعه کنندگان به کلینیکهای روانپزشکی برخوردار است، دارای تظاهرات متنوع و زیادی بوده که از مهمترین آنها میتوان به اختلالات خواب اشاره نمود. تحقیقات نشان میدهد ۷۵ درصد از بیماران افسرده مشکلی در خواب (چه به صورت بی خوابی و چه پرخوابی) دارند و همچنین علایم این بیماران در هنگام صبح تشدید میشود. نکته جالب و قابل توجه و مورد بحث ما این است که در این بیماران چگالی REM (حرکت سریع چشم) در نیمه اول خواب و همچنین کل زمان REM افزایش یافته و فاصله میان به خواب رفتن تا شروع اولین دوره REM یعنی (REM-latency) کم شده و مرحله ۴ خواب نیز کاهش مییابد.۱
پس به عبارت سادهتر میتوان گفت، افراد افسرده زمان بیشتری را در مرحله خواب REM به سر میبرند. یعنی به میزان بیشتری نسبت به سایرین خواب میبینند.
حال ببینیم، این موضوع چه ارتباطی با نماز صبح دارد، یعنی نماز صبح چه اثر درمانی میتواند در این بیماران داشته باشد؟
به طور متوسط ۲۰ـ۱۵ دقیقه طول میکشد تا یک فرد معمولی به خواب رود. پس در عرض۴۵ دقیقه وارد مراحل ۳و۴ خواب شده که این مراحل عمیقترین مراحل خواباند. یعنی بیشترین تحریک برای بیدار کردن فرد در این مراحل لازم است. حدود ۴۵ دقیقه پس از مرحله۴ است که نخستین دوره حرکات سریع چشم (REM) فرا میرسید. هر چه از شب میگذرد، دورههای REM طولانیتر و مراحل ۳و۴ کوتاهتر میشود. بنابراین در اواخر شب، خواب شخص سبکتر شده و روءیای بیشتری میبیند(یعنی خواب REMاش بیشتر میشود.) پس قسمت اعظم خوابREM در ساعات نزدیک صبح بوقوع میپیوندد. و از طرفی دیدیم که یکی از مشکلات مهم بیماران افسرده، افزایش یافتن طول خواب REM و خواب دیدن زیاد است. از این جهت یک مبنای مهم در تولید داروهای ضد افسردگی ایجاد داروهایی است که کاهش دهنده مرحلهREM خواب باشند (از جمله داروهای ضد افسردگی سه حلقهای).
علاوه بر این یک روش درمانی جدید برای بیماران افسرده، بیدار نگه داشتن آنها برای کاهش میزان REM است، که بهترین شکل آن نماز صبح است. ۲ زمان نماز صبح که مورد تأکید قرآن و همچنین بسیاری از روایات بوده، سبب کاهش قابل توجه میزان خوابREM در اشخاص میشود. زیرا شخص نمازگزار که خود را ملزم به اقامه نماز صبح میداند و باید صبح گاه بیدار شود، پس در حقیقت جلوی ورود به مرحله قابل توجهی از REM را میگیرد. از این جهت بیداری صبحگاهی برای نماز خود به تنهایی میتواند یک عامل مهم بدون عارضه در پیشگیری از افسردگی مطرح باشد که بر تمام روشهای درمانی دارویی و غیر دارویی ارجح است، چرا که پیشگیری بر درمان مقدم است.
لازم به ذکر است آثار روحی و روانی ایمان به خدا و اقامه نماز بسیار زیاد است و نکات علمی بسیار شگرفی در اسرار سحر که مورد تأکید فراوان اسلام نیز بوده، نهفته است که انسان با دانستن آنها از تمام وجود زمزمه میکند؛
اقم الصلوه لدلوک الشمس الی غسق الیل قرءان الفجر ان قرءان الفجر کان مشهودا۳
نماز را از زوال آفتاب تا نهایت تاریکی شب برپا دار و (نیز) نماز صبح را، زیرا نماز صبح همواره (مقرون با) حضور (فرشتگان) است.
Keep up prayer from the declining of the sun till the darkness of the night and the morning recitation; surely the morning recitation is witnessed.
(The israelites/۷۸)
________________________________________
۱. روانپزشکی بالینی کاپلان، ترجمه دکتر مرسده سمیعی و دکتر حسن رفیعی، ص۱۵۲.
۲. ۴۰ نکته پزشکی پیرامون نماز، دکتر مجید ملک محمدی، ص۳.
۳. الاسراء(۱۷):۷۸.
منبع:موسسه جهاني سبطين
